ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
Συνέχεια από Πέμπτη, 24 Μαρτίου 2022
Jacob Burckhardt
ΤΟΜΟΣ 2ος
ΤΡΙΤΟ
ΜΕΡΟΣ: ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ
ΙV. Η ΜΑΝΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ -8
Οι Αιγύπτιοι είναι οι πρώτοι
που υποστήριξαν ότι η φύση και ο βίος τού ανθρώπου εξαρτάται από τούς
αστερισμούς. «Οι Αιγύπτιοι ανακάλυψαν», λέει ο Ηρόδοτος, «και τα εξής:
τις θεότητες στις οποίες ανήκουν κάθε μήνας και κάθε ξεχωριστή ημέρα, τη μοίρα
που συνοδεύει τη ζωή κάθε ανθρώπου ανάλογα με την ημέρα που γεννήθηκε, και τον
χαρακτήρα που θα διαμορφώσει». Οι έρευνες που ακολούθησαν οδήγησαν στο
συμπέρασμα ότι δεν αρκούσε η ημέρα τής γέννησης, αλλά έπρεπε να προστεθεί και η
ώρα, η οποία καθοριζόταν από τη συναστρία, τη θέση τού κάθε αστέρα, κι ότι τα
στοιχειά αυτά ήταν απαραίτητα όχι μόνο για τη σύσταση του ωροσκοπίου γέννησης,
αλλά και για την αναγνώριση των ευοίωνων και δυσοίωνων στιγμών στη ζωή τού κάθε
ανθρώπου. Γνωρίζουμε ότι η Βαβυλώνα υπήρξε η δεύτερη μεγάλη πατρίδα της
αστρολογίας, και ότι οι Χαλδαίοι, όπως ήταν μια από τις ονομασίες τού λαού της,
προσδιόρισαν αργότερα την καθαυτό αστρονομία στους Έλληνες και τους Ρωμαίους.
Στο μεταξύ για τους
Έλληνες τα άστρα δεν αντιπροσώπευαν τίποτε περισσότερο από μια συνεισφορά στη
χρονολόγηση, καθώς επίσης και σημεία αναφοράς για τους ναυτικούς, αλλά και
καλαίσθητες παρουσίες συλλογικών μορφών, με τις οποίες συνδεόταν κατά καιρούς
κάποιος μύθος. «Οι αστερισμοί προσφέρουν στους θνητούς, ως φωτοφόροι
πρίγκιπες, το ψύχος και τη θέρμη». Ο Ησίοδος δεν αναφέρεται καθόλου σε
σταθερούς αστερισμούς, αλλά μόνο σε μιαν επιλογή ημερών, στην επίδραση δηλαδή
κάποιων συγκεκριμένων ημερών στη ζωή και τις ασχολίες τών ανθρώπων, πρόκειται
δηλ. για ορισμένες ενδεχομένως ημέρες τού μήνα που θεωρούνται ευνοϊκές ή
δυσμενείς για κάποιες ενέργειες, όπως λειτουργούσαν οι σηματοδότες και στα δικά
μας παλιά ημερολόγια. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ορισμένοι Έλληνες ποιητές έλαβαν
κατ’ αρχάς θέση, υπέρ τού αιγυπτιακού ωροσκοπίου· δεν ονομάζεται ωστόσο κανείς
συγκεκριμένα μέχρι και σήμερα, ενώ αναφέρονται, συγκυριακά και μόνον, οι
Ορφικοί· ένας ισχυρισμός που μπορεί να έχει κάποια βάση, αν αναζητήσουμε τα
ίχνη μιας ενδεχόμενης αιγυπτιακής επίδρασης στους Έλληνες μετά τον 7ον
αιώνα, (εν σχέσει και με τις αντιλήψεις μεταξύ τών άλλων, περί τής μετά
θάνατον, ζωής). Η αρχαιότερη σαφής και ακριβής πρόγνωση του μέλλοντος δια τών
αστερισμών αποδίδεται στον «αστρονόμο» Μέτωνα τον Αθηναίο, ο οποίος προέβλεψε
την κατάληξη της σικελικής εκστρατείας και φρόντισε να μη συμμετάσχει. Το
ότι δεν δόθηκε, για μεγάλο χρονικό διάστημα, καμιά συνέχεια σ’ αυτές τις
αναζητήσεις οφείλεται ενδεχομένως στο γεγονός ότι η ενασχόληση με τα άστρα ήταν
μια απαιτητική επιστήμη, που μπορούσε εύκολα να υποκατασταθεί από όλες τις
υπόλοιπες μορφές μαντικής. Ο Αριστοτέλης, ο οποίος αποδίδει (στην κατασκευή
τού σύμπαντος από ομόκεντρες σφαίρες, όπως τη συνέλαβε) έναν αιώνιο και
ευδαίμονα βίο στους φωστήρες τού έναστρου ουρανού, παραμερίζει τελείως μιαν
ενδεχόμενη επίδραση των άστρων στο ανθρώπινο πεπρωμένο.
Από την εποχή ωστόσο τού Μεγάλου
Αλεξάνδρου, κατά την οποίαν Αιγύπτιοι και Χαλδαίοι περιήλθαν στο
στόχαστρο την ελληνικής πριγκηπικής αυλής, και από τη στιγμή που ο πολιτισμός
και η θρησκεία τής Ανατολής και της Ελλάδας άρχισαν να αναμειγνύονται, η δια
των αστερισμών μαντική κέρδισε την οικειότητα της Δύσης. Όσον αφορά πάντως στη
μαντική, τόσο ο Μέγας βασιλεύς όσο και το περιβάλλον του παρέμειναν εντελώς
πιστοί στην ελληνική παράδοση, κι όταν οι άνθρωποι του περιβάλλοντός του
αναρωτήθηκαν σχετικά με τη μοίρα τού Αλέξανδρου, αλλά και του Ηφαιστίωνα, ως προς το τέλος τής ζωής τους,
ανέτρεξαν στις ερμηνείες που πρόσφεραν τα εντόσθια των σφαγίων, και όχι ακόμη
σε κείνες τών άστρων. Όταν δε οι Χαλδαίοι προειδοποίησαν τον βασιλέα πριν από
το τελευταίο του ταξίδι στη Βαβυλώνα, ότι θα σήμαινε και τον θάνατό του,
εκείνος δεν τους έλαβε υπόψη του, υποθέτοντας κάποιο δόλιο μάλιστα, προσωπικό
συμφέρον από τη μεριά τους. Οι πλησιέστεροι ωστόσο κληρονόμοι τής βασιλείας του
αποδείχθηκαν πιο συγκαταβατικοί. Όταν χρειαζόταν να ανακοινώσουν δημόσια
προβλέψεις μπροστά στον μακεδονικό και
ελληνικό στρατό, ανέτρεχαν βέβαια στη διαδικασία τής ελληνικής
παράδοσης, και ο Σέλευκος κοινοποίησε κάποτε στους στρατιώτες του, πριν
επιτεθεί στον πανίσχυρο Αντίγονο, έναν χρησμό τού Απόλλωνα της Μιλήτου καθώς
και ένα δικό του όνειρο. Όμως ο Αντίγονος, που απεχθανόταν μέχρι τότε τη
μαντική τών αστέρων, εντυπωσιάστηκε τόσο πολύ από τις προβλέψεις τών Χαλδαίων,
ότι αν άφηνε τον Σέλευκο να διαφύγει, θα έχανε κάποτε την ίδια του τη ζωή
πολεμώντας εναντίον του, ώστε ξεκίνησε αμέσως την καταδίωξή του, που
αποδείχθηκε ωστόσο ανεπιτυχής. «Διότι οι Χαλδαίοι είναι ιδιαίτερα ικανοί στην
τέχνη τού να προβλέπουν το μέλλον», προσθέτει ο Διόδωρος, «καθώς και στην
ακριβή παρατήρηση των αστερισμών, επιστήμες στις οποίες είχαν επιδοθεί επί
μυριάδες έτη». Γεγονός παραμένει ότι η αστρολογία εγκαθιδρύθηκε έκτοτε στον
ελληνόφωνο κόσμο, περιορισμένη όμως στην πριγκηπική και στην κάστα τών
πλουσίων, συνδεδεμένη με τα υψηλά εισοδήματα. Συνέβαινε επίσης συχνά,
κάποιος Χαλδαίος να μετατρέπεται σε Έλληνα μάντη, όταν χρειαζόταν να προσφέρει
τις υπηρεσίες του σε περίπτωση πολέμου, όπως στο παράδειγμα κάποιου Σουδίνου,
στο γενικό στρατηγείο τού Άτταλου Α΄ της Περγάμου, πριν από την πρώτη του νίκη
επί τών Γαλατών· και αξίζει τον κόπο να διαβάσει κανείς εδώ, το πώς ο βασιλεύς
εξαπατά με μεγάλη μαεστρία τον μάντη, και μαζί μ’ αυτόν και ολόκληρο το
στράτευμα, νοθεύοντας το αποτέλεσμα μιας θυσίας. Παράλληλα με την
αστρολογία, κατακτά και η επιστημονική αστρονομία τις επιτυχίες που όλοι
γνωρίζουμε κατά την αλεξανδρινή εποχή, σε βαθμό μάλιστα, ώστε να μη χρειάζεται
πια να καταγγέλλονται οι μεγάλες εκτροπές τών αστρολόγων. Ο περίφημος
μαθηματικός Εύδοξος είχε απορρίψει τη χαλδαϊκή διδασκαλία, και στον ποιητικό
εκφραστή του Άρατο δεν υπάρχει ούτε μια λέξη που να αναφέρεται στην αστρική
επιρροή επί τής μοίρας και της ύπαρξης των ανθρώπων, ούτε στο αστρονομικό, ούτε
στο μετεωρολογικό του ποίημα. Η τέχνη τών «mathematici» κυριάρχησε ωστόσο πολύ
γρήγορα στους κύκλους τών επιφανών και φιλόδοξων Ρωμαίων· το ωροσκόπιο, η
ημερομηνία γέννησης, τόσο τού ίδιου του προσώπου, όσο και εκείνων που (θα)
αποτελούσαν ένα εμπόδιο στη σταδιοδρομία του, δεν χρησίμευαν μόνο στην
προδιαγραφή τής μοίρας, αλλά και στη διαμόρφωση του χαρακτήρα, και συνέτειναν
στην απαλλαγή από κάθε ηθική αναστολή αυτού που κατέφευγε στην αστρολογία. Συνέπεια
αυτής τής εκτροπής ήταν και η αποκρουστική φήμη που συνόδευσε την ζωή και τον
βίο ορισμένων αυτοκρατόρων. Πολλές ειδωλολατρικές δεισιδαιμονίες εισέδυσαν και
στον χριστιανικό κόσμο, αλλά η αστρολογία δεν υπήρξε, για πολλούς αιώνες, μια
απ’ αυτές, ενώ το πρώτο σημαντικό και ανησυχητικό φαινόμενο ως προς τη
θρησκευτική πίστη κάποιων σημαντικών προσώπων εμφανίστηκε, όταν οι
προερχόμενες από το Ισλάμ εκτροπές τών αστρολόγων απέκτησαν και πάλι, κατά τον
13ον πλέον αιώνα, ισχύ.
(συνεχίζεται)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου