Ο Ψ Ε Ι Σ Τ Ο Υ Θ Η Λ Υ Κ Ο Υ (18)

Συνέχεια από Δευτέρα, 25 Νοεμβρίου 2013

ΙΙΙ

ΟΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΟΨΕΙΣ ΤΗΣ ΚΟΡΗΣ    (συνέχεια)

1.Περίπτωση Χ (Αυθόρμητες οπτικές εντυπώσεις, σε χρονολογική σειρά).

Ι. «Είδα ένα άσπρο πουλί με ανοιγμένα φτερά. Προσγειώθηκε επάνω στην μορφή μιας γυναίκας, ντυμένης στα μπλε, που καθόταν εκεί σαν ένα  α ρ χ α ί ο  ά γ α λ μ α. Το πουλί κούρνιασε στο χέρι της, που κρατούσε  έ ν α ν  σ π ό ρ ο  σ ι τ α ρ ι ο ύ. Το πουλί τον πήρε με το ράμφος του και πέταξε πάλι στον ουρανό».

Σχετικά με αυτό, η Χ ζωγράφισε μια εικόνα: μια ντυμένη στα μπλε, αρχαϊκά απλή μορφή της «Μητέρας» πάνω σε ένα λευκό μαρμάρινο βάθρο. Το μητρικό της στοιχείο τονίζεται από το μεγάλο της στήθος.

ΙΙ. Ένας ταύρος σηκώνει ένα παιδί από το έδαφος και το μεταφέρει στο αρχαίο άγαλμα μιας γυναίκας. Ένα γυμνό κορίτσι με ένα στεφάνι από λουλούδια στα μαλλιά της εμφανίζεται, καθισμένο απάνω σε έναν λευκό ταύρο. Το κορίτσι παίρνει το παιδί και το πετάει στον αέρα σαν μπάλλα, και το ξαναπιάνει. Ο λευκός ταύρος οδηγεί και τους δύο σε ένα ιερό. Το κορίτσι αφήνει το παιδί στο έδαφος, και τα λοιπά (ακολουθεί κάποια μύηση).

Σε αυτήν την εικόνα εμφανίζεται η  κ ό ρ η, που μοιάζει με την μορφή της Ευρώπης (εδώ γίνεται χρήση κάποιας σχολικής γνώσης). Η γυμνότητά της και το στεφάνι στα μαλλιά δείχνουν την Διονυσιακή έκσταση. Το παιχνίδι της μπάλλας με το παιδί είναι το μοτίβο κάποιας μυστικής ιεροτελεστίας, που πάντα έχει σχέση με την «θυσία παιδιού». (Βλέπε τις κατηγορίες για τελετουργικούς φόνους που εκτοξεύθηκαν από τους ειδωλολάτρες εναντίον των Χριστιανών, και από τους Χριστιανούς ενάντια στους Εβραίους και τους Γνωστικούς· επίσης τις φοινικικές θυσίες παιδιών, φήμες για την Μαύρη Λειτουργία κλπ., και το «παιχνίδι της μπάλλας στην εκκλησία» (Σημ. Βλέπε παρακάτω: «Σχετικά με την ψυχολογία της μορφής του κατεργάρη» - Οι εκδότες).

ΙΙΙ. «Είδα ένα χρυσό γουρούνι πάνω σε ένα βάθρο. Ζωόμορφα πλάσματα  χ ό ρ ε υ α ν  γύρω του κυκλικά. Σκάψαμε βιαστικά μια τρύπα στο έδαφος. Εγώ μπήκα μέσα σ’ αυτήν και βρήκα νερό. Έπειτα εμφανίστηκε ένας άνδρας με μια χρυσή άμαξα. Πήδηξε μέσα στην τρύπα και άρχισε να κουνιέται προς τα πίσω και προς τα εμπρός, σαν να χόρευε. Και εγώ κουνιόμουνα σ’ αυτόν τον ρυθμό μαζί του. Μετά ξαφνικά πήδηξε έξω από την τρύπα, με βίασε και με κατέστησε έγκυο.

Η Χ ταυτίζεται με την νέα κοπέλλα, που συχνά εμφανίζεται επίσης και σαν ένας  ν έ ο ς. Αυτός ο νέος είναι μια μορφή animus, η ενσάρκωση του αρσενικού στοιχείου σε μια γυναίκα. Ο νέος και η κοπέλλα μαζί σχηματίζουν μια συζυγία ή σύζευξη που συμβολίζει την ουσία της ολότητας (όπως επίσης και ο πλατωνικός ερμαφρόδιτος, που αργότερα έγινε το σύμβολο της τετελεσμένης ολότητας στην αλχημιστική φιλοσοφία). Η Χ προφανώς χορεύει μαζί με τα υπόλοιπα όντα, γιατί λέει «σκάψαμε». Ο παραλληλισμός με τα μοτίβα που τονίζει ο Kerényi μου φαίνεται αξιοπρόσεκτός.

IV. Είδα έναν όμορφο νέο με χρυσά κύμβαλα, που χόρευε και πηδούσε μέσα σε χαρά και έκσταση… Στο τέλος έπεσε στη γη και έκρυψε το πρόσωπό του μέσα στα λουλούδια. Μετά βυθίστηκε στην αγκαλιά μιας πολύ γριάς μητέρας. Μετά από λίγο σηκώθηκε και πήδηξε μέσα στο νερό, όπου χόρευε σαν ένα δελφίνι… Είδα ότι τα μαλλιά του ήταν χρυσά. Έπειτα αρχίσαμε να πηδάμε μαζί, χέρι με χέρι. Έτσι φτάσαμε σε μια χαράδρα…» Πηδώντας πάνω από την χαράδρα ο νέος πέφτει μέσα στο χάσμα. Η Χ μένει μόνη και έρχεται σε έναν ποταμό όπου ένας άσπρος  ι π     π ό κ α μ π ο ς  την περιμένει σε μια χρυσή βάρκα.

Σε αυτήν την σκηνή η Χ είναι ο νέος· στην συνέχεια αυτός εξαφανίζεται., αφήνοντάς την σαν μοναδική ηρωίδα της ιστορίας. Αυτή είναι το παιδί της «πολύ γριάς μητέρας», και είναι επίσης το δελφίνι, ο νέος που χάνεται μέσα στο χάσμα και η νύφη που προφανώς περιμένει ο Ποσειδώνας. Η ιδιότυπη αλληλοεπικάλυψη και εναλλαγή των μοτίβων σε όλο αυτό το ατομικό υλικό είναι περίπου η ίδια όπως στις μυθολογικές παραστάσεις. Η Χ εντυπωσιάστηκε τόσο από τον νέο στην αγκαλιά της μητέρας ώστε τον ζωγράφισε. Η μορφή της μητέρας είναι η ίδια όπως στο όνειρο 1· μόνο που αντί για τον σπόρο του σιταριού στο χέρι της, υπάρχει το σώμα του νέου που κείτεται τελείως εξαντλημένος στην αγκαλιά της γιγάντιας μητέρας.

V. Ακολουθεί τώρα μια θυσία προβάτων, κατά την διάρκεια της οποίας ένα παιχνίδι μπάλλας παίζεται όπως και παραπάνω με το ζώο που θυσιάζεται. Οι παρευρισκόμενοι αλείφονται  μ ε  τ ο  α ί μ α  τ η ς  θ υ σ ί α ς, και έπειτα λούζονται μέσα στο αίμα που αναβλύζει. Η Χ στη συνέχεια μεταμορφώνεται σε ένα φυτό.

VI.Μετά από αυτό η Χ έρχεται σε μια φωλιά  φ ι δ ι ώ ν, και τα φίδια τυλίγονται γύρω της.

VII. Σε μια φωλιά φιδιών κάτω από την θάλασσα βρίσκεται μια  θ ε ϊ κ ή  γ υ ν α ί κ α, που κοιμάται. ( Στην ζωγραφισμένη εικόνα φαίνεται μεγαλύτερη από τους άλλους). Φοράει ένα ρούχο στο χρώμα του αίματος που καλύπτει μόνο από την μέση και κάτω το σώμα της. Έχει σκούρο δέρμα, παχειά κόκκινα χείλη, και φαίνεται να έχη μεγάλη σωματική δύναμη. Φυλάει την Χ που προφανώς παίζει τον ρόλο της νέας κοπέλλας, και την δίνει σαν δώρο σε πολλούς άνδρες που στέκονται δίπλα της, και τα λοιπά.

Αυτή η χθόνια θεότητα είναι η τυπική Γήινη Μητέρα όπως εμφανίζεται σε τόσο πολλές φαντασίες σύγχρονων ανθρώπων.

VIII. Καθώς η Χ αναδύθηκε από τα βάθη της θάλασσας και είδε πάλι το φως, δοκίμασε ένα είδος έλλαμψης: λευκές φλόγες χόρευαν γύρω από το κεφάλι της καθώς προχωρούσε μέσα από  χ ω ρ ά φ ι α  μ ε  σ ι τ ά ρ ι  που κυμάτιζε.

Με αυτήν την εικόνα το επεισόδιο με την Μητέρα τελείωσε. Παρόλο που δεν υπάρχει το ελάχιστο ίχνος για επανάληψη οποιουδήποτε γνωστού μύθου, τα μοτίβα και οι συσχετισμοί ανάμεσά τους μας είναι όλα γνωστά από την μυθολογία. Αυτές οι εικόνες παρουσιάζονται αυθόρμητα και δεν βασίζονται σε καμμιά συνειδητή γνώση. Έχω εφαρμόσει την μέθοδο της ενεργητικής φαντασίας στον εαυτό μου για πολύ χρόνο και έχω παρατηρήσει πολυάριθμα σύμβολα και συμβολικές συσχετίσεις που σε πολλές περιπτώσεις μπόρεσα να εξακριβώσω μόνο μετά από χρόνια, σε πλαίσια που την ύπαρξή τους αγνοούσα εντελώς. Το ίδιο συμβαίνει και με τα όνειρα. Πριν από μερικά χρόνια, για παράδειγμα, ονειρεύτηκα το εξής: Σκαρφάλωνα αργά και με κόπο πάνω σε ένα βουνό. Όταν είχα φθάσει, όπως νόμιζα, στην κορυφή, βρήκα ότι στεκόμουνα στην άκρη ενός οροπεδίου. Το ύψωμα που αντιπροσώπευε την πραγματική κορυφή του βουνού βρισκόταν πολύ μακριά στον ορίζοντα. Η νύχτα πλησίαζε, και είδα στην σκοτεινή απέναντι πλαγιά ένα ρυάκι να τρέχη προς τα κάτω με μια μεταλλική λάμψη, και δύο μονοπάτια που οδηγούσαν προς τα επάνω, ένα προς τα αριστερά και το άλλο προς τα δεξιά, στριφογυρίζοντας σαν φίδια. Στην κορυφή, στα δεξιά, υπήρχε ένα ξενοδοχείο. Κάτω, το ρυάκι έτρεχε προς τα αριστερά με μια γέφυρα που συνέδεε τις δύο όχθες του.

Λίγο καιρό αργότερα ανακάλυψα την εξής «αλληγορία» σε μια σκοτεινή αλχημιστική πραγματεία: Στις «Φιλοσοφικές ενατενίσεις» [Theatrum chemicum, I (1602), σ.σ. 286 κ.ε.] ο γιατρός Gerard Dorn από την Φρανκφούρτη, που έζησε στο δεύτερο μισό του δέκατου έκτου αιώνα, περιγράφει το «Mundi pelegrinatio, quam erroris viam appelamus» (περιήγηση του κόσμου, που την ονομάζουμε οδό του λάθους) από την μια μεριά, και την «via veritatis» (οδό της αλήθειας) από την άλλη. Για τον πρώτο δρόμο ο συγγραφέας λέει:

«Η ανθρώπινη φυλή, που στην φύση της είναι να αντιστέκεται στο Θεό, δεν παύει να αναρωτιέται πώς μπορεί, με τις δικές της προσπάθειες, να ξεφύγη από τις παγίδες που έχει στήσει για τον εαυτό της. Αλλά δεν ζητά βοήθεια από Αυτόν από τον οποίο και μόνο προέρχεται κάθε φιλάνθρωπο χάρισμα. Έτσι οι άνθρωποι έχουν φτάσει να έχουν χτίσει για τον εαυτό τους ένα μεγάλο εργαστήριο στην αριστερή πλευρά του δρόμου… που το διευθύνει η φιλοπονία. Αφού το πέτυχαν αυτό, ξέφυγαν από την φιλοπονία και έστρεψαν τα βήματά τους προς  τ η ν  δ ε ύ τ ε ρ η  π ε ρ ι ο χ ή  τ ο υ  κ ό σ μ ο υ, διασχίζοντας  τ η ν  γ έ φ υ ρ α  τ η ς  α σ τ ά θ ε ι α ς. Αλλά επειδή ο Θεός επιθυμεί να τους ξαναφέρη πίσω, επιτρέπει στην αστάθειά τους να τους κυριέψη· τότε ψάχνοντας όπως και πριν για ένα γιατρικό μέσα τους [την φιλοπονία!] τρέχουν στο   μ ε γ ά λ ο      Ν ο σ ο κ ο μ ε ί ο  που επίσης είναι κτισμένο στα αριστερά, και που το διευθύνει η Ιατρική. Εδώ υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός από φαρμακοποιούς, χειρούργους και γιατρούς [κ.λ.π]».

Για τον «δρόμο της αλήθειας», που είναι ο «δεξιός δρόμος», ο συγγραφέας μας λέει: «…θα φθάσης στην πεδιάδα της Σοφίας, και αφού γίνεις δεκτός εκεί, θα αναζωογονηθής  με τροφή πολύ πιο ισχυρή από πριν». Ακόμη και το ρυάκι υπάρχει: «ένα ρεύμα ζωντανού νερού που τρέχει με τέτοιο θαυμάσιο τρόπο από την κορυφή του βουνού. (Από την Πηγή της Σοφίας τα νερά ξεπηδούν και τρέχουν)».

Μια σημαντική διαφορά, σε σύγκριση με το όνειρό μου, είναι ότι εδώ, εκτός από το ότι το ξενοδοχείο βρίσκεται στην αντίθετη θέση, ο ποταμός της Σοφίας είναι στα δεξιά, και όχι, όπως στο όνειρό μου, στην μέση της εικόνας.

Είναι προφανές ότι στο όνειρό μου δεν έχουμε να κάνουμε με κάποιον γνωστό «μύθο», αλλά με μια ομάδα ιδεών που θα μπορούσαν εύκολα να θεωρηθούν ατομικές, δηλαδή μοναδικές. Μια λεπτομερής ανάλυση, όμως, θα μπορούσε να δείξη χωρίς δυσκολία ότι πρόκειται για μια αρχετυπική εικόνα που μπορεί να αναπαραχθή πάλι και πάλι σε οποιαδήποτε εποχή και σε οποιοδήποτε τόπο. Αλλά πρέπει να παραδεχθώ ότι η αρχετυπική φύση της ονειρικής εικόνας έγινε φανερή σ’ εμένα μόνον όταν διάβασα τον Dorn. Αυτές και παρόμοιες περιπτώσεις έχω παρατηρήσει επανειλημμένα όχι μόνο στον εαυτό μου αλλά και στους ασθενείς μου. Αλλά, όπως δείχνει αυτό το παράδειγμα, χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή για να διακρίνουμε αυτούς τους παραλληλισμούς.

Η αρχαία μητρική εικόνα δεν εξαντλείται με την μορφή της Δήμητρας. Εκφράζεται επίσης στην Κυβέλη και την Άρτεμη. Η επόμενη περίπτωση δείχνει προς αυτήν την κατεύθυνση.

2. Περίπτωση Υ (Όνειρα)

I. «Περιπλανιέμαι πάνω σε ένα μεγάλο βουνό· ο δρόμος είναι έρημος, άγριος και δύσκολος. Μια γυναίκα κατεβαίνει από τον ουρανό για να με συνοδέψη και να με βοηθήση. Λάμπει ολόκληρη, έχει ξανθά μαλλιά και αστραφτερά μάτια. Πότε – πότε εξαφανίζεται. Αφού προχωρήσω για ένα διάστημα μόνη μου παρατηρώ πως έχω αφήσει κάπου το μπαστούνι μου, και πρέπει να γυρίσω για να το βρω. Για να το κάνω αυτό πρέπει να προσπεράσω ένα φοβερό τέρας, μια τεράστια αρκούδα. Όταν ερχόμουνα σε αυτόν τον δρόμο την πρώτη φορά έπρεπε να την προσπεράσω, αλλά τότε η ουράνια γυναίκα με προστάτεψε. Την στιγμή που περνάω κοντά από το θηρίο και είναι έτοιμο να μου επιτεθή, η γυναίκα βρίσκεται δίπλα μου πάλι, και κάτω από το βλέμμα της η αρκούδα κάθεται ήσυχη και μας αφήνει να περάσουμε. Έπειτα η ουράνια γυναίκα εξαφανίζεται».

Έχουμε εδώ μια μητρικά προστατευτική θεά που έχει σχέση με τις αρκούδες, ένα είδος Άρτεμης ή  Γαλατο-ρωμαϊκής Dea Artio. Η ουράνια γυναίκα είναι η θετική, η αρκούδα η αρνητική πλευρά της «ανώτερης προσωπικότητας», που εκτείνει την συνειδητή ανθρώπινη ύπαρξη προς τα επάνω, στις ουράνιες, και προς τα κάτω, στις ζωικές περιοχές.

II. «Μπαίνουμε μέσα από μια πόρτα σε ένα δωμάτιο που μοιάζει με πύργο, όπου ανεβαίνουμε μια μακριά σειρά από σκαλοπάτια. Σε ένα από τα ψηλότερα σκαλοπάτια διαβάζω μια επιγραφή: «Vis ut sis” ( Δες για να μάθης). Τα σκαλιά καταλήγουν σε ένα ιερό που βρίσκεται στην κορυφή ενός δασωμένου βουνού, και στο οποίο δεν υπάρχει άλλος τρόπος προσέγγισης. Είναι ο ναός της Ursanna,, της αρκούδας-θεάς και μαζί μητέρας του θεού. Ο ναός είναι από κόκκινη πέτρα. Εκεί προσφέρονται αιματηρές θυσίες. Ζώα στέκονται γύρω από τον βωμό. Για να μπη κανείς στον χώρο του ναού πρέπει να μεταμορφωθή σε ζώο – ένα θηρίο του δάσους. Ο ναός έχει την μορφή σταυρού με ίσα σκέλη και έναν κυκλικό χώρο στο μέσο, που είναι ακάλυπτος, έτσι ώστε μπορεί κανείς να κοιτάξη κατ’ ευθείαν τον ουρανό και τον αστερισμό της Άρκτου. Στο βωμό στο μέσο του ανοιχτού χώρου υπάρχει το δοχείο του φεγγαριού, από το οποίο ανεβαίνει συνεχώς καπνός ή ατμός. Υπάρχει επίσης ένα τεράστιο ομοίωμα της θεάς, αλλά δεν φαίνεται καθαρά. Οι λάτρεις, που έχουν μεταμορφωθεί σε ζώα και στους οποίος ανήκω κι εγώ, πρέπει να αγγίξουν το πόδι της θεάς με το δικό τους πόδι, οπότε το ομοίωμα τους δίνει ένα σημείο ή προφέρει έναν χρησμό, όπως το «vis ut sis».

Σε αυτό το όνειρο η αρκούδα-θεά αναδύεται φανερά, αν και το άγαλμά της «δεν φαίνεται καθαρά». Η σχέση με τον Εαυτό, την ανώτερη προσωπικότητα, δείχνεται όχι μόνο με τον χρησμό «vis ut sis» αλλά και με την τετραδικότητα και τον κυκλικό κεντρικό χώρο του ναού. (Σ.τ.Μ.: έχουμε δηλαδή μια μάνταλα). Από τους αρχαίου χρόνους οποιαδήποτε σχέση με τα άστρα συμβόλιζε πάντα την αιωνιότητα. Η ψυχή προέρχεται «από τα άστρα» και επιστρέφει στις αστρικές περιοχές. Η σχέση της «Ursanna» με την σελήνη φαίνεται από το «δοχείο του φεγγαριού».

Η σεληνιακή θεά εμφανίζεται επίσης σε όνειρα παιδιών. Ένα κορίτσι που είχε μεγαλώσει σε ιδιαίτερα δύσκολες ψυχικές συνθήκες έβλεπε ένα όνειρο που επανερχόταν ανάμεσα στα επτά και τα δέκα της χρόνια: «Η κυρία του φεγγαριού με περίμενε πάντα κάτω κοντά στο νερό, στην αποβάθρα, για να με πάρη στο νησί της». Δυστυχώς δεν μπορούσε ποτέ να θυμηθή τι συνέβαινε εκεί, αλλά ήταν κάτι τόσο όμορφο ώστε προσευχόταν να ξαναδή το ίδιο όνειρο. Παρόλο που, όπως είναι φανερό, τα δύο όνειρα δεν ταυτίζονται, το μοτίβο του νησιού εμφανίζεται επίσης στο προηγούμενο όνειρο σαν η απρόσιτη κορυφή του βουνού.

Τριάντα χρόνια αργότερα, το κορίτσι που έβλεπε την κυρία του φεγγαριού είχε μια δραματική φαντασία:

«Ανεβαίνω ένα απότομο σκοτεινό βουνό, στην κορυφή του οποίου υπάρχει ένα κάστρο με θόλο, Μπαίνω μέσα και ανεβαίνω μια ελικοειδή σκάλα προς τα αριστερά. Όταν φθάνω μέσα στον θολωτό χώρο βρίσκομαι μπροστά σε μια γυναίκα που φοράει ένα στέμμα με κέρατα αγελάδας. Την αναγνωρίζω αμέσως σαν την  κ υ ρ ί α  τ ο υ  φ ε γ γ α ρ ι ο ύ  των παιδικών μου ονείρων. Μετά από διαταγή της κοιτάζω προς τα δεξιά και βλέπω έναν εκθαμβωτικό ήλιο να λάμπη στην άλλη πλευρά ενός βαθειού χάσματος. Πάνω από το χάσμα εκτείνεται μια στενή, διαφανής γέφυρα πάνω στην οποία βαδίζω, γνωρίζοντας ότι δεν πρέπει σε καμμιά περίπτωση να κοιτάξω κάτω. Ένας απόκοσμος φόβος με κυριεύει, και διστάζω. Κάτι το απατηλό φαίνεται να υπάρχη στην ατμόσφαιρα, αλλά τελικά περνάω απέναντι και στέκομαι μπροστά στον ήλιο. Ο ήλιος μιλάει: «Εάν μπορέσης να με πλησιάσης εννέα φορές χωρίς να καής, όλα θα πάνε καλά». Αλλά φοβάμαι όλο και περισσότερο, και τελικά κοιτάζω κάτω και βλέπω ένα μαύρο πλοκάμι σαν του χταποδιού να προσπαθή να με πιάση κάτω από τον ήλιο. Οπισθοχωρώ με τρόμο και πέφτω μέσα στην άβυσσο. Αλλά αντί να γίνω κομμάτια βρίσκομαι στην αγκαλιά της Μητέρας Γης. Όταν προσπαθώ να κοιτάξω το πρόσωπό της, μεταμορφώνεται σε πηλό, και βρίσκομαι ξαπλωμένη στο χώμα».

Είναι αξιοπρόσεκτο πως η αρχή αυτής της φαντασίας συμφωνεί με το όνειρο. Η κυρία του φεγγαριού διακρίνεται καθαρά από την Μητέρα Γη στο τέλος. Η πρώτη ωθεί την ονειρευόμενη στην κάπως επικίνδυνη περιπέτειά της με τον ήλιο· η τελευταία την πιάνει προστατευτικά στην μητρική της αγκαλιά. Η ονειρευόμενη, σαν αυτή που κινδυνεύει, θα μπορούσε να ειπωθή ότι βρίσκεται στον ρόλο της Κόρης.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος