Ευάγριος και Γρηγόριος: Από την ησυχία στήν καθαρότητα της καρδίας
Συνέχεια από : Σάββατο, 03 Ιουλίου 2010
ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΑΠΑΘΕΙΑΣ
ΚΕVΙΝ CORRIGAN
Οι θέσεις του Γρηγόριου και του Ευάγριου ταιριάζουν πλήρως με αυτή τη γενικότερη εικόνα. Πρώτον, η απομάκρυνση απο τον κόσμο, η ησυχία, η αυτογνωσία, η πνευματικότητα, η ανθεκτικότητα και επίσης η χειρωνακτική εργασία και η αγάπη για τους άλλους είναι απαραίτητη για την ησυχία μέσω της οποίας κάποιος μπορεί να ζήσει μέσα στον κόσμο χωρίς να ανήκει στόν κόσμο. Αυτό συνεπάγεται απο τα Fds και Eul του Ευάγριου: «...μείνε ελεύθερος απο υλικούς περισπασμούς και πάθη, ελέυθερος απο κάθε επιθυμία, έτσι ώστε όταν γίνεις ξένος πρός όλα αυτά ίσως να καταφέρεις να αποκτήσεις ησυχία» (Fds. 3; 6; Eul. 1-2). «Η αγάπη είναι απάθεια καί εξάλειψη των παθών» (Eul.21-23). “Υπηρέτησε τον Θεό με φόβο και αγάπη: στήν πρώτη περίπτωση ως Κύριο και Δικαστή, στήν δεύτερη ως κάποιον που αγαπά και θρέφει τους ανθρώπους» (Εul. 11, 10). Η απομάκρυνση η αποχωρισμός στήν αγάπη είναι προσυνθήκη για το αληθινό ενδιαφέρον πρός τους άλλους. Στο τέλος της VM ο Γρηγόριος λέει: O Μωυσής «έκανε την ησυχία τον δάσκαλο των άνωθεν γνώσεων, καί έτσι φωτίστηκε ο νούς του απο την Βάτο και μετά θέλησε να μοιραστεί με τούς αδερφούς του τα εκ του Θεού» (PG 44 425c; GNO/VII/i/140, 2-6). Η λέξη απάθεια δεν εμφανίζεται, παρ’ ολα αυτά ο Γρηγόριος περιγράφει κάτι παρόμοιο: η ησυχία, η απομάκρυνση ανοίγει την πόρτα στην γνωστική σπουδή στήν οποία η διάνοια μεταμορφώνεται από την προσοχή άνωθεν (συνάμα στο φυσικό και στο Θείο: Η Φλεγόμενη Βάτος), και το αποτέλεσμα δεν είναι απομόνωση αλλα συμπόνοια (ακριβώς όπως στους Κανόνες του Μεγάλου Βασίλειου).
Δεύτερον, τι ακριβώς είναι η σταθερή κατάσταση απάθειας; Είναι μία ανακατάταξη του ανθρώπου. Αντί μιας εστίασης σε υλικό επίπεδο στο δίπολο σώματος-ψυχής, έχομε μια μορφώτικη εστίαση όπου η τροχιά σώματος-ψυχής-νοός καθορίζεται από έναν αυτοεξαρτώμενο άξονα: «Με την αληθινή προσευχή ο μοναχός γίνεται ίσος με τους αγγέλους». Τι ακριβώς λέει ο Ευάγριος; Η πνευματική γνώση, της οποίας η προσευχή είναι η ανώτατη έκφραση, συνεπάγεται μια μεταμόρφωση τού ανθρωπίνου όντος σε αγγελικό: «απάθεια είναι η υγεία της ψυχής και η τροφή της είναι γνώση η οποία φυσικώ τω τρόπω μας ενώνει με τις Θείες Δυνάμεις, εφ’όσον η συνάφεια των άυλων είναι αποτέλεσμα όμοιων προδιαθέσεων» (PR 56). Μέσω της Πλατωνικής αρχης όμοιο στο όμοιο, η ομοιότητα παράγει μία νέα σύναψη στο ανθρώπινο ον. Τι είναι ο δεσμός αυτής της συνάψεως; «Η αγάπη είναι ο δεσμός της απάθειας». Δυο συμπεράσματα εξάγονται απο εδώ: Η δυνατότητα του να βιώνεις μια ανώτερη ύπαρξη είναι μια ανθρώπινη προδιάθεση που οφείλεται στην αγάπη του Θεού και, ένα σημαντικό σημείο για να καταλάβουμε τον Ευάγριο, δεν υπάρχει απάθεια χωρίς αγάπη.
Η θέση του Γρηγόριου είναι παρόμοια. Στo Cant. παρατηρεί δεν πρέπει να αναπαυόμαστε στη σάρκα (Ρωμ. 12.2) σε αυτόν τον κόσμο γιατί «ακόμα καί όταν βιώνουν το αισθητό ειναι στραμμένοι πρός τις Θείες Δυνάμεις μιμούμενοι την αγγελική αγνότητα μέσω της απάθειας» (Cant. PG 44 856 d-7a; GNO/VI/134 ff.). Με άλλα λόγια, οι άνθρωποι δεν μορφώνονται μόνο υλικώς αλλά και από μία ανώτερη μορφή υπάρξης, και η απάθεια είναι η διαρκής προδιάθεση αυτής της δυναμικής μετοχής. Η ιδέα είναι στο Παύλο, αλλά επίσης συναντάται στον Πλάτωνα, στον Αριστοτέλη και στόν Πλωτίνο.
Ταυτοχρόνως έχομε και εναν υπόγειο διάλογο που επισημαίνει την διαφορά απο την ‘παγανιστική’ σκέψη. Η ταπεινότητα είναι μία αμιγώς Χριστιανική αρετή όπως είναι και η απλότης, η υπακοή, η κράτηση των εντολών, αν καί η απλότης είναι θεμελιωδους σημασίας καί στήν θέση του Πλωτίνου ως πρός το Ένα. Ο χαρακτηρισμός του Ευάγριου της γέννησης των αρετών ειναι μια διακριτική στιγμή διαφοράς από την ‘παγανιστική’ σκέψη: «Ο φόβος του Θεού ενδυναμώνει την πίστη, παιδιά μου, καί η εμμονή καί η ελπίδα σταθεροποιούν την αντοχή καί από αυτές γεννιέται η απάθεια, εκ τής οποίας έρχεται η αγάπη, η αγάπη είναι η πόρτα στη φυσική γνώση την οποία ακολουθούν η Θεολογία και η τελική ευλογία».
Σύμφωνα με τον Ευάγριο αυτή είναι μία γενεσιουργός διαδικασία «απ’αυτές γεννάται», που συμβολίζεται στίς συνήθειες του μοναχού (δηλ. ο απο τους ώμους σταύρος είναι σύμβολο πίστης, η ζώνη συμβολίζει την αποστροφή του μιαρού και την εξάλειψη της κακίας με την κοινωνία με το αγαθό, και ‘το υλικό δίνει ασφαλές έδαφος σε εκείνους που το κρατούν’). Αλλά η πρακτική πέραν της αποκλειστικής μοναστικής ζωής: «Το αγαθό πρέπει να το θέλουμε για το ίδιο το αγαθό και οχι για κάτι άλλο απο αυτό» (PR, prologue), και η πίστη είναι ενα ενυπάρχων αγαθο ακομα και σε αυτούς που δεν πιστεύουν στο Θεό». Άρα η ευρεία έννοια της πράξης, δηλ. της ενασχόλησης με τα καθημερινά, δεν αποκλείεται απο την μοναστική πράξη.
Όπως στις Παροιμίες 1.7, ο φόβος και η αγάπη του Θεού γεννάει την σοφία, δηλ. ενα άνοιγμα στην κτίση. Το παιδί αυτού του ανοίγματος είναι η αγάπη, δηλ. θεία αγάπη και ανθρώπινη αγάπη απο μια θεία οπτική. Υπάρχει εδώ μια βιολογική, οργανική διαδικασία υπο λειτουργία η οποία θυμιζει το Συμπόσιον του Πλάτωνος, αλλα η αντιθεση είναι ενδεικτική. Σύμφωνα με την Διοτίμα έρως ειναι το παιδί που έχει γονείς τον Πόρο και την Πενία, ένας μεγάλος δαίμων ο οποίος έχει κληρονομήσει τις ιδιότητες των γονέων του, και ο οποίος, κατα συνέπεια είναι εύπορος και άπορος. Σύμφωνα με τον Ευάγριο, ο έρως δεν είναι δαίμων (δεδομένου της δαιμονολογίας του Ευάγριου που σχετίζεται με τα πάθη) αλλά μια θηλυκή ποιότης στήν ψυχή που γεννιέται απο μια απαθής μητέρα η οποία είναι απόγονος στην, ανθρώπινη, υλική πλευρά, της πίστης, του φόβου του Θεού, της εγκράτειας της υπομονής και της ελπίδας. Η Πενία της Διοτίμας η οποία δρά σαν μια ανθρώπινη, παθιασμένη αρχή ταυτίζεται αργότερα με την υλική αρχή η οποία στον Πλωτίνο είναι απαθής με την έννοια οτι δεν μπορεί να δεχθεί τις Ιδέες πλήρως, αλλά είναι απλώς το μέσο δια του οποίου ανακλώνται οι Ιδέες και ετσι είναι πάντα σε κατάσταση επιθυμίας αυτού που δεν μπορεί να συλλάβει, εφ’όσον παραμένει ‘απαθής’. Για τον Ευάγριο αντιθετώς, η αληθινή απάθεια δεν είναι λειτουργία της ύλης (το οποίο θα σήμαινε ‘αναισθησία’) αλλά η γέννηση μιας ποιότητος ολοκληρωτικά αντίθετης στην ‘αναισθησία’, δηλ. αγάπη που περικλείει τα πάντα: η αγάπη φυλάει την πόρτα της γνώσης των πάντων στην κτίση, δηλ. αληθινή γνωστική αντίληψη και απόρριψη του κόσμου. Η απάθεια, λοιπόν, γεννιέται απο την ψυχή και Τον Θεό, όχι απο την ύλη.
Aμέθυστος.
Συνέχεια από : Σάββατο, 03 Ιουλίου 2010
ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΚΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΑΠΑΘΕΙΑΣ
ΚΕVΙΝ CORRIGAN
Οι θέσεις του Γρηγόριου και του Ευάγριου ταιριάζουν πλήρως με αυτή τη γενικότερη εικόνα. Πρώτον, η απομάκρυνση απο τον κόσμο, η ησυχία, η αυτογνωσία, η πνευματικότητα, η ανθεκτικότητα και επίσης η χειρωνακτική εργασία και η αγάπη για τους άλλους είναι απαραίτητη για την ησυχία μέσω της οποίας κάποιος μπορεί να ζήσει μέσα στον κόσμο χωρίς να ανήκει στόν κόσμο. Αυτό συνεπάγεται απο τα Fds και Eul του Ευάγριου: «...μείνε ελεύθερος απο υλικούς περισπασμούς και πάθη, ελέυθερος απο κάθε επιθυμία, έτσι ώστε όταν γίνεις ξένος πρός όλα αυτά ίσως να καταφέρεις να αποκτήσεις ησυχία» (Fds. 3; 6; Eul. 1-2). «Η αγάπη είναι απάθεια καί εξάλειψη των παθών» (Eul.21-23). “Υπηρέτησε τον Θεό με φόβο και αγάπη: στήν πρώτη περίπτωση ως Κύριο και Δικαστή, στήν δεύτερη ως κάποιον που αγαπά και θρέφει τους ανθρώπους» (Εul. 11, 10). Η απομάκρυνση η αποχωρισμός στήν αγάπη είναι προσυνθήκη για το αληθινό ενδιαφέρον πρός τους άλλους. Στο τέλος της VM ο Γρηγόριος λέει: O Μωυσής «έκανε την ησυχία τον δάσκαλο των άνωθεν γνώσεων, καί έτσι φωτίστηκε ο νούς του απο την Βάτο και μετά θέλησε να μοιραστεί με τούς αδερφούς του τα εκ του Θεού» (PG 44 425c; GNO/VII/i/140, 2-6). Η λέξη απάθεια δεν εμφανίζεται, παρ’ ολα αυτά ο Γρηγόριος περιγράφει κάτι παρόμοιο: η ησυχία, η απομάκρυνση ανοίγει την πόρτα στην γνωστική σπουδή στήν οποία η διάνοια μεταμορφώνεται από την προσοχή άνωθεν (συνάμα στο φυσικό και στο Θείο: Η Φλεγόμενη Βάτος), και το αποτέλεσμα δεν είναι απομόνωση αλλα συμπόνοια (ακριβώς όπως στους Κανόνες του Μεγάλου Βασίλειου).
Δεύτερον, τι ακριβώς είναι η σταθερή κατάσταση απάθειας; Είναι μία ανακατάταξη του ανθρώπου. Αντί μιας εστίασης σε υλικό επίπεδο στο δίπολο σώματος-ψυχής, έχομε μια μορφώτικη εστίαση όπου η τροχιά σώματος-ψυχής-νοός καθορίζεται από έναν αυτοεξαρτώμενο άξονα: «Με την αληθινή προσευχή ο μοναχός γίνεται ίσος με τους αγγέλους». Τι ακριβώς λέει ο Ευάγριος; Η πνευματική γνώση, της οποίας η προσευχή είναι η ανώτατη έκφραση, συνεπάγεται μια μεταμόρφωση τού ανθρωπίνου όντος σε αγγελικό: «απάθεια είναι η υγεία της ψυχής και η τροφή της είναι γνώση η οποία φυσικώ τω τρόπω μας ενώνει με τις Θείες Δυνάμεις, εφ’όσον η συνάφεια των άυλων είναι αποτέλεσμα όμοιων προδιαθέσεων» (PR 56). Μέσω της Πλατωνικής αρχης όμοιο στο όμοιο, η ομοιότητα παράγει μία νέα σύναψη στο ανθρώπινο ον. Τι είναι ο δεσμός αυτής της συνάψεως; «Η αγάπη είναι ο δεσμός της απάθειας». Δυο συμπεράσματα εξάγονται απο εδώ: Η δυνατότητα του να βιώνεις μια ανώτερη ύπαρξη είναι μια ανθρώπινη προδιάθεση που οφείλεται στην αγάπη του Θεού και, ένα σημαντικό σημείο για να καταλάβουμε τον Ευάγριο, δεν υπάρχει απάθεια χωρίς αγάπη.
Η θέση του Γρηγόριου είναι παρόμοια. Στo Cant. παρατηρεί δεν πρέπει να αναπαυόμαστε στη σάρκα (Ρωμ. 12.2) σε αυτόν τον κόσμο γιατί «ακόμα καί όταν βιώνουν το αισθητό ειναι στραμμένοι πρός τις Θείες Δυνάμεις μιμούμενοι την αγγελική αγνότητα μέσω της απάθειας» (Cant. PG 44 856 d-7a; GNO/VI/134 ff.). Με άλλα λόγια, οι άνθρωποι δεν μορφώνονται μόνο υλικώς αλλά και από μία ανώτερη μορφή υπάρξης, και η απάθεια είναι η διαρκής προδιάθεση αυτής της δυναμικής μετοχής. Η ιδέα είναι στο Παύλο, αλλά επίσης συναντάται στον Πλάτωνα, στον Αριστοτέλη και στόν Πλωτίνο.
Ταυτοχρόνως έχομε και εναν υπόγειο διάλογο που επισημαίνει την διαφορά απο την ‘παγανιστική’ σκέψη. Η ταπεινότητα είναι μία αμιγώς Χριστιανική αρετή όπως είναι και η απλότης, η υπακοή, η κράτηση των εντολών, αν καί η απλότης είναι θεμελιωδους σημασίας καί στήν θέση του Πλωτίνου ως πρός το Ένα. Ο χαρακτηρισμός του Ευάγριου της γέννησης των αρετών ειναι μια διακριτική στιγμή διαφοράς από την ‘παγανιστική’ σκέψη: «Ο φόβος του Θεού ενδυναμώνει την πίστη, παιδιά μου, καί η εμμονή καί η ελπίδα σταθεροποιούν την αντοχή καί από αυτές γεννιέται η απάθεια, εκ τής οποίας έρχεται η αγάπη, η αγάπη είναι η πόρτα στη φυσική γνώση την οποία ακολουθούν η Θεολογία και η τελική ευλογία».
Σύμφωνα με τον Ευάγριο αυτή είναι μία γενεσιουργός διαδικασία «απ’αυτές γεννάται», που συμβολίζεται στίς συνήθειες του μοναχού (δηλ. ο απο τους ώμους σταύρος είναι σύμβολο πίστης, η ζώνη συμβολίζει την αποστροφή του μιαρού και την εξάλειψη της κακίας με την κοινωνία με το αγαθό, και ‘το υλικό δίνει ασφαλές έδαφος σε εκείνους που το κρατούν’). Αλλά η πρακτική πέραν της αποκλειστικής μοναστικής ζωής: «Το αγαθό πρέπει να το θέλουμε για το ίδιο το αγαθό και οχι για κάτι άλλο απο αυτό» (PR, prologue), και η πίστη είναι ενα ενυπάρχων αγαθο ακομα και σε αυτούς που δεν πιστεύουν στο Θεό». Άρα η ευρεία έννοια της πράξης, δηλ. της ενασχόλησης με τα καθημερινά, δεν αποκλείεται απο την μοναστική πράξη.
Όπως στις Παροιμίες 1.7, ο φόβος και η αγάπη του Θεού γεννάει την σοφία, δηλ. ενα άνοιγμα στην κτίση. Το παιδί αυτού του ανοίγματος είναι η αγάπη, δηλ. θεία αγάπη και ανθρώπινη αγάπη απο μια θεία οπτική. Υπάρχει εδώ μια βιολογική, οργανική διαδικασία υπο λειτουργία η οποία θυμιζει το Συμπόσιον του Πλάτωνος, αλλα η αντιθεση είναι ενδεικτική. Σύμφωνα με την Διοτίμα έρως ειναι το παιδί που έχει γονείς τον Πόρο και την Πενία, ένας μεγάλος δαίμων ο οποίος έχει κληρονομήσει τις ιδιότητες των γονέων του, και ο οποίος, κατα συνέπεια είναι εύπορος και άπορος. Σύμφωνα με τον Ευάγριο, ο έρως δεν είναι δαίμων (δεδομένου της δαιμονολογίας του Ευάγριου που σχετίζεται με τα πάθη) αλλά μια θηλυκή ποιότης στήν ψυχή που γεννιέται απο μια απαθής μητέρα η οποία είναι απόγονος στην, ανθρώπινη, υλική πλευρά, της πίστης, του φόβου του Θεού, της εγκράτειας της υπομονής και της ελπίδας. Η Πενία της Διοτίμας η οποία δρά σαν μια ανθρώπινη, παθιασμένη αρχή ταυτίζεται αργότερα με την υλική αρχή η οποία στον Πλωτίνο είναι απαθής με την έννοια οτι δεν μπορεί να δεχθεί τις Ιδέες πλήρως, αλλά είναι απλώς το μέσο δια του οποίου ανακλώνται οι Ιδέες και ετσι είναι πάντα σε κατάσταση επιθυμίας αυτού που δεν μπορεί να συλλάβει, εφ’όσον παραμένει ‘απαθής’. Για τον Ευάγριο αντιθετώς, η αληθινή απάθεια δεν είναι λειτουργία της ύλης (το οποίο θα σήμαινε ‘αναισθησία’) αλλά η γέννηση μιας ποιότητος ολοκληρωτικά αντίθετης στην ‘αναισθησία’, δηλ. αγάπη που περικλείει τα πάντα: η αγάπη φυλάει την πόρτα της γνώσης των πάντων στην κτίση, δηλ. αληθινή γνωστική αντίληψη και απόρριψη του κόσμου. Η απάθεια, λοιπόν, γεννιέται απο την ψυχή και Τον Θεό, όχι απο την ύλη.
Aμέθυστος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου