XΡΗΣΤΟΥ ΓΙΑΝΝΑΡΑ - Η ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ (20)

  Συνέχεια από: Κυριακή 23 Φεβρουαρίου 2025

ΧΡΗΣΤΟΥ ΓΙΑΝΝΑΡΑ

Η ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ
Σπουδή στον Ιωάννη της Κλίμακος

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΩΔΩΝΗ, 1971

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ

Ο ΕΡΩΣ, ΤΟ ΦΥΛΟ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ 

H ἀσκητικὴ ἁγνότητα, ποὺ ἀντιτάσσεται στὴν ἀπολυτοποιημένη καὶ καὶ ἀπροσωποποιημένη ἐρωτικὴ ἐπιθυμία, ὁρίζεται στὴν Κλίμακα ὡς ἔρως Θεοῦ. Ἡ ὁδὸς τῆς ἁγνείας εἶναι μιὰ ὁδὸς ἐρωτική, εἶναι ἡ ἀποκατάσταση τοῦ ἔρωτα στὶς διαστάσεις τῆς προσωπικῆς κοινωνίας.
«Αγνός ἐστιν, ὁ ἔρωτι ἔρωτα διακρουσάμενος, καὶ πῦρ ὑλαῖον πυρὶ ἀΰλῳ ἀποσβέσας»1. [Ἁγνὸς εἶναι ἐκεῖνος ποὺ μὲ τὸν ἕνα ἔρωτα ἀπέκρουσε τὸν ἄλλο ἔρωτα, καὶ ἔσβησε τὸ ὑλικὸ μὲ τὸ ἄϋλο πῦρ.]

Αὐτὸς ὁ ὁρισμὸς ἀναφέρει τὴν ἁγνότητα σὲ μιὰ προσωπική σχέση καὶ ὄχι ἁπλῶς στὴν ἀρνητικὴ ἀποχὴ ἀπὸ τὴ σαρκικὴ ἕνωση. Πρέπει νὰ γίνη ἡ βασικὴ αὐτὴ διάκριση: Ἡ σωματικὴ ἀποχὴ συνιστᾶ τὴν ἐγκράτεια καὶ ἡ ἐγκράτεια μπορεῖ νὰ εἶναι καρπὸς τοῦ Νόμου ἢ ἐπίτευγμα φιλόσοφου βίου - ἡ φυσικὴ ἐπιθυμία μπορεῖ νὰ κυριαρχηθῆ καὶ τὸ σαρκικὸ πάθος νὰ κατασταλῆ μὲ μιὰ προσπάθεια ἠθικῆς καὶ φιλοσοφημένης αὐτοκυριαρχίας. ᾿Αλλὰ ἡ ἁγνότητα εἶναι ἕνα γεγονὸς θετικὸ καὶ ὁρίζεται μόνο ἀπὸ τὸν προσωπικὸ ἔρωτα γιὰ τὸν Θεό.[ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΤΕ;]

Γίνεται ἔτσι κατανοητὴ καὶ μιὰ δεύτερη διάκριση: Ἡ γενετήσια σχέση ἢ ἡ γενετήσια ἀποχὴ ἀφοροῦν στὸ βιολογικὸ ἄτομο καὶ μποροῦν νὰ ἀναφέρωνται θετικὰ ἢ ἀρνητικὰ στὸ ἠθικὸ παράγγελμα. Ἡ ἁγνότητα ἀφορᾶ στὸ ἀνθρώπινο πρόσωπο, προϋποθέτει τὴν ὑπέρβαση τῆς ἀτομικῆς φύσεως, τὴν εἴσοδο στὸν χῶρο τῆς καθολικότητος τῆς προσωπικῆς σχέσεως ποὺ δὲν μπορεῖ νὰ ὑπαχθῆ σὲ ἀντικειμενικὲς ἐπιταγές.[ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ ΠΑΘΟΥΣ; ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ, ΘΑΥΜΑΣΜΟ; ΚΑΤΙ ΑΔΥΝΑΤΟΝ]

Ἡ ἁγνότητα, ὅπως ὁρίζεται στὴν Κλίμακα, ὡς ἔρως Θεοῦ, εἶναι αὐτὴ ἀκριβῶς ἡ ἀποκατάσταση τοῦ προσώπου, ἡ ὑπέρβαση τῆς ἀτομικότητος τοῦ εἴδους ποὺ εἶναι ὁ φορέας τῆς ἀπρόσωπης ἐρωτικῆς ἐπιθυμίας. Ἡ ἀποκατάσταση στὸν προσωπικό τρόπο ὑπάρξεως προϋποθέτει μιὰ διπλὴ πορεία: τὴν ὁδὸ τῆς ἀσκήσεως ποὺ ἀρνεῖται τὴν ἐπαναστατημένη ἐπιθυμία τοῦ ἀπρόσωπου εἴδους, καὶ τὴν ἄμεση κοινωνία καὶ σχέση μὲ τὸ κατεξοχήν Πρόσωπο «κατ' εἰκόνα» τοῦ Ὁποίου δημιουργήθηκε ὁ ἄνθρωπος.[ΚΕΝΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΓΙΑ ΝΑ ΣΤΗΡΙΞΟΥΝ ΜΙΑ ΑΔΙΑΝΟΗΤΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ] Ὁ ἔρωτας γιὰ τὸν Θεὸ εἶναι ἡ πληρωματικὴ ἐκείνη σχέση προσωπικῆς κοινωνίας ποὺ ἀποτελεῖ τὴν τελικὴ ἀναζήτηση κάθε ἐρωτικῆς ἐπιθυμίας. Ἡ ἀναγωγὴ τοῦ ἀτόμου σὲ πρόσωπο, νὰ τὶ εἶναι ἡ ἁγνότητα. Μέτρο καὶ κριτήριο αὐτῆς τῆς ἀναγωγῆς εἶναι τὸ Πρόσωπο τοῦ Θεοῦ, ὁ ἔρωτας τοῦ ἀνθρώπου γιὰ τὸ ὑπέρτατο κάλλος τοῦ Δεσποτικοῦ Προσώπου.[ΚΑΙ Η ΔΙΟΤΙΜΑ;]

Στὴν Κλίμακα χαρακτηρίζεται «μέγας μὲν ὁ ἐπ᾿ ἀφῇ ἀπαθεὶς διαμείνας· μείζων δὲ ὁ ἐκ θέας μείνας ἄτρωτος, καὶ νικήσας θέαν πυρὸς ἐννοίᾳ κάλλους τῶν ἄνω»2. [Μέγας εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος στὴν ἁφὴ παρέμεινε ἀπαθής. Ἀνώτερος ὅμως εἶναι ἐκεῖνος ποὺ ἔμεινε ἄτρωτος ἀπὸ τὴν θέα, καὶ ἐνίκησε τὴν θέα τοῦ σαρκικοῦ πυρὸς μὲ τὴν σκέψι τοῦ οὐρανίου κάλλους.]

Ὁ ἐκ θέας μείνας ἄτρωτος μόνο μὲ τὴν ἀναφορὰ σὲ ἕνα προσωπικὸ κάλλος, στὴν ἀλήθεια τοῦ θείου Προσώπου, μπορεῖ νὰ πετύχη τὸ κατόρθωμα τῆς ἁγνότητος. Ὁ Ἰωάννης τῆς Κλίμακος ἀναφέρει ὡς «ἀκρότατον ἁγνείας ὅρον» τὸ ἀκόλουθο παράδειγμα:

«Κάλλος γάρ τις, φησί, θεασάμενος,
τὸν Ποιητὴν μεγάλως ἐξ ἐκείνου ἐδόξασε·
καὶ ἀπὸ μόνης τῆς θέας εἰς ἀγάπην Θεοῦ
καὶ δακρύων πηγὴν ἐκεκίνητο·
καὶ ἦν θάμβος ἰδέσθαι τὸν ἑτέρου βόθρον
ἄλλῳ στεφάνων αἴτιον ὑπὲρ φύσιν γινόμενον.
Εἰ πάντοτε ὁ τοιοῦτος ἐν τοῖς τοιούτοις
τὴν τοιαύτην αἴσθησιν καὶ ἐργασίαν κέκτηται,
ἀνέστη ἄφθαρτος πρὸ τῆς κοινῆς ἀναστάσεως.3
[«Κάποιος, μοῦ εἶπε, ἀτενίζοντας σωματικὸ κάλλος,
παρακινούμενος ἀπὸ αὐτὸ ἐδοξολόγησε τὸν Δημιουργό.
Καὶ μόνο ἀπὸ τὴν θέα του κινήθηκε σὲ ἀγάπη πρὸς τὸν Θεὸν
καὶ σὲ ἀκατάπαυστα δάκρυα.
Καὶ σὲ κατελάμβανε θάμβος νὰ βλέπης τὸν βόθρο τοῦ ἑνὸς
νὰ γίνεται μὲ ὑπερφυσικὸ τρόπο αἰτία στεφάνων στὸν ἄλλο».
Ἐὰν πάντοτε αὐτὸς ὁ ἄνθρωπος εἰς αὐτοῦ τοῦ εἴδους τὰ θέματα
ἔχῃ τὴν ἴδια αἴσθησι καὶ ἀντιμετώπισι,
ἀνεστήθη ἄφθαρτος πρὸς τῆς κοινῆς ἀναστάσεως».]

Ὁ σχολιαστὴς τοῦ κειμένου σημειώνει ὅτι τὸ γεγονὸς ἀναφέρεται στὴν περίπτωση «Νόννου τοῦ ἀσκητοῦ, τοῦ τὴν ἁγίαν Πελαγίαν βαπτίσαντος». Αν ἡ ἀναφορὰ εἶναι αὐθεντική, ἡ δοξολογία καὶ τὸ δάκρυον τοῦ ἀσκητοῦ εἶχαν ὡς ἀφορμὴ τὸ κάλλος ὄχι τοῦ προσώπου ἀλλὰ ὁλόκληρου τοῦ σώματος. Καὶ αὐτὸ ἀκριβῶς εἶναι τὸ πλήρωμα τῆς πραγματικότητος τοῦ προσώπου. Τὸ ὅλο ἀνθρώπινο σῶμα ἀποκαθίσταται στὴν πραγματικότητα τοῦ προσώπου ὅταν ὑπερβαθῆ ἡ φυσική διάκριση τοῦ εἴδους. Ὁ ἀσκητὴς δοξολογεῖ τὸν Θεὸ πραγματοποιώντας αὐτὴ τὴν ὑπέρβαση, τὴν ἀναγωγὴ «ἀπὸ μόνης τῆς θέας» τοῦ ἀνθρώπινου κάλλους, «εἰς ἀγάπην Θεοῦ» στὸν προσωπικό του ἔρωτα γιὰ τὸ κάλλος τοῦ θείου Προσώπου.[ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΑΜΕΣΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΟΥ ΘΕΙΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ, ΧΩΡΙΣ ΤΗΝ ΚΛΗΣΗ;] Ὅσοι βλέπουν στὴ διάκριση τῶν φύλων μιὰ προγνωστικὴ παραχώρηση τοῦ Θεοῦ, ποὺ ἐγκατέμειξε τὴν ἄλογη κτηνωδία στὴν ἀνθρώπινη φύση, ἀγνοοῦν αὐτὴ τὴ δυνατότητα τῆς ἐρωτικῆς ἀναγωγῆς ἀπὸ τὸ εἶδος στὸ πρόσωπο.[Η ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΔΕΝ ΑΝΗΚΕΙ ΣΤΟ ΚΑΤ' ΕΙΚΟΝΑ. ΑΝΑΓΩΓΗ ΑΠΟ ΤΑ ΧΑΜΗΛΑ ΣΤΑ ΥΨΗΛΑ ΔΕΝ ΝΟΕΙΤΑΙ ΚΑΘΩΣ Ο ΝΑΡΚΙΣΣΙΣΜΟΣ ΔΙΑΣΤΡΕΦΕΙ ΤΟ ΕΙΝΑΙ ΣΕ ΟΙΚΕΙΟΠΟΙΗΣΗ] Ἡ μετάβαση ἀπὸ τὴ φυσικὴ ἕλξη τοῦ εἴδους στὸ πλήρωμα τῆς προσωπικῆς ἀναφορᾶς, στὸν χῶρο τῆς προσωπικῆς κοινωνίας μὲ τὸν Θεό, εἶναι τὸ τέλος τοῦ ἀνθρώπινου βίου, ἡ ἐσχατολογικὴ κατάληξη τοῦ σώματος: «Εἰ πάντοτε ὁ τοιοῦτος ἐν τοῖς τοιούτοις τὴν τοιαύτην αἴσθησιν καὶ ἐργασίαν κέκτηται, ἀνέστη ἄφθαρτος πρὸ τῆς κοινῆς ἀναστάσεως». ῎Αν, λοιπόν, ἡ ἁγνότητα ἔχει πάρει μιὰ τόσο κεντρική θέση στὴ χριστιανικὴ ἀσκητικὴ εἶναι γι' αὐτὸ τὸν λόγο: ὁρίζει τὸ πλήρωμα τοῦ ἀνθρώπινου προορισμοῦ, τὴν ἀποκατάσταση τοῦ προσώπου στὴν ἀναφορική του καθολικότητα, στὴν προπτωτική του ἀκεραιότητα, ποὺ εἶναι δόξα καὶ ἀφθαρτοποίηση καὶ ἁγιασμὸς τῆς φύσεως.[Η ΜΟΝΗ ΑΦΘΑΡΣΙΑ ΕΙΝΑΙ  Η ΤΑΡΙΧΕΥΣΗ, Ή Η ΟΡΓΑΝΩΣΙΑΚΗ ΜΟΥΜΙΟΠΟΙΗΣΗ]

«Αγνεία ἐστίν,
ἀσωμάτου φύσεως οἰκείωσις.
῾Αγνεία ἐστίν,
οἶκος Χριστοῦ ἐπέραστος,
καὶ οὐρανὸς καρδίας ἐπίγειος.
῾Αγνεία ἐστὶ
φύσεως ὑπερφυὴς ἄρνησις,
καὶ σώματος θνητοῦ καὶ φθαρτοῦ
παράδοξος ὄντως πρὸς ἀσωμάτους ἅμιλλα»4.
[«Αγνεία σημαίνει ἀπόκτησις τῆς ἀσωμάτου φύσεως.
Ἁγνεία σημαίνει ζηλευτὸς οἶκος τοῦ Χριστοῦ καὶ ἐπίγειος οὐρανὸς τῆς καρδιᾶς.
Ἁγνεία σημαίνει ὑπερφυσικὴ ἀπάρνησις τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως,
μία ἀληθινὰ παράδοξη ἅμιλλα σώματος θνητοῦ καὶ φθαρτοῦ
πρὸς τοὺς ἀσωμάτους ἀγγέλους]

Σημειώσεις

1. ΙΕ΄ β΄ 86.
2. ΙΕ΄ ζ΄ 86.
3. ΙΕ΄ νη΄ 92-98.
4. ΙΕ΄ β΄ 86.