Ο ΗΘΙΚΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ (9)-επανάληψη.

Συνέχεια από: Δευτέρα  10 Σεπτεμβρίου 2018

Ο ΗΘΙΚΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ 

Του Pierre Aubenque.     

Ο εξανθρωπισμός τών περιστάσεων.

     
     Το δεύτερο κριτήριο για να διακρίνουμε τα στοιχεία τα οποία συστήνουν πραγματικά την Ευτυχία, είναι γι' άλλη μια φορά, η συμφωνία με τη Φύση. Δέν πρόκειται πλέον να λάβουμε υπ'όψιν εκείνο που οι άνθρωποι επιθυμούν πραγματικά κάτω απο τον γενικό τίτλο της ευτυχίας, αλλά να καθορίσουμε τί πράγμα επιθυμεί ο άνθρωπος ή μπορεί να επιθυμήσει"φύσει"! Και ένας τέτοιος καθορισμός του "φυσικού" στον άνθρωπο δεν είναι μόνον εμπειρικός, περιγραφικός ή στατιστικός έστω,αλλά οντολογικός και επομένως κανονιστικός.
          Αυτό το σημείο βρίσκει ήδη την έκφρασή του, παρότι κάπως κεκρυμμένα, στο κεφάλαιο 3 του 1ου βιβλίου των Ηθικών, εκεί όπου ο Αριστοτέλης στρέφει τήν κριτική του  στους αντιπροσώπους του ηδονισμού. Όλοι οι άνθρωποι επιθυμούν την ηδονή. Αλλά πρέπει να αναρωτηθούμε : ποιά ηδονή; Και σε ποιούς ανθρώπους αναφερόμαστε κάθε φορά; Η μάζα προτιμά μία "Ζωή ζώου" (1095 b 20). 

Αυτή η πολεμική του Αριστοτέλη δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί τίποτε άλλο απο μία αντίδραση τού καθαρού κοινού αισθήματος στις υπερβολές ενός κάποιου σωκρατικού ηθικισμού. Στην πραγματικότητα, μέσω της φαινομενικής του κοινοτυπίας, φωτίζει τα οντολογικά θεμέλια τής αριστοτελικής θεωρίας της Ευτυχίας. Για τους σωκρατικούς όπως αργότερα για τους στωϊκούς, το πρόβλημα ήταν να κατανοηθεί η ευτυχία μ' έναν τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να την αποκτήσει κάθε άνθρωπος ήδη σ' αυτόν τον κόσμο, όποιες και αν ήταν οι συνθήκες τις οποίες έπρεπε να αντιμετωπίσει ο καθένας. Αντιθέτως, ο Αριστοτέλης, υιοθετεί το λαϊκό αίσθημα, το ετυμολογικό τής ευδαιμονίας: η λέξη αποδίδει την ευτυχή συνθήκη αυτού ο οποίος στην γέννησή του έλαβε σαν τύχη έναν καλόν "δαίμονα", ο οποίος θα του εξασφαλίσει μία καλή μοίρα. Υπάρχει η ανάγκη ενός μεγάλου μέρους "τύχης"-γεννημένοι ευγενείς, μία καλή υγεία, η πλούσια κληρονομιά και γενικώς ευνοϊκές περιστάσεις-για να είμαστε ευτυχείς. Χρειαζόταν λοιπόν τόση φιλοσοφία για να επιστρέψουμε στο λαϊκό αίσθημα, το οποίο εξαρτά την ευτυχία απο την τυχαιότητα;

          Σ'αυτή την κριτική, στην οποία υπέβαλλαν την Αριστοτελική ηθική, οι επόμενοι αιώνες, ο Αριστοτέλης θα μπορούσε να απαντήσει δύο πράγματα. Κατά πρώτον, αυτά τα "εξωτερικά αγαθά" που εξαρτώνται απο την τύχη είναι βεβαίως μία αναγκαία συνθήκη, αλλά δέν είναι επαρκής, για την ευτυχία: η παρουσία αυτών των ευνοϊκών συνθηκών πρέπει να λαμβάνεται σαν δυνατότητα εκπληρώσεως ενός υψηλότερου τέλους και χωρίς την νοητική αρετή τής φρόνησης, υπάρχει ο κίνδυνος της απώλειας ή της σπατάλης αυτής της δυνατότητος. Κατά δεύτερον οι περιστάσεις και ο περίγυρος δέν είναι ποτέ τόσο σκληρές, τοσο καθοριστικές ώστε να μήν μπορούν να οργανωθούν μ' έναν τέτοιο τρόπο ώστε να χρησιμοποιηθούν μ' έναν ευνοϊκό τρόπο (αυτό που ο Μάρξ θα ονομάσει "να μορφοποιηθούν οι συνθήκες μ' έναν ανθρώπινο τρόπο").

          Με αριστοτελικούς όρους η σχέση ανάμεσα στο πνευματικό αγαθό και τις εξωτερικές συνθήκες μπορεί να θεωρηθεί μία ιδιαίτερη περίπτωση της σχέσεως ανάμεσα στην μορφή, το είδος και την ύλη. Η ύλη μπορεί και μάλιστα κατά κάποιο τρόπο "θέλει" να μορφωθεί, να μορφοποιηθεί. Αλλά δέν είναι "λευκός πίνακας" ένα τίποτα που μπορεί να χειραγωγηθεί κατα βούλησιν. Υπηρετεί σαν θεμέλιο και βάση για έναν ανώτερο καθορισμό μόνον επειδή υφίσταται λόγω της ίδιας της τής αρετής αυτής και αντιστέκεται έμπρακτα στην ενέργεια τής μορφής, του είδους [είναι ένα όριο].

          "Ο άνθρωπος που είναι στ'αλήθεια καλός και σοφός ανάμεσα στις πράξεις που τού παρουσιάζονται πραγματοποιεί πάντοτε τις ωραιότερες, όπως ακριβώς και ο καλός στρατηγός χρησιμοποιεί τον στρατό που διαθέτει με τον πιό αποτελεσματικό τρόπο, στον πόλεμο, και ο καλός παπουτσής, με το δέρμα που τού δίνεται δημιουργεί το πιό ωραίο παπούτσι και όπως ακριβώς συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο και όλοι οι άλλοι τεχνίτες" (1101 α 1-6). Σ'αυτούς τους υπολογισμούς στηρίζεται στην συνέχεια, στο βιβλίο Ι των Ηθικών Νικομάχειων, η αναφορά τής πολιτικής σαν την κατεξοχήν ηγεμονική επιστήμη. Η πόλις είναι ο μοναδικός τόπος στον οποίο ο άνθρωπος βρίσκει όχι μόνον το ευνοϊκό περιβάλλον για την ικανοποίηση των ζωτικών αναγκών, και για την κυριαρχία του εξωτερικού κόσμου και την καλύτερη δυνατή χρήση του, αλλά και την πνευματική πατρίδα στον κόλπο της οποίας μπορεί να αναπτύξει τις πιό υψηλές του δυνατότητες. Η πόλις ιδρύθηκε κατ'αρχάς για να υπηρετήσει την ζωή, αλλά στην συνέχεια υφίσταται εν όψει του "Ευ ζείν". Καθότι τόπος στον οποίο διαμορφώνονται οι περιστάσεις και δημιουργούνται οι συνθήκες που είναι οι πιό κατάλληλες στην ζωή και στο Ευ ζείν, η πολιτική είναι το αναγκαίο πέρασμα πρός την τελειότητα. Αυτό προέρχεται απο την φύση του ανθρώπου η οποία τον κάνει ένα "ζώον πολιτικόν", κάτι που τον ξεχωρίζει ταυτοχρόνως απο τα θηρία και απο τον Θεό: "Όποιος θα ζούσε φυσικά, και όχι τυχαία, έξω απο κάθε πόλη, θα ήταν ένα όν ή εκφυλισμένο ή υπεράνθρωπο".

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.