Εγώ. Το παιχνίδι της ζωής (51)

Συνέχεια από 16 Ιανουαρίου 2014

Reengineering β

Ο διαμελισμένος άνθρωπος είναι χρυσωρυχείο

Ισχύει αυτό που κάποτε έγραψε ο Earl Shorris, πως αυτή είναι η εποχή της πληροφορίας, μόνο που η πληροφορία δεν είναι η πρόγονος της γνώσης, αλλά το εργαλείο του πωλητή²⁷⁸. Για να αναφερθούμε στον τίτλο ενός επιτυχημένου βιβλίου, εάν στην νέα κοσμοθεωρία, ολόκληρο το σύμπαν είναι είναι ένας υπολογιστής, που δεν κάνει τίποτε άλλο από το να επεξεργάζεται πληροφορίες, τότε έχουμε την εξής κατάσταση: ο μικρός και ο μακρόκοσμος συντήκονται έτσι, όπως τότε την εποχή της μαγικής σκέψης.

Δεν είναι αλήθεια πως μετράει μόνο αυτό που είναι χρήμα, αλλά ισχύει το εξής: τα πάντα είναι χρήμα. Κυριολεκτικά. Από τις μεμονωμένες αλληλουχίες του γενετικού κώδικα μέχρι τους συνειρμούς της σκέψης, κάθε μορφή κίνησης στον χώρο και τον χρόνο. Στον κόσμο αυτό δεν υπάρχει πια καμιά δομική ανάγκη για κλασσική εργασία. Το ίδιο ισχύει και για ένα μεγάλο μέρος της πνευματικής εργασίας. Αγορές εργασίας αναδύονται για τους αναλυτές, οι οποίοι αξιολογούν πληροφορίες περί πληροφοριών, είτε στην Wall Street είτε στις επιχειρήσεις.

Οι άνθρωποι δεν είναι πια γρανάζια αυτής της αυτόματης μηχανής, είναι τα προϊόντα της. Ένας μαθηματικός από το ΜΙΤ έγραψε: «Η αφελής προκατάληψη, πως τα φυσικά αντικείμενα είναι πιο πραγματικά από τα ιδεατά, είναι ακόμα βαθιά ριζωμένη στην δυτική σκέψη...μια συνέπεια της πίστης αυτής είναι το γεγονός πως η λογική μας έχει ακόμα την δομή φυσικών αντικειμένων.²⁷⁹»

Στο σημείο αυτό αποκρύπτεται μια διαφορά, η οποία ανήκει όμως στην καθημερινή εμπειρία και στο common sense των ανθρώπων. Αν το πνεύμα χειρίζεται και ελέγχει τα αντικείμενα, τότε το ίδιο ισχύει και για το πνεύμα: μπορεί να το διαχειριστεί και να το ελέγξει κανείς όπως το ατσάλι που γίνεται λαμαρίνα για τα αυτοκίνητα. Ακόμα και η Danah Boyd, που εργάζεται στην Microsoft και ασχολείται με την επεξεργασία των Big Data, μιλά περί «μιας περίεργης στιγμής τρόμου»²⁸⁰.

Γιατί σε ένα κόσμο, όπου τα μόνα συγκεκριμένα και χειροπιαστά πράγματα είναι οι πληροφορίες, οι ανθρώπινες αισθήσεις δεν μπορούν πια να είναι εργαλεία επιβίωσης, ούτε καν νόμιμα μέσα απόδειξης (ενοχής ή αθωότητας), παροχής στοιχείων.

Κοιτάξτε, εκεί στην γωνία βρίσκονται άνθρωποι που συνομιλούν. Ανταλλάσσουν πληροφορίες, διασκεδάζουν, κάνουν συναλλαγές, ίσως και να μιλούν περί ανέμων και υδάτων. Το σημαντικό είναι ότι μέσω της ομιλίας σχηματίζουν ένα κοινό κοινωνικό χώρο. Μια αμερικάνικη εταιρία, με το ψηφιακό όνομα nTAG, έχει ειδικευθεί στην ανάλυση τέτοιων χώρων, και καταγράφει ακριβώς ποιος με ποιον και για πόσο μιλάει.

Η συναλλαγή μεταξύ πνεύματος και πράγματος, μεταξύ Software και Hardware, λαμβάνει χώρα στις πράξεις ρουτίνας. Αυτός είναι ο λόγος, γιατί όλες οι θρησκείες δίνουν τέτοια αξία στα τελετουργικά. Όλα εκεί μέσα είναι καθορισμένα, κάθε κίνηση του χεριού και κάθε λέξη, ένας αιώνιος αλγόριθμος, που στις περισσότερες περιπτώσεις σκοπό έχει την μεταμόρφωση της ύλης σε πνεύμα ή του πνεύματος σε ύλη. Είναι μια ανταλλαγή, που εκτείνεται από την κοινωνία, και φτάνει μέχρι τα εργαστήρια των αλχημιστών και το Ζεν.

Οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα συμφωνούν, πως στην καθημερινότητα, είναι καλύτερα να κάνουν τις ρουτίνες οι σκλάβοι. Από τότε που ο Henry Ford είχε κατασκευάσει τις γραμμές παραγωγής, λένε πως οι ρουτίνα καταστρέφει τον άνθρωπο. Όλοι φέρνουν στον νου τους τις γραμμές παραγωγής και την βλακεία, τα οποία είναι πιο κατάλληλα για τις μηχανές παρά για σκεπτόμενα όντα. Τώρα που αυτός ο σκλάβος με την μορφή του υπολογιστή ξεψαχνίζει ολόκληρη την ζωή μας για να βρει ρουτίνες, τις οποίες μπορεί να αναλάβει αντί ημών, οι προπαγανδιστές του νέου κόσμου της εργασίας πήγαν παραπέρα.

Υπάρχει πλέον η υποψία, πως ολόκληρη η συμβατική ζωή, η οποία δομείται πάνω σε μια σταθερή ταυτότητα και τακτική εργασία, πως δεν είναι άλλο παρά  μια τέτοια ρουτίνα. Ο Andy Hargadon, καθηγητής οικονομικών στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, λέει: «20 χρόνια πείρα, είναι συχνά πείρα ενός έτους, που επαναλήφθηκε 20 φορές»281.

Το «εγώ» είναι στην περίπτωση αυτή μόνο μια ενοχλητική συνήθεια, ένας αυτοματισμός, που κάνει τον άνθρωπο αμβλύνου και νωχελικό. Επειδή είσαι μόνο αυτό που κάνεις, και  διαρκώς πρέπει να κάνεις κάτι νέο, παράγεται διαρκώς ένας νέος ασταθής εαυτός. Το προσωπικό εγώ, είναι στην γλώσσα της εφαρμοσμένης θεωρίας της πληροφορίας απλώς «noise»(θόρυβος)282: «Δεν χρειαζόμαστε ονόματα, τα ονόματα είναι απλώς θόρυβος», είχε πει ένας manager της google στην New York Times.

Αυτά μας υποβάλουν, συμφωνώντας πλήρως με την «ιδεολογία της Καλιφόρνιας», πως ο άνθρωπος ως άβαταρ και απελευθερωμένος από τα δεσμά της επανάληψης, θα γίνει σαν ασώματος, μια καθαρή ιδέα. Και θα έχει χρόνο και ησυχία για διαλογισμό και δημιουργικότητα, και δε θα έχει πια ως δικαιολογία την κοπιαστική εργασία, όταν θα του λείπει η δύναμη για την δημιουργικότητα αυτή.

Αξίζει να δούμε τα πράγματα αυτά σε μια άλλη οθόνη, εκεί όπου οι άνθρωποι αναγκάζονται να τρώνε, γεννιούνται και πεθαίνουν. Όλα τα δεδομένα που προσφέρονται προς αγορά στις υπεραγορές δεδομένων, προέρχονται από γραμμές παραγωγής, όπου τα μηχανήματα απέσπασαν τα δεδομένα αυτά από τους ανθρώπους, σαν να ήταν πυρακτωμένα σύρματα.

Και ενώ στην πραγματική οικονομία, τα ρομπότ συναρμολογούν από αμέτρητα μέρη αυτοκίνητα ή καφετιέρες, τα χρωματίζουν και πακετάρουν, και στο τέλος τους βάζουν και το όνομα της μάρκας, τα μηχανήματα του ψηφιακού καπιταλισμού διαλύουν πάνω στις γραμμές παραγωγής τους ανθρώπους, στα μέρη από τα οποία αποτελούνται. Αν ο άνθρωπος είναι αυτό που κάνει, τότε ισχύει και το αντίστροφο: γνωρίζει κανείς τι είναι ο κάθε άνθρωπος, παρατηρώντας αυτό που κάνει. Και αν γνωρίζει κανείς αρκετά, γνωρίζει τι πρόκειται να κάνει ένας άνθρωπος, ακόμα και αν ο ίδιος δεν το υποπτεύεται ακόμα.

Στην θεμελιώδη μελέτη του περί της εκμηχάνισης, ο Sigfried  Giedion είχε επισημάνει πως η γραμμή παραγωγής ήταν από την αρχή μια αυτόματη μονάδα, «όπου ο άνθρωπος λειτουργεί μόνο ως παρατηρητής»283. Η παρουσία των εργατών είναι παροδική, και αναγκαία μόνο εφόσον οι μηχανές δεν είναι ακόμα σε θέση να εκτελέσουν πολύπλοκους χειρισμούς.

Το 1929, εν μέσω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, ο επιχειρηματίας L. R. Smith έκανε το επόμενο, αναμενόμενο βήμα, γράφοντας ένα κείμενο με τον τίτλο «Οικοδομούμε ένα εργοστάσιο που θα λειτουργεί χωρίς ανθρώπους». Το ενδιαφέρον δεν είναι το όραμα του Smith, το οποίο συναντούμε καθημερινά, αλλά το πως του ήρθε αυτό το όραμα:

«Η απάντηση βρισκόταν στο ασυνείδητο των μηχανικών... είναι πολύ πιθανόν, ότι η παρατήρηση των εργατών που καθημερινά κάνουν την ίδια κίνηση, να μας έδωσε την αφορμή, να θέλουμε να καταστήσουμε την παραγωγή του αμαξώματος 100% μηχανική»²⁸⁴.

Αν σήμερα όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα έχουν την οδηγία να εκπαιδεύουν όλο και περισσότερους ειδικούς, τίθεται το ερώτημα, αν οι ειδικοί είναι αναγκαίοι, ώστε οι μηχανές να μάθουν από αυτούς την ειδικότητα, και στο τέλος να τους αντικαταστήσουν.

Ο Hugh Kenner έγραψε: «Αν μια ανθρώπινη εξειδίκευση παρατηρηθεί επισταμένα, μπορεί να αναπαραχθεί μηχανικά. Και αν ένας άνθρωπος έχει γίνει ειδικός, τότε αυτός ο άνθρωπος μπορεί να αναπαραχθεί μηχανικά.²⁸⁵»

Αυτό ισχύει ιδιαιτέρως τότε, όταν γνωσιακή αποδοτικότητα των υπολογιστών αυξάνεται στον βαθμό, που οι cyber-ευαγγελιστές της εποχής μας προβλέπουν. Το γεγονός ότι παρακολουθούμαστε από μηχανές -μια ιδέα πρέπει πρώτα να έρθει στον μηχανικό- έχει συνήθως τρεις λόγους στα πλαίσια του κράτους-αγοράς της πληροφορίας: στην περιοχή της παρακολούθησης, σκοπός είναι απόκτηση γνώσης για την μελλοντική κοινωνική συμπεριφορά μας, ώστε να μας ελέγχουν. Στον χώρο της κατανάλωσης, να αποκτήσουν γνώση για την αγοραστική συμπεριφορά μας, ώστε να μας συμβουλεύσουν (ή επηρεάσουν). Στον χώρο της παραγωγής, σκοπός είναι να αποκτήσουν γνώση περί της γνώσης μας, για να μας αντικαταστήσουν.

Σήμερα, στην εποχή του «Big Data», στις γραμμές παραγωγής δεν βρίσκονται πλέον ανθρώπινοι παρατηρητές. Βρίσκονται συσκευές τις οποίες φέρουμε πάνω μας, που παρακολουθούν κάθε μας βήμα και χειρισμό και σκέψη, τα αναλύουν, τα αποθηκεύουν στις ψηφιακές «αποθήκες», και αναλόγως της ανάγκης των πελατών, τα συνθέτουν εκ νέου.

Η διαφορά προς τις αίθουσες των εργοστασίων, που περιέγραψε ο Sigfried  Giedion, έγκειται στο ότι, οι μοντέρνες τεχνολογίες, οι οποίες λειτουργούν μέσω μιας επιφάνειας υπολογιστή(interface), δεν εκτελούν απλά τους χειρισμούς, αλλά μεταφράζουν και κάθε χειρισμό σε πληροφορία. Είναι σαν να γράφουν ταυτόχρονα ένα μυθιστόρημα, για το τι κάνουν οι άνθρωποι μαζί τους και δια μέσου αυτών. Τώρα πια δεν πατιέται απλά ένα κουμπί, αλλά ταυτόχρονα γράφεται και ένα κείμενο.

Η νέα γλώσσα της εργασίας ερωτά: Πότε; Που; Για πόσο (χρόνο); Με ποια διάθεση; Με ποιον; Πόσο συχνά; Πόσο γρήγορα; Με αυτό το συνοδεύον κείμενο, δεν περιγράφεται και διαβάζεται, μόνο ο εργάτης που χειρίζεται την μηχανή αλλά ο καθένας που μέσω της ψηφιακής μηχανής λαμβάνει μέρος στην αγορά της σκέψης και του λόγου.

Η πρώτη που επεσήμανε αυτό το φαινόμενο ήταν η Shoshana Zuboff286, η οποία είχε εφεύρει την λέξη «ηλεκτρονικό κείμενο», για να περιγράψει αυτό το περιβάλλον εργασίας, προς το τέλος της δεκαετίας του ’80. Από τότε, όχι μόνο ο κόσμος της εργασίας, αλλά ολόκληρη η ζωή του ανθρώπου, κατατρέχεται από το ηλεκτρονικό κείμενο, σαν να είναι η σκιά τους.

Ελάχιστοι από μας γνωρίζουμε αυτό το κείμενο. Οι περισσότεροι είμαστε αναλφάβητοι, όσον αφορά στο μυθιστόρημα αυτό της ζωής μας. Γραμμένο σε μια γλώσσα που δεν την καταλαβαίνουμε, κρυπτογραφημένο σαν τις ιερές γραφές, που το ερμηνεύουν εξηγητές και ερμηνευτές, που τα μέτρα τους δεν είμαστε σε θέση να αμφισβητήσουμε.

Κανένας εργοδότης, καμιά «Homeland Security», κανένα Google, Apple, Amazon δεν ανοίγουν τα χαρτιά τους, εκεί όπου γίνονται σοβαρά τα πράγματα, στον υποτίθεται διαφανή κόσμο. Είναι σαν τους ιερείς, που με φθόνο φυλάνε την ερμηνεία του λόγου του Θεού. Η δύναμη της μοντέρνας εποχής βρίσκεται στο ποιος και βάσει ποιων κανόνων ερμηνεύει τα κείμενα αυτά - όπως προφητικά το επεσήμανε η Shoshana Zuboff πριν από δεκαετίες.

Οι κανόνες αυτοί αντιστοιχούν σε αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε ανθρώπινο controlling: ο μόνος σκοπός είναι η αποδοτικότητα και η βελτίωση, είτε πρόκειται περί αγοράς, πρόβλεψης ρίσκου των μετοχών είτε για αρρώστιες. Το ηλεκτρονικό κείμενο χρησιμοποιείται για να καθορίσει την συνειδητή ή ασυνείδητη λογική της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Πάνω απ’ όλα όμως, το κείμενο αυτό θα πρέπει να αποκαλύψει, πράγμα που δεν συζητείται,  τις αντιφάσεις που επιδεικνύει η συμπεριφορά μας.

 Συνεχίζεται

Αμέθυστος

Σημειώσεις

277. Quentin Hardy, ‘Big Data for the Rest of Us, in One Start-Up’.

278. Shorris, A Nation of Salesmen, pos. 1796.

279. George Gilder, Microcosm: The Quantum Revolution in Economics and Technology, σ. 21.

280. Hardy, ‘Rethinking Privacy in an Era of Big Data’.

281. Hoffman and Casnocha, The Start-Up of You, σ. 22.

282. Hardy, ‘Rethinking Privacy in an Era of Big Data’.

283. Sigfried Giedion, Mechanization Takes Command: A Contribution to Anonymous History.

284. L.R. Smith, ‘We Build a Plant to Run without Men’, The Magazine of Business, February 1929.

285. Kenner, The Counterfeiters, σ. 25.

286. Shoshana Zuboff, In the Age of the Smart Machine: The Future of Work and Power.