Η ΣΟΦΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΜΠΟΥΛΓΚΑΚΟΦ (11)

 Συνέχεια από Σάββατο 22 Μαίου 2021

Η ΚΕΝΩΣΙΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΚΑΙ Ο ΑΓΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΥΛΗΣ.

Η δεύτερη μετα-πατερική σύνθεση, μετά τού Φλωρόφσκυ.

ΠΕΡΙ ΠΡΟ-ΠΑΤΕΡΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ.

Θεός-κόσμος: τα μονοπάτια του σοφιολογικού προβλήματος.

Η ΣΟΦΙΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΤΟΥ ΜΠΟΥΛΓΚΑΚΟΦ

ΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΤΡΙΑΔΑ. 

Η κενωτική αγάπη σαν αιώνια σχεσιακότης. 

Αφού καθόρισε την τριαδικότητα τού Θείου, ο Μπουλγκάκοφ προχωρά ένα βήμα μπρός και επιστρέφει στην σημασία τής ταυτότητος ανάμεσα στον Θεό και την αγάπη. Η έκφραση της Κ.Δ. «ο Θεός αγάπη εστίν» (1 Ιωάν 4,8), δεν πρέπει να γίνει κατανοητή με μία έννοια απλώς περιγραφική, αλλά με μία οντολογική σημασία. Η αγάπη δεν είναι το ιδιαίτερο τού Θεού επειδή αυτός αγαπά και εξέρχεται εαυτού προς τον αγαπημένο, αλλά επειδή Αυτός ο ίδιος είναι η Αγάπη. Η Θεία αγάπη δεν μιλά κατά πρώτον για την σχέση Του με τον κόσμο και την ανθρωπότητα, όσο για την εσωτερική του μορφή, για το αληθινό ενδιάθετο πρόσωπο τού Θεού.[ ΕΙΝΑΙ Ο ΘΕΟΣ; Η ΑΓΑΠΗ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΑΚΤΙΣΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΚΑΙ ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ ΤΗΣ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΑΠΑΙΤΕΙ ΤΟ ΑΛΛΟ, ΤΟ ΕΣΥ, ΤΗΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΠΑΤΡΟΤΗΤΑ. Ο ΠΛΗΣΙΟΝ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΜΑΣ ΓΕΝΝΑ ΜΕ ΤΟΣΟΥΣ ΚΟΠΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ. ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΠΛΩΣ Ο ΑΛΛΟΣ.Η ΑΓΑΠΗ ΔΙΑ ΤΟΝ ΟΠΟΙΟ ΕΠΕΤΑΙ ΚΑΙ ΑΠΑΙΤΕΙ ΤΟΣΕΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ]

Εντελώς διαφορετικά από την αγάπη τής κτίσεως που είναι αυτοστοργή, εκείνο του Θεού δεν είναι «αγάπη του εαυτού», δεν είναι αγάπη μόνο-υποστατική, αλλά τρι-υποστατική, ανοιχτή σε μία συνεχή ζωή προσφοράς και δοσίματος ήδη στο εσωτερικό τού Θείου υποκειμένου του Ιδίου. Εξερχόμενος από τον εαυτό με την γέννηση τού Υιού, ο Πατήρ εμφανίζει εκείνη την ιδιαίτερη μορφή τής αγάπης που είναι η θυσία. Όπως λέει στον "Αμνό του Θεού" : «Η αγάπη του Υιού είναι η αυταπάρνηση, η ηπιότης τού Αμνού τού Θεού που θυσιάζεται, προκαθορισμένος σ’αυτό πρίν από την Δημιουργία του κόσμου». Δίπλα στην θυσία όμως υπάρχει η στιγμή τής λύσεως, τής απελευθερώσεως, τής χαράς, καθότι δεν υπάρχει αγάπη χωρίς χαρά. Σαν μία στιγμή της Θείας ενδοτριαδικής ζωής ξεπερασμένη και λυμένη, σαν μία ασυμφωνία μέσα στην αρμονία. Εάν το πρώτο αξίωμα της αγάπης ορίζει πώς δεν υπάρχει αγάπη χωρίς θυσία, το δεύτερο, ανώτερο διότι τελευταίο, βεβαιώνει πώς δεν υπάρχει αγάπη χωρίς χαρά και χωρίς ευτυχία και γενικώς δεν υπάρχει ευτυχία χωρίς την αγάπη. Ουσιαστικώς τραγική η αγάπη, είναι ταυτόχρονα υπέρβαση τής τραγωδίας και ακριβώς σ’αυτό συνίσταται η δύναμή της. Είναι μία συγκεκριμένη αντινομία: θυσία και επανεύρεση τού εαυτού χάρη στην θυσία. Η χαρούμενη αγάπη τής νίκης πάνω στον θάνατο, στήν Τριάδα είναι η υπόσταση του Πνεύματος του Αγίου, η οποία πρέπει να εννοηθεί ακριβώς σαν η αγάπη που παρηγορεί και ξαναδίνει την ελπίδα». 

Ο Μπουλγκάκοφ ισχυρίζεται πώς το Άγιο Πνεύμα είναι παρηγορητής όχι μόνον στον κόσμο αλλά και στην ίδια την θεότητα. Το Άγιο Πνεύμα, λέει, το τρίτο πρόσωπο, είναι η ενδοτριαδική ολοκλήρωση της θυσιαστικής αγάπης τού Πατρός και τού Υιού, σαν η χαρά αυτή τής θυσίας, σαν η ευτυχία της, σαν θριαμβευτική αγάπη. Σ’αυτό συνίσταται η σημασία του σαν παρηγορητού. Όχι μόνον σε σχέση με τον κόσμο, αλλά επίσης και στην ενδοτριαδική ζωή. Εάν ο Θεός που είναι στην Αγιώτατη Τριάδα, είναι αγάπη, το Άγιο Πνεύμα είναι η αγάπη τής αγάπης. Είναι η υποστατική χαρά τού Πατρός για τον Υιό και τού Υιού για τον Πατέρα! [ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΣ]

[Όπως βλέπουμε το Άγιο Πνεύμα δεν υπάρχει. Διότι στην Καθολική δογματική η υπόσταση είναι ιδιότητα χωρίς ουσία. Ανυπόστατη. Αυτή είναι η συνέπεια του Φιλιόκβε. Ανυπόστατο ουσιαστικά, μπορούμε να το χειραγωγήσουμε, όπως και τον κόσμο. Δεν καταλαβαίνουν τι σημαίνει, η ουσία της Αγίας Τριάδος είναι υπερούσιος. Δεν έχει σχέση με την ουσία της Αρχαίας φιλοσοφίας. Την ουσία τού οντος την δημιουργούν οι άκτιστες ενέργειες. Οι οποίες ουσιώνουν, εξασφαλίζοντας την διαιώνιση, αλλά όχι την Σωτηρία μέσω της ενώσεως με τον Κύριο. Η διαιώνιση είναι η αθανασία της ψυχής τής αρχαίας φιλοσοφίας, η παράδοση τής παιδείας στους επόμενους, όχι τής εργασίας, όπως γίνεται σήμερα η διαιώνιση. Ο Μπουλγκάκοφ λοιπόν ντύνοντας την Καθολική Θεολογία με Ορθόδοξο ένδυμα, ταυτίζει φανερά την Οικονομική Τριάδα με την Αΐδιο και δεν εφαρμόζει την μεγάλη αλήθεια της Πατερικής Θεολογίας. Τον Θεό είναι αδύνατον να τον εκφράσουμε και να τον κατανοήσουμε. Όπως είχε διδάξει και ο Πλάτων δε, ούτε η αλήθεια, η κτιστή ουσία, είναι δυνατόν να εκφραστεί στην γλώσσα, διότι η αλήθεια είναι απλή, ενώ η γλώσσα σύνθετη, όπως και ο άνθρωπος, που ορίζεται σαν το συναμφότερον. Ο κοινός άνθρωπος της πτώσεως. Ούτε κάν ο καλός καγαθός της φιλοσοφίας, πόσο μάλλον ο Άγιος! Γι’αυτό και οι κυνικοί της Αθήνας έψαχναν με το φανάρι στην αγορά άνθρωπο και δεν μπορούσαν να τόν βρούν. Ήταν όλοι τους σύνθετοι, από καλό και κακό αναμεμειγμένοι. Αυτό το σύνθετο σήμερα χρησιμοποιείται σαν ο ορισμός του ανθρώπου, από την Νέο-ορθοδοξία, και μάλιστα του σωσμένου ανθρώπου, του Χριστιανού. Αυτό το σύνθετο, που ανακαλεί την αρχή της ενότητος σαν ολοκλήρωση του ανθρώπου και μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον Οικουμενισμό, κατάγεται από την πρωτόγονη διαλεκτική του Χέγκελ]. 

Στην περιγραφή τής ενδοτριαδικής δυναμικής σαν αγάπης ο Μπουλγκάκοφ εισάγει την κατηγορία της κενώσεως, που θα διαδραματίσει έναν βασικό ρόλο σε όλο του το σύστημα. Αναφερόμενος δε στον διάσημο Παύλειο ύμνο (Φιλ. 2,6-8) όπου λέγεται: «Ας επικρατεί μεταξύ σας το ίδιο φρόνημα, το οποίο υπήρχε και εις τον Χριστόν Ιησούν, ο οποίος αν και είχε θεϊκήν ύπαρξιν (εν μορφή Θεού υπάρχων), δεν εθεώρησε το ότι ήτο ίσος προς τον Θεόν σαν κάτι προς αρπαγμόν, αλλά εκένωσε τον εαυτό του μορφήν δούλου λαβών», συλλαμβάνει καθολικά την αγάπη τού Θεού σαν ένα άδειασμα, μία «αδυναμία» με την οποία το Απόλυτο υποκείμενο πλησιάζει το άλλο από αυτό. Η κενωτική θεολογία, μας υπενθυμίζει ο Μπουλγκάκοφ ο ίδιος, δεν είναι καινούργια στην Χριστιανική Θεολογία, καθώς βυθίζει τις ρίζες της στην Πατριστική Θεολογία [όχι στην Ορθόδοξη Πατερική αλλά μόνον στην Δυτική σχολαστική]. Εμφανίζεται στο περί Τριάδος του Ιλάριου όπου γίνεται λόγος για exinanitio ή evacuatio formae Dei. Επανεμφανίζεται στην Γερμανία με τον Thomasius. Αλλά στα χέρια του Μπουλγκάκοφ η κατηγορία αυτή απλώνει την κένωση από την Χριστολογία, στην κατανόηση όλου του Χριστιανικού δόγματος. Την μεταμορφώνει σε μία κατηγορία ικανή να φανερώσει την συστατική σχεσιακότητα του Απολύτου.  

Δύο είναι τα επίπεδα στα οποία παίζει τελικώς η κατηγορία της κενώσεως. Το πρώτο είναι το ενδοτριαδικό όπου, το πέρασμα του Απολύτου στην Τριάδα είναι η αυτό-κένωση, το αυτοάδειασμα του Απολύτου καθαυτού Είναι του Πατρός ,υπέρ του Είναι «για» και «μέσα» στον Υιό και επομένως και «για» και «μέσα» στο Άγιο Πνεύμα. Το δεύτερο είναι η αιώνια σχεσιακότης του κόσμου του Θεού με τον κόσμο τού ανθρώπου, τόσο στην πράξη τής Δημιουργίας όσο και στην πράξη τής ενσαρκώσεως, ειδωμένα πάντοτε σαν το αιώνιο άνοιγμα στην σχέση στην οποία ο Θείος κόσμος αφήνεται να εμπλακεί. 

Χάρη σ’αυτή την διπλή στρωμάτωση της χρήσεως τής έννοιας της κενώσεως, ο Μπουλγκάκοφ κατορθώνει να εκφράσει την λησμονημένη αγάπη που δένει τα πρόσωπα της Τριάδος το ένα με το άλλο, διατηρώντας ταυτόχρονα ένα άνοιγμα τής τρισυποστάσεως προς τα έξω. Το τριαδικό δόγμα μ’αυτόν τον τρόπο δεν καταλήγει στην θέση μίας τυχαίας ή καταγωγικής σχέσεως, όπως συμβαίνει στην Δυτική δογματική, αλλά βεβαιώνει την ζώσα αυτοαποκάλυψη τού Πατρός στον Υιό και στο Άγιο Πνεύμα, μέσω της αμοιβαίας αυτοπροσφοράς. «Ο Θεός είναι αγάπη και η Αγία Τριάδα είναι μία τριυποστατική πράξη αγάπης, παρότι διατηρείται σαν μια μοναδική ζωή. Αυτή η μοναδική ζωή, η Φύση ή η ουσία, πραγματοποιείται σε μία υποστατική τριμοναδική πράξη. Αγαπώμενες αμοιβαίως η μία μέ την άλλη οι τρείς υποστάσεις σχηματίζουν μία μοναδική ενέργεια αγάπης και σ’αυτή την πράξη αυτές αποκαλύπτουν την ουσία τους. Η Αγία Τριάδα πρέπει να γίνει κατανοητή σαν μία τριμοναδική πράξη στην οποία λόγω της δυνάμεως τής αγάπης η ζωή αποκαλύπτεται σαν μοναδική και όχι σαν ένα σύστημα «προόδων», όπως διδάσκεται από το Καθολικό δόγμα. Η πρόοδος μέσα στην Αγία Τριάδα δεν είναι παρά μία από τις πλευρές αυτής της αμοιβαιότητος, αλλά δεν είναι η μοναδική, από την στιγμή που η Θεία ζωή πραγματοποιείται πρωταρχικώς στην αμοιβαία τριυποστατική αποκάλυψη. Αυτή η αποκάλυψη είναι μία υποστατική ενέργεια της αγάπης που αυτοαναιρείται και πραγματοποιείται στον άλλον για τον άλλον». [Καταργώντας την Ουσία, ή μάλλον ονομάζοντας την άβυσσο ή καταχωρώντας την και ταυτίζοντάς την με την υπόσταση του Πατρός, μεταφέρουν όλα όσα ανήκουν στην Ουσία στον Πατέρα]. Κάθε πρόσωπο τής Τριάδος ζεί στην μορφή της κενώσεώς του: ο Πατήρ είναι κενωτικός καθότι βγαίνει από την τελειότητα του και εμπλέκεται στην Τριαδική δυναμική και στο γίγνεσθαι της δημιουργίας, ο Υιός βιώνει την κένωση στην γέννηση από τον Πατέρα, μία γέννηση η οποία προτού να είναι ιστορική είναι οντολογική και αιώνια, και τέλος την βιώνει και το Άγιο Πνεύμα σαν ΜΕΤΑΞΥ, ανάμεσα στον Πατέρα και τον Υιό [ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΣ, ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ, ΓΙΑ ΝΑ ΒΓΕΙ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ], μία εικόνα της ταπεινής αγάπης που αδειάζει από όλη της τήν προσωπικότητα μέχρις ότου τα άλλα πρόσωπα θυμηθούν να εισέλθουν σε σχέση. [Από εδώ κατάγεται η κακοδοξία του Ζηζιούλα η οποία αρνείται την ταυτόχρονη ύπαρξη των προσώπων της Αγίας Τριάδος. Μεταφέρουν στην πραγματικότητα στην Αγία Τριάδα όλες τις ανθρώπινες οικογενειακές σχέσεις. Έτσι η Σοφία είναι στην πραγματικότητα η Θεία των παιδιών ή και η γιαγιά τους μερικές φορές]. 

Για να μιλήσει για την κένωσή τού Υιού, ο Μπουλγκάκοφ, χρησιμοποιεί μία πολύπλοκη επιχειρηματολογία, που στοχεύει να φανερώσει πώς στην αιώνια γέννηση υπάρχει μία κένωση τού δευτέρου προσώπου που γεννιέται με το θεμέλιο στον ίδιο τον Πατέρα, αλλά και τού Πατρός ο οποίος για να προφέρει τον λόγο τού Υιού σιωπά και αφήνει στον Λόγο να μιλήσει. [Τι ευγένεια, τι θαυμάσια οικογένεια. Τι αριστοκρατία στην Αγία Τριάδα. Αξίζει να της μοιάσουμε]. «Θα μπορούσαμε να πούμε, έχοντας συνείδηση ότι σκληραίνουμε την έκφραση, πώς δεν υπάρχει λόγος για τον ίδιον τον Λόγο στον Λόγο, καθότι δεν προσφέρεται από τον Υιό αλλά μόνον από τον Πατέρα, είναι λόγος του Πατρός. Αλλά δεν είναι μόνον για τον Υιό πώς δεν υπάρχει λόγος, για τον Υιό που σιωπά και αφήνει τον Πατέρα να μιλήσει, δεν υπάρχει ούτε για τον Πατέρα. [Αυτό είναι ΜΑΤ. Πώς λέμε: Μας την έπεσαν τα ΜΑΤ!]. Καθότι ο Πατήρ δεν τον προφέρει ο ίδιος αλλά τον αφήνει στον γεννηθέντα Υιό! [Τα θαυμάσια της θεολογίας του Γράμματος. Ο Λούθηρος τελικώς είναι στην θεολογία ότι ήταν ο Αριστοφάνης στην Σάτυρα]. Στην αμοιβαία θυσιαστική αγάπη σιωπούν και οι δύο: ο ίδιος ο Λόγος σιωπά σ’αυτή την θυσιαστική σιωπή που βασιλεύει ανάμεσα στις υποστάσεις τού Πατρός και του Υιού. Ο Λόγος γεννηθείς και γεννημένος εκμηδενίζεται κενωτικώς, δεν προφέρει τον εαυτό του και δεν προφέρεται». 

«Όπως όμως οι πρώτες δύο υποστάσεις [θα μας πιάσει ακράτεια γέλιου τελικώς, έλεος Μπουλγκάκοφ. Δεν καταλαβαίνει όμως τίποτε, κρατάει από τον χρυσό ταύρο της άπειρης γονιμότητος], και η Τρίτη υπόσταση στην δική της υποστατική ζωή, έχει την κένωσή της [Ευτυχώς γιατί θα’σκαγε], η οποία συνίσταται ακριβώς σ’ένα υποστατικό άδειασμα του εαυτού. Στην πρόοδό της από τον Πατέρα στον Υιό, είναι σαν να χάνει τον εαυτό της και να μην είναι πλέον ο Τρούλλος, η ζωντανή γέφυρα [Ο ποντίφηκας, ο γνωστός πάπας που στα χέρια των Ρώσων έγινε η ενσάρκωση του Αγίου Πνεύματος. Όχι θα κάθονταν το Άγιο Πνεύμα], ανάμεσα στον Πατέρα και τον Υιό, ένα υποστατικό «ανάμεσα».  Αλλά σ’αυτή την κένωση η Τρίτη υπόσταση βρίσκει και αποκτά τον εαυτό της σαν ζωή τών άλλων δύο υποστάσεων.  Στην Τρίτη Υπόσταση η κένωσις εκφράζεται σ’ένα άδειασμα εντελώς ιδιαίτερο της προσωπικότητος, που φαίνεται να καταλήγει στην ολοκληρωτική διαφάνεια. [Την χρειαζόμαστε και στην Ελλάδα]». 

[Τελικώς η μετα-Πατερική Θεολογία δεν είναι κενολογία. Είναι κενωλογία. Ο Πατήρ προόδευσε στην φανέρωση του. Στον Μωυσή είχε δείξει τις πλάτες του. Στους Ρώσους έδειξε τα οπίσθια του. Στην Ορθοδοξία την Ελληνική ήταν άρρητος. Αλλά τελικώς είμαστε η αγαπητική και ταπεινή κένωση του Πατρός.  Από αυτή την κένωση του Μπουλγκάκοφ τρώει ο Ζηζιούλας και γίνεται Σοφός. Και από την δική του τρέφεται με την σειρά του ο Γιαγκάζογλου καί η Ακαδημία Βόλου. Στις υγείες μας]. 

Συνεχίζεται 

Αμέθυστος.