Συνέχεια από Τετάρτη, 21 Αυγούστου 2013
Η ΘΕΟΤΗΣ
RAIMON PANIKKAR
Αυτή η πολυπολιτισμική θεώρηση του μυστηρίου της θεότητος έχει ένα απελευθερωτικό αποτέλεσμα. Μας ελευθερώνει από τις απειράριθμες απορίες που βασάνισαν το ανθρώπινο μυαλό, στην διάρκεια των αιώνων, στην προσπάθειά του να θεωρήσει τον θεό σαν υπέρτατο ον. Ανάμεσα σε αυτές τις απορίες υπάρχουν αυτές που εκφράζονται από τις παρακάτω ερωτήσεις: Είναι προσωπικός ή απρόσωπος; Εάν είναι παντοδύναμος, πως μπορεί να επιτρέπει το κακό; Εάν είναι άπειρος, ποιος είναι ο τόπος των θνητών όντων; Εάν είναι απολύτως ελεύθερος, γιατί δεν επιτρέπει το δύο συν δύο να κάνει πέντε; Εάν είναι παντογνώστης, τότε τι γίνεται με την ανθρώπινη ελευθερία; Σε αυτές τις ερωτήσεις δόθηκαν πολλές λεπτές φιλοσοφικές και θεολογικές απαντήσεις. Αλλά οι απαντήσεις θα μπορούσαν να διευκολυνθούν μόνον εάν κοβόταν ο Γόρδιος δεσμός μιας καθολικής θεωρίας για τον θεό και αποκαλυπτόταν το θείο σαν μια αυθεντική διάσταση του πραγματικού.
Εάν ο όρος θεότης δείχνει ένα πλήθος θείων όντων, η απόλυτη συνείδηση, η τέλεια ευτυχία, το υπέρτατο ον, ένα θείο χαρακτηριστικό των όντων ή το ον σαν ον, τότε η σκέψη σχετικά με την θεότητα θα έμενε χωρίς σημασία, χωρίς σημείο αναφοράς. Ταυτόχρονα όμως φαίνεται να είναι ένας από τους πιο σταθερούς παράγοντες της ανθρώπινης υπάρξεως, σε όλη την διάρκεια των αιώνων και στις διάφορες κουλτούρες. Οι όροι που δείχνουν την θεότητα ή οι παραπλήσιοί της, είναι απολύτως μοναδικοί. Η φιλοσοφία δεν δέχεται πως η προθετικότης της ανθρώπινης συνειδήσεως, παρότι στραμμένη έξω από τον εαυτό της, δεν μπορεί να φανερώσει τον φορέα αυτής της προθετικής ενέργειας. Με συντομία λοιπόν, δεν υπάρχει κάποιο αντικείμενο που να είναι η θεότης. Η ανθρώπινη συνείδηση υπερβαίνει τον εαυτό της, ή διαφορετικά η σκέψη για την θεότητα πρέπει να είναι μια ψευδαίσθηση και μάλιστα μια υπερβατική ψευδαίσθηση της ιστορικής πραγματικότητος.
Θα επιστρέψουμε όμως τώρα σε ένα από τα πρώτα μας ερωτήματα. Ο όρος θεότης είναι άραγε αρκετά ευρύς ώστε να περιλαμβάνει αυτούς τους τύπους του μυστηρίου που προσπαθήσαμε να περιγράψουμε; Γνωρίζουμε πως το φυσικό της περιβάλλον είναι η κοσμολογία, αλλά παρατηρήσαμε επίσης πως τον διακρίνουμε από το όνομα θεός για να του δώσουμε ακριβώς άλλους ορίζοντες.
Ο όρος θεότης μπορεί να εκπληρώσει εν μέρει αυτόν τον ρόλο, με μία και μοναδική συνθήκη: ότι της αφαιρούνται όλες οι σημασίες που προέρχονται από μία και μοναδική πολιτισμική ομάδα. Αυτό ισοδυναμεί με το να πούμε πως δεν μπορεί να διαθέτει ένα ιδιαίτερο περιεχόμενο, καθότι οποιαδήποτε ιδιότης, είτε το Είναι, ή το μη-Είναι, η αγαθότης, η δημιουργικότης, η πατρότης ή οποιαδήποτε άλλη, διαθέτει ένα νόημα μόνον μέσα στο πλαίσιο ενός δεδομένου πολιτισμικού σύμπαντος (ή σε μια ομάδα). Τότε η θεότης καταντά να είναι ένα κενό σύμβολο, στο οποίο οι διάφορες κουλτούρες προσφέρουν διάφορες ποιότητες, θετικές ή αρνητικές. Ο όρος θεότης, τότε σημαίνει κάτι μόνον όταν μεταφράζεται σε μια ιδιαίτερη γλώσσα.
Μένω παρ’ όλα αυτά κριτικός απέναντι σε τέτοιες προϋποθέσεις, και θα ήθελα να προτείνω έναν συμβιβασμό, που στην πραγματικότητα θα μπορούσε να φανεί και αυτονόητος. Εάν το δοκίμιο ετούτο είχε μεταφραστεί στα κινέζικα, στα αραβικά ή στην σουαχίλι, ποια λέξη θα έπρεπε να χρησιμοποιήσουμε για να εκφράσουμε αυτή την ιδέα της θεότητος; Ή θα έπρεπε να κατασκευάσουμε ένα καινούριο όνομα κατάλληλο για να υπερβαθούν τα επαρχιακά όρια ορισμένων πολιτισμικών ομάδων, σαν εκείνης, παραδείγματι, που δεν θεωρεί τον Βουδισμό μια θρησκεία, και υπολογίζει τον κομφουκιανισμό μόνον σαν μία φιλοσοφία, καθώς δεν δέχονται την ιδέα του θεού του Αβραάμ. Πρέπει λοιπόν να αποφύγουμε να εξυψώσουμε τον όρο θεότης σε όνομα της μετακατηγορίας. Είναι μόνον ένας δέκτης που στρέφεται προς τον τελευταίο ορίζοντα της ανθρωπίνου συνειδήσεως και προς το υπέρτατο όριο των ανθρωπίνων λειτουργιών της σκέψεως , της φαντασίας και του Είναι εντελώς ιδιαίτερους. Ίσως ο όρος μυστήριο να είναι τελικώς ο πιο κατάλληλος, παρά την ελληνική του γεύση. Ή μήπως θα έπρεπε να πούμε brahman, Kami, numen...;
Σε κάθε περίπτωση πρέπει να επιμείνουμε πως αυτό δεν σημαίνει πως όλες αυτές οι ερωτήσεις αναζητούν το ίδιο πράγμα, αλλά σε διαφορετικές τοποθεσίες. Η έρευνα είναι διαφορετική σε κάθε περίπτωση και έτσι είναι και οι αντίστοιχοι τρόποι ή μέθοδοι. Όλοι μας οι τρόποι και τα μέσα, όλες μας οι έρευνες και οι προοπτικές δεν ανήκουν μόνον στην έρευνα αλλά και σε αυτό που ερευνάται. Η θεότης δεν είναι ανεξάρτητη από την δική μας έρευνα που στρέφεται προς αυτή. Εάν καταστρέψουμε ριζικά όλες τις οδούς που οδηγούν στην κορυφή, θα καταρρεύσει ολόκληρο το βουνό. Ακόμη και οι πλαγιές του βουνού αποτελούν το βουνό.
Οι μελετητές μπορούν να συζητήσουν εάν η ανθρωπότης είναι μονοθεϊστική ή δεν είναι, εάν ένας προσωπικός θεός είναι μια καθολική αλήθεια, ή εάν υπάρχει στ' αλήθεια δημιουργός, εάν οι άθεοι είναι σωστοί όταν καταγγέλλουν κάθε είδους ανθρωπομορφισμού ή δογματισμού, εάν υπάρχει μια θεία αρχή αυτού του σύμπαντος ή εάν την περιμένει μια ένδοξη ή καταστροφική παρουσία. Ένα πράγμα όμως φαίνεται να αναδύεται σαν μια πολιτισμική καθολικότης και σαν μια ιστορική σταθερά: πέραν του κόσμου και του ανθρώπου υπάρχει ένας τρίτος πόλος, μια κρυμμένη διάσταση, ένα άλλο στοιχείο το οποίο δέχθηκε και δέχεται ακόμη τα πιο διαφορετικά ονόματα, καθένα από τα οποία μαρτυρεί την δύναμή του και την ανικανότητα των ανθρώπων να μειώσουν κάθε πράγμα σε έναν κοινό παρονομαστή.
Το ανθρώπινο ον, λοιπόν, τόσο σαν άτομο και σαν είδος, δεν είναι μόνο. Ο άνθρωπος δεν είναι μόνος και όχι μόνον επειδή έχει μια γη κάτω από τα πόδια του, αλλά επειδή έχει επίσης και έναν ουρανό πάνω από το κεφάλι του. Υπάρχει όμως και κάτι ακόμη, κάτι περισσότερο από εκείνο που συναντά το βλέμμα ή από εκείνο που επανέρχεται στην τροχιά της νοήσεως. Υπάρχει κάτι παραπάνω, που οι άνθρωποι δεν μπορούν να καθορίσουν επαρκώς, αλλά που τους βασανίζει παρ' όλα αυτά. Αυτό το κάτι είναι ελευθερία και απειροσύνη. Η θεότης τοποθετείται για όλα όσα δεν είναι πεπερασμένα (ά-πειρα) και με αυτόν τον τρόπο επιτρέπει την πραγματοποίηση, με κάποιον τρόπο. Ο άνθρωπος έχει την ανάγκη ενός ανοίγματος -και το ανακαλύπτει-, μιας οδού που οδηγεί έξω από την αγωνία των ανθρωπίνων υποθέσεων, που είναι αποκλειστικά εμπειρικές ή ιδεολογικές, της καθημερινότητος.
Η ιδέα της θεότητος μπορεί να ανοίξει αυτό το παράθυρο, με μόνη προϋπόθεση πως διατηρείται ελεύθερη από κάθε συγκεκριμένο περιεχόμενο. Θα γινόταν τότε ένα σύμβολο για ένα αναδυόμενο μύθο μιας ανθρώπινης ράτσας η οποία δεν μπορεί πλέον να επιτρέψει την μεταμόρφωση των διαφορετικών πολιτισμών σε μια κοσμική τραγωδία.
ΤΕΛΟΣ
Σχόλιο: Βεβαίως υπάρχει μια προχειρότης και άγνοια σε όσους διαχειρίζονται τους διαλόγους για την ένωση των Εκκλησιών και ιδιαιτέρως των θρησκειών. Και με τον Pannikar, φανερώνονται εύκολα. Διότι είναι σίγουροι για τον θρίαμβο. Δεν φοβούνται ούτε το ιστορικό λάθος. Όλη η προσπάθεια στηρίζεται στο αρχαίο λάθος ότι ο μύθος δημιούργησε τον λόγο ή ότι στον μύθο ενυπάρχει ο λόγος ή ότι ο μύθος γέννησε την φιλοσοφία.
Λάθος, διότι παραβλέπεται ότι ο λόγος γεννήθηκε από την επεξεργασία του μύθου από τους τραγικούς μας ποιητές.
Χωρίς την τραγωδία δεν θα υπήρχε φιλοσοφία.
Δηλαδή χωρίς την συνειδητοποίηση της ύβρεως.
Και δυστυχώς τραγωδία δεν υπήρξε σε άλλο πολιτισμικό περιβάλλον.
Και μάλλον δεν θα υπάρξει!
Και το πέρασμα από τον μύθο στον λόγο χάνεται στην άβυσσο και στο χάος. Στο υποκείμενο.
Αμέθυστος
ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ
Η ΘΕΟΤΗΣ
RAIMON PANIKKAR
Εάν ο όρος θεότης δείχνει ένα πλήθος θείων όντων, η απόλυτη συνείδηση, η τέλεια ευτυχία, το υπέρτατο ον, ένα θείο χαρακτηριστικό των όντων ή το ον σαν ον, τότε η σκέψη σχετικά με την θεότητα θα έμενε χωρίς σημασία, χωρίς σημείο αναφοράς. Ταυτόχρονα όμως φαίνεται να είναι ένας από τους πιο σταθερούς παράγοντες της ανθρώπινης υπάρξεως, σε όλη την διάρκεια των αιώνων και στις διάφορες κουλτούρες. Οι όροι που δείχνουν την θεότητα ή οι παραπλήσιοί της, είναι απολύτως μοναδικοί. Η φιλοσοφία δεν δέχεται πως η προθετικότης της ανθρώπινης συνειδήσεως, παρότι στραμμένη έξω από τον εαυτό της, δεν μπορεί να φανερώσει τον φορέα αυτής της προθετικής ενέργειας. Με συντομία λοιπόν, δεν υπάρχει κάποιο αντικείμενο που να είναι η θεότης. Η ανθρώπινη συνείδηση υπερβαίνει τον εαυτό της, ή διαφορετικά η σκέψη για την θεότητα πρέπει να είναι μια ψευδαίσθηση και μάλιστα μια υπερβατική ψευδαίσθηση της ιστορικής πραγματικότητος.
Θα επιστρέψουμε όμως τώρα σε ένα από τα πρώτα μας ερωτήματα. Ο όρος θεότης είναι άραγε αρκετά ευρύς ώστε να περιλαμβάνει αυτούς τους τύπους του μυστηρίου που προσπαθήσαμε να περιγράψουμε; Γνωρίζουμε πως το φυσικό της περιβάλλον είναι η κοσμολογία, αλλά παρατηρήσαμε επίσης πως τον διακρίνουμε από το όνομα θεός για να του δώσουμε ακριβώς άλλους ορίζοντες.
Ο όρος θεότης μπορεί να εκπληρώσει εν μέρει αυτόν τον ρόλο, με μία και μοναδική συνθήκη: ότι της αφαιρούνται όλες οι σημασίες που προέρχονται από μία και μοναδική πολιτισμική ομάδα. Αυτό ισοδυναμεί με το να πούμε πως δεν μπορεί να διαθέτει ένα ιδιαίτερο περιεχόμενο, καθότι οποιαδήποτε ιδιότης, είτε το Είναι, ή το μη-Είναι, η αγαθότης, η δημιουργικότης, η πατρότης ή οποιαδήποτε άλλη, διαθέτει ένα νόημα μόνον μέσα στο πλαίσιο ενός δεδομένου πολιτισμικού σύμπαντος (ή σε μια ομάδα). Τότε η θεότης καταντά να είναι ένα κενό σύμβολο, στο οποίο οι διάφορες κουλτούρες προσφέρουν διάφορες ποιότητες, θετικές ή αρνητικές. Ο όρος θεότης, τότε σημαίνει κάτι μόνον όταν μεταφράζεται σε μια ιδιαίτερη γλώσσα.
Μένω παρ’ όλα αυτά κριτικός απέναντι σε τέτοιες προϋποθέσεις, και θα ήθελα να προτείνω έναν συμβιβασμό, που στην πραγματικότητα θα μπορούσε να φανεί και αυτονόητος. Εάν το δοκίμιο ετούτο είχε μεταφραστεί στα κινέζικα, στα αραβικά ή στην σουαχίλι, ποια λέξη θα έπρεπε να χρησιμοποιήσουμε για να εκφράσουμε αυτή την ιδέα της θεότητος; Ή θα έπρεπε να κατασκευάσουμε ένα καινούριο όνομα κατάλληλο για να υπερβαθούν τα επαρχιακά όρια ορισμένων πολιτισμικών ομάδων, σαν εκείνης, παραδείγματι, που δεν θεωρεί τον Βουδισμό μια θρησκεία, και υπολογίζει τον κομφουκιανισμό μόνον σαν μία φιλοσοφία, καθώς δεν δέχονται την ιδέα του θεού του Αβραάμ. Πρέπει λοιπόν να αποφύγουμε να εξυψώσουμε τον όρο θεότης σε όνομα της μετακατηγορίας. Είναι μόνον ένας δέκτης που στρέφεται προς τον τελευταίο ορίζοντα της ανθρωπίνου συνειδήσεως και προς το υπέρτατο όριο των ανθρωπίνων λειτουργιών της σκέψεως , της φαντασίας και του Είναι εντελώς ιδιαίτερους. Ίσως ο όρος μυστήριο να είναι τελικώς ο πιο κατάλληλος, παρά την ελληνική του γεύση. Ή μήπως θα έπρεπε να πούμε brahman, Kami, numen...;
Σε κάθε περίπτωση πρέπει να επιμείνουμε πως αυτό δεν σημαίνει πως όλες αυτές οι ερωτήσεις αναζητούν το ίδιο πράγμα, αλλά σε διαφορετικές τοποθεσίες. Η έρευνα είναι διαφορετική σε κάθε περίπτωση και έτσι είναι και οι αντίστοιχοι τρόποι ή μέθοδοι. Όλοι μας οι τρόποι και τα μέσα, όλες μας οι έρευνες και οι προοπτικές δεν ανήκουν μόνον στην έρευνα αλλά και σε αυτό που ερευνάται. Η θεότης δεν είναι ανεξάρτητη από την δική μας έρευνα που στρέφεται προς αυτή. Εάν καταστρέψουμε ριζικά όλες τις οδούς που οδηγούν στην κορυφή, θα καταρρεύσει ολόκληρο το βουνό. Ακόμη και οι πλαγιές του βουνού αποτελούν το βουνό.
Οι μελετητές μπορούν να συζητήσουν εάν η ανθρωπότης είναι μονοθεϊστική ή δεν είναι, εάν ένας προσωπικός θεός είναι μια καθολική αλήθεια, ή εάν υπάρχει στ' αλήθεια δημιουργός, εάν οι άθεοι είναι σωστοί όταν καταγγέλλουν κάθε είδους ανθρωπομορφισμού ή δογματισμού, εάν υπάρχει μια θεία αρχή αυτού του σύμπαντος ή εάν την περιμένει μια ένδοξη ή καταστροφική παρουσία. Ένα πράγμα όμως φαίνεται να αναδύεται σαν μια πολιτισμική καθολικότης και σαν μια ιστορική σταθερά: πέραν του κόσμου και του ανθρώπου υπάρχει ένας τρίτος πόλος, μια κρυμμένη διάσταση, ένα άλλο στοιχείο το οποίο δέχθηκε και δέχεται ακόμη τα πιο διαφορετικά ονόματα, καθένα από τα οποία μαρτυρεί την δύναμή του και την ανικανότητα των ανθρώπων να μειώσουν κάθε πράγμα σε έναν κοινό παρονομαστή.
Το ανθρώπινο ον, λοιπόν, τόσο σαν άτομο και σαν είδος, δεν είναι μόνο. Ο άνθρωπος δεν είναι μόνος και όχι μόνον επειδή έχει μια γη κάτω από τα πόδια του, αλλά επειδή έχει επίσης και έναν ουρανό πάνω από το κεφάλι του. Υπάρχει όμως και κάτι ακόμη, κάτι περισσότερο από εκείνο που συναντά το βλέμμα ή από εκείνο που επανέρχεται στην τροχιά της νοήσεως. Υπάρχει κάτι παραπάνω, που οι άνθρωποι δεν μπορούν να καθορίσουν επαρκώς, αλλά που τους βασανίζει παρ' όλα αυτά. Αυτό το κάτι είναι ελευθερία και απειροσύνη. Η θεότης τοποθετείται για όλα όσα δεν είναι πεπερασμένα (ά-πειρα) και με αυτόν τον τρόπο επιτρέπει την πραγματοποίηση, με κάποιον τρόπο. Ο άνθρωπος έχει την ανάγκη ενός ανοίγματος -και το ανακαλύπτει-, μιας οδού που οδηγεί έξω από την αγωνία των ανθρωπίνων υποθέσεων, που είναι αποκλειστικά εμπειρικές ή ιδεολογικές, της καθημερινότητος.
Η ιδέα της θεότητος μπορεί να ανοίξει αυτό το παράθυρο, με μόνη προϋπόθεση πως διατηρείται ελεύθερη από κάθε συγκεκριμένο περιεχόμενο. Θα γινόταν τότε ένα σύμβολο για ένα αναδυόμενο μύθο μιας ανθρώπινης ράτσας η οποία δεν μπορεί πλέον να επιτρέψει την μεταμόρφωση των διαφορετικών πολιτισμών σε μια κοσμική τραγωδία.
ΤΕΛΟΣ
Σχόλιο: Βεβαίως υπάρχει μια προχειρότης και άγνοια σε όσους διαχειρίζονται τους διαλόγους για την ένωση των Εκκλησιών και ιδιαιτέρως των θρησκειών. Και με τον Pannikar, φανερώνονται εύκολα. Διότι είναι σίγουροι για τον θρίαμβο. Δεν φοβούνται ούτε το ιστορικό λάθος. Όλη η προσπάθεια στηρίζεται στο αρχαίο λάθος ότι ο μύθος δημιούργησε τον λόγο ή ότι στον μύθο ενυπάρχει ο λόγος ή ότι ο μύθος γέννησε την φιλοσοφία.
Λάθος, διότι παραβλέπεται ότι ο λόγος γεννήθηκε από την επεξεργασία του μύθου από τους τραγικούς μας ποιητές.
Χωρίς την τραγωδία δεν θα υπήρχε φιλοσοφία.
Δηλαδή χωρίς την συνειδητοποίηση της ύβρεως.
Και δυστυχώς τραγωδία δεν υπήρξε σε άλλο πολιτισμικό περιβάλλον.
Και μάλλον δεν θα υπάρξει!
Και το πέρασμα από τον μύθο στον λόγο χάνεται στην άβυσσο και στο χάος. Στο υποκείμενο.
Αμέθυστος
ΔΕΙΤΕ ΕΔΩ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου