Αγ. Γρηγόριος Νύσσης - Περί της κατασκευής του ανθρώπου (14)

 Συνέχεια από: Δευτέρα, 17 Μαΐου 2021

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14o

Ότι o νους δεν είναι σε μέρος του σώματος. Όπου γίνεται διάκρισις μεταξύ σωματικών και ψυχικών κινημάτων.

Αλλά αποπλανηθήκαμε πολύ από το θέμα. Σκοπός μας ήταν να δείξουμε ότι ο νους δεν είναι δεμένος με κάποιο μέρος τού σώματος, αλλά εφάπτεται εξίσου όλου του σώματος, ενεργώντας την κίνησιν του εκάστοτε μέρους κατάλληλα με τη φύσιν του. Μερικές φορές μάλιστα ο νους ακολουθεί τις φυσικές ορμές γινόμενος σαν υπηρέτης. Διότι πολλές φορές κυβερνά η φύσις του σώματος, εμβάλλοντας και του λυπούντος την αίσθηση και του ευφραίνοντος την επιθυμία· ώστε αυτή μεν να παρέχει τις πρώτες αρχές, προκαλώντας ή την όρεξη φαγητού ή γενικά την ορμή των ηδονών, ο δε νους, δεχόμενος αυτές τις ορμές, να προσφέρει στο σώμα με τους λογισμούς του τις αφορμές προς το ποθούμενο. Αυτό το φαινόμενο βέβαια δεν συμβαίνει σε όλους, αλλά μόνο στους συμπεριφερομένους δουλοπρεπώς, σ’ αυτούς οι οποίοι, έχοντας υποδουλώσει τον λόγο στις ορμές της φύσεως, δια της συμμαχίας του νου κολακεύουν δουλοπρεπώς τα ευχάριστα στις αισθήσεις. Στους τελειότερους όμως δεν συμβαίνει έτσι. Διότι σ’ αυτούς κυβέρνα ο νους, επιλέγοντας με λόγο κι’ όχι με πάθος τα ωφέλιμα· η δε φύσις ακολουθεί κατά πόδας το προπορευόμενο.

Ο λόγος βρήκε τρεις λειτουργίες της ζωτικής δυνάμεως, εκείνη που τρέφεται χωρίς αίσθηση, εκείνη που τρέφεται και αυξάνεται αλλά στερείται λογικής ενεργείας, και την λογική και τελεία, που διαπερνά ολόκληρη τη δύναμιν, ώστε και στις άλλες λειτουργίες να είναι και κατά να έχει το πλέον της νοεράς. Κανείς όμως να μην υποθέσει από αυτά ότι στον ανθρώπινο οργανισμό λειτουργούν τρεις ψυχές, που υφίστανται σε δικά τους όρια, ώστε να νομίζει ότι η ανθρώπινη φύσις είναι ένα συγκρότημα πολλών ψυχών. Αλλά η μεν αληθινή και τελεία ψυχή είναι μία κατά τη φύσιν, η νοερή και άυλη, που δια των αισθήσεων αναμιγνύεται με την υλική φύσιν. Το δε υλικό μέρος του οργανισμού ολόκληρο, το οποίο ευρίσκεται σε τροπή και αλλοίωση, αν μετέχει της δυνάμεως που ψυχώνει, κινείται αυξητικώς∙ αν όμως ξεπέσει από τη ζωτική ενέργεια, θα καταλύσει την κίνησιν σε φθορά. Δεν γίνεται λοιπόν ούτε αίσθηση χωρίς υλική ουσία, ούτε ενέργεια της νοεράς δυνάμεως χωρίς αίσθησιν.

Το πρωτότυπο κείμενο

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΔʹ.

Ὅτι οὐκ ἐν μέρει τοῦ σώματος ὁ νοῦς. Ἐν ᾧ καὶ διάκρισις τῶν τε σωματικῶν καὶ ψυχικῶν κι νημάτων. 

Ἀλλὰ πολὺ τῶν προκειμένων ἀπεπλανήθημεν. Δεῖξαι γὰρ ἡμῖν ὁ λόγος προέθετο τὸ, μὴ μέρει τινὶ τοῦ σώματος ἐνδεδέσθαι τὸν νοῦν· ἀλλὰ παντὸς κατὰ τὸ ἴσον ἐφάπτεσθαι, καταλλήλως τῇ φύσει τοῦ ὑποκειμένου μέρους ἐνεργοῦντα τὴν κίνησιν. Ἔστι δὲ ὅπου καὶ ἐπακολουθεῖ ταῖς φυσικαῖς ὁρμαῖς ὁ νοῦς, οἷον ὑπηρέτης γενόμενος. Καθηγεῖται γὰρ πολλάκις ἡ τοῦ σώματος φύσις, καὶ τοῦ λυποῦντος αἴσθησιν ἐντιθεῖσα, καὶ τοῦ εὐφραίνοντος ἐπιθυμίαν, ὥστε ταύτην μὲν τὰς πρώτας παρέχειν ἀρχὰς, ἢ βρώσεως ὄρεξιν, ἤ τινος ὅλως τῶν καθ' ἡδονὴν τὴν ὁρμὴν ἐμποιοῦσαν, τὸν δὲ νοῦν ἐκδεχόμενον τὰς τοιαύτας ὁρμὰς, ταῖς οἰκείαις περινοίαις τὰς πρὸς τὸ ποθούμενον ἀφορμὰς συνεκπορίζειν τῷ σώματι. Τὸ δὲ τοιοῦτον οὐκ ἐπὶ πάντων ἐστὶν, ἀλλὰ μόνων τῶν ἀν δραποδωδέστερον διακειμένων, οἳ δουλώσαντες τὸν λόγον ταῖς ὁρμαῖς τῆς φύσεως, διὰ τῆς τοῦ νοῦ συμμαχίας τὸ κατὰ τὰς αἰσθήσεις ἡδὺ δουλοπρεπῶς κολακεύουσιν. Ἐπὶ δὲ τῶν τελειοτέρων οὐχ οὕτως γίνεται. Καθηγεῖται γὰρ ὁ νοῦς, λόγῳ καὶ οὐχὶ πάθει τὸ λυσιτελὲς προαιρούμενος· ἡ δὲ φύσις κατ' ἴχνος ἕπεται τῷ προκαθηγουμένῳ. 

Ἐπειδὴ δὲ τρεῖς κατὰ τὴν ζωτικὴν δύναμιν διαφορὰς ὁ λόγος εὗρε, τὴν μὲν τρεφομένην χωρὶς αἰσθήσεως, τὴν δὲ τρεφομένην μὲν καὶ αὐξανομένην, ἀμοιροῦ σαν δὲ τῆς λογικῆς ἐνεργείας, τὴν δὲ λογικὴν καὶ τελείαν δι' ἁπάσης διήκουσαν τῆς δυνάμεως, ὡς καὶ ἐν ἐκείναις εἶναι καὶ τῆς νοερᾶς τὸ πλέον ἔχειν· μηδεὶς διὰ τούτων ὑπονοείτω τρεῖς συγκεκροτῆσθαι ψυχὰς ἐν τῷ ἀνθρωπίνῳ συγκρίματι, ἐν ἰδίαις περιγραφαῖς θεωρουμένας, ὥστε συγκρότημά τι πολλῶν ψυχῶν τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν εἶναι νομίζειν. Ἀλλ' ἡ μὲν ἀληθής τε καὶ τελεία ψυχὴ, μία τῇ φύσει ἐστὶν, ἡ νοερά τε καὶ ἄϋλος, ἡ διὰ τῶν αἰσθήσεων τῇ ὑλικῇ καταμιγνυμένη φύσει. Τὸ δὲ ὑλῶδες ἅπαν ἐν τροπῇ τε καὶ ἀλλοιώσει κείμενον, εἰ μὲν μετέχοι τῆς ψυχούσης δυνάμεως, κατὰ αὔξησιν κινηθήσεται· εἰ δὲ ἀποπέσοι τῆς ζωτικῆς ἐνεργείας, εἰς φθορὰν ἀναλύσει τὴν κίνησιν. Οὔτε οὖν αἴσθησις χωρὶς ὑλικῆς οὐσίας, οὔτε τῆς νοερᾶς δυνάμεως χωρὶς, αἰσθήσεως ἐνέργεια γίνεται.

Μείνε λίγο με τον εαυτό σου… _«Πρέπει να μαζευτούμε. Να μαζέψουμε και τη διάνοια και την ψυχή. Όλα. Και να κλείσουμε τις θύρες. Ποιες είναι οι θύρες; Είναι οι αισθήσεις. Μαζέψου μέσα και κλείσε τις πόρτες. Μείνε λίγο με τον εαυτό σου, βρε παιδί μου. Θα πεθάνεις και δεν θα τον έχεις γνωρίσει. Θα φύγεις και δε θα τον έχεις αγαπήσει, δε θα τον έχεις πονέσει. Άμα δεν τον έχεις πονέσει, πώς θα τον σώσεις; Άμα δεν τον έχεις αγαπήσει πώς θα αγαπήσεις τον άλλον; Δεν λέει ο Κύριος, «αγάπα τον πλησίον σου ως σεαυτόν»; Εκεί, μέσα σου αρχίζει η δουλειά.» Όσιος Εφραίμ Κατουνακιώτης.