"Wie wirklich ist die Wirklichkeit?
Verschwörungstheorien und ihr Einfluss auf die Politik"
28.10.2003, Deutschlandfunk
Πόσο πραγματική είναι η πραγματικότητα; β
Η διαφορά μεταξύ Ευρώπης και Αμερικής βασίζεται στη σχέση μεταξύ πολιτών και κράτους. Στις ευρωπαϊκές θεωρίες συνωμοσίας, οι συνωμότες καταλαμβάνουν το κράτος, το οποίο (κράτος) το θεωρούν θετικό ή τουλάχιστο ουδέτερο. Οι Αμερικανοί συνωμοσιολόγοι θεωρούν ακόμα και την ιδέα ενός κεντρικού κράτους ως όργανο συνωμοσίας. Ενώ στην Ευρώπη ο εχθρός δεν ταυτίζεται αυτόματα με το κράτος, στην Αμερική γίνεται ακριβώς αυτό. Ο νομικός Mark Fenster, του πανεπιστημίου University of Florida in Gainesville, λέει:"Μια από τις κεντρικές πτυχές της πολιτικής κουλτούρας των ΗΠΑ είναι ο φόβος μπρος στην συγκέντρωση της εξουσίας. Ο φόβος πως τα συμφέροντα της οικονομίας ή του κράτους θα γίνουν τόσο ισχυρά, που θα απειλήσουν τα ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες. Αυτό ριζώνει στην αμερικάνικη επανάσταση και συνεχίζεται για αιώνες. Για τον λόγο αυτό είναι τόσο ισχυρή ιδέα πως ο λαός πρέπει να κυβερνά. Και για τον λόγο αυτό οι Αμερικανοί υποπτεύονται παντού μια μυστική συγκέντρωση δύναμης που κατευθύνει τα γεγονότα."
Ο κοινωνιολόγος Hans Jürgen Krysmanski εξηγεί ιστορικά την θεμελιώδη διαφορά μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης:
«Στην Αμερική μετανάστευσαν ομάδες κατατρεγμένων και κατατρεγμένες αιρέσεις, οι οποίες όμως μετέφεραν αυτή την ιδεολογία της αίρεσης-εγώ ή εμείς εναντίον του υπόλοιπου κόσμου-στις πολιτικές δομές. Οι θεωρίες συνωμοσίας ξεκίνησαν γύρω στο 1900, και στράφηκαν εναντίον των robber barons, των πλούσιων που απέκτησαν χρήματα με τον σιδηρόδρομο, το κάρβουνο και το ατσάλι. Μέχρι τότε η ιστορία της Αμερικής ήταν μέρος της αμερικάνικης πολιτικής. Στην Αμερική η πολιτική βασίζεται στην υποψία συνωμοσίας. Είναι γνωστή η πρόταση του Kissinger: όποιος στην Washington δεν είναι παρανοϊκός, είναι τρελός».
Σύμφωνα με τον Mark Fenster, στην Αμερική κερδίζονται ακόμα και εκλογές με θεωρίες συνωμοσίας:
«Θα έλεγα πως ο λαϊκισμός είναι ένα χαρακτηριστικό μοτίβο τής πολιτικής των ΗΠΑ. Και οι θεωρίες συνωμοσίας είναι μέρος του λαϊκισμού αυτού. Στο πλαίσιο αυτό ανήκει και η ιδέα πως εκεί έξω υπάρχουν ισχυρές ομάδες οι οποίες κατέλαβαν τον Λευκόν Οίκο και το Κογκρέσο. Το σύνθημα είναι απλό: αν με εκλέξετε θα διώξω αυτούς τους τύπους, θα αποκαλύψω τις μυστικές ομάδες και θα δώσω την εξουσία πίσω στον λαό. Αυτό είναι ένα θεμελιώδες μοτίβο της πολιτικής των ΗΠΑ από την εποχή της αμερικάνικης επανάστασης».
Η συνωμοσιολογική σκέψη οφείλει στην εποχή McCarthy μια ισχυρή ώθηση. Ο υστερικός αντικομουνισμός των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων, ήταν αποφασιστικής σημασίας για την εδραίωση των θεωριών συνωμοσίας στο πολιτισμικό mainstream των ΗΠΑ. Συνωμοσιολογικές ταινίες, όπως η «Invasion of the Body Snatchers» του Don Siegel το 1956, μπορεί να ερμηνευθεί ως μια μεταφορά αυτού τού τρόμου μπρος στους κομμουνιστές, και θεμελίωσε ένα δημοφιλές genre της βιομηχανίας τού κινηματογράφου. Σειρές και ταινίες με συνωμοσιολογικό περιεχόμενο, όπως «Akte X» ή το «JFK» του Oliver Stone είναι μέχρι σήμερα πολύ δημοφιλείς.
Πολλές θεωρίες συνωμοσίας λοιπόν ανήκουν στους σύγχρονους μύθους. Ποια η επίδραση τους όμως στην πραγματικότητα; Το αποφασιστικό σημείο είναι ο τρόπος με τον οποίο οι θεωρίες συνωμοσίας εφαρμόζονται στην πολιτική συζήτηση. Αυτό πιστεύει ο νομικός Mark Fenster University of Florida:
«Πολιτικά κινήματα τα οποία θεμελιώνονται, με μέτρο, πάνω σε θεωρίες συνωμοσίας μπορούν κάνουν πολλά στο πολιτικό επίπεδο: η διαμαρτυρία εναντίον του πολέμου στο Βιετνάμ ήταν το πιο επιτυχημένο κίνημα διαμαρτυρίας στην ιστορία των ΗΠΑ. Η πτυχή όμως που ανήκει στις θεωρίες συνωμοσίας ήταν ανεπαίσθητη. Τέτοια κινήματα μπορούν να έχουν ισχυρή πολιτική επίδραση».
Το βιβλίο του Mathias Bröckers «Συνωμοσίες, θεωρίες συνωμοσίας και τα μυστικά του 11.9» είχε μεγάλο αντίκτυπο στην Γερμανία. Ο Bröckers ισχυρίζεται πως στην παρουσίαση των γεγονότων αυτών, τα μέσα ενημέρωσης είχαν υποκύψει στα ψέματα τη κυβέρνησης των ΗΠΑ. Προφανείς αντιφάσεις και προσπάθειες απόκρυψης δεδομένων δεν ελήφθησαν υπόψιν. Ο μοναδικός δρόμος προς την αλήθεια είναι για τον Bröckers ο δρόμος της συνωμοσιολογίας:
«Η συνωμοσιολογική σκέψη, βγαίνει από το περιθώριο, ως το παραμελημένο παιδί της γνωσιολογίας, και έρχεται στο κέντρο της πολιτικής ανάλυσης. Αν τα μέσα ενημέρωσης είχαν εξοπλιστεί με τα όργανα της σκεπτικιστικής-παρανοϊκής πρόσληψης, η γενική αποτυχία της δημοσιογραφίας, η οποία προσπαθεί να παρουσιάσει τα πράγματα αντικειμενικά, θα είχε αποφευχθεί. Μόνο και μόνο επειδή οι θεωρίες συνωμοσίας θεωρούνται ταμπού, όλα τα κανάλια παρουσίαζαν την ίδια προπαγάνδα, χωρίς να αμφισβητούν τίποτε. Τολμώ όμως να εκφράσω την θέση, πως η «βρώμικη» γνωσιολογία των θεωριών συνωμοσίας θα γίνει απαραίτητο εργαλείο της «καθαρής» δημοσιογραφίας.»
Ο ιστορικός Helmut Reinalter διαφωνεί. Αυτός θεωρεί τις θεωρίες συνωμοσίας ως την καταδίωξη του αποδιοπομπαίου τράγου:
«Πολύ συχνά, ακόμα και στην πολιτική αντιπαράθεση, χρησιμοποιείται η θεωρία του αποδιοπομπαίου τράγου. Αποδίδεται δηλαδή η ευθύνη για ορισμένες εξελίξεις σε συγκεκριμένες ομάδες. Ακόμα και στην πολιτική βλέπουμε να υπάρχει ένα είδος, θα έλεγα, λαϊκής θεωρίας συνωμοσίας. Αυτό δηλαδή σημαίνει, πως πολλοί άνθρωποι δεν έχουν συνειδητοποιήσει, πως στην επιχειρηματολογία τους αποδίδουν ευθύνες για ορισμένες εξελίξεις, σε μειονότητες. Οι μειονότητες αυτές συχνά δαιμονοποιούνται».
Η θεωρία συνωμοσίας λύνει βέβαια και κάποια άλλα προβλήματα. Πολύπλοκες, αδιαφανείς διαδικασίες στην πολιτική και την οικονομία, ιστορία και κοινωνία, γίνονται με την μια διαφανείς, σύμφωνα με τον Reinalter:
«Ένα πολύ σημαντικό σημείο είναι η μείωση της πολύπλοκης πραγματικότητας. Η έλλειψη διαφάνειας σε πολλούς τομείς, λόγω πολυπλοκότητας των εξελίξεων,προκαλεί φόβο και ανασφάλεια. Οι θεωρίες συνωμοσίας εμφανίζονται στο σημείο αυτό, και προσπαθούν να δημιουργήσουν μια απλή, μονοσήμαντη και επομένως εσφαλμένη εικόνα της πραγματικότητας, μειώνοντας την πολύπλοκη πραγματικότητα στους αποδιοπομπαίους τράγους και στις δαιμονοποιημένες μειονότητες. Αυτή είναι μια πολύ σημαντική πτυχή της συνωμοσιολογικής σκέψης.»
Αλλά και ο κοινωνιολόγος Hans Jürgen Krysmanski θεωρεί πως η ακμή των θεωριών συνωμοσίας εκφράζει την επιθυμία για περισσότερη διαφάνεια.
«Οι θεωρίες συνωμοσίας ακμάζουν όταν η δημοκρατική διαδικασία δεν είναι διαφανής. Δημιουργούνται όταν η δημοκρατία αποτυγχάνει, και δυστυχώς αποτυγχάνει διαρκώς και όλο και πιο συχνά».
Στο σημείο αυτό εντοπίζει την δικαιολογία ύπαρξης της συνωμοσιολογικής σκέψης:
«Θα απέφευγα την δημιουργία αυτού του ψεύτικου μετώπου: συνωμοσιολόγοι από την μια πλευρά και ορθολογιστές ερμηνευτές από την άλλη. Κάτι τέτοιο δεν υπάρχει. Όποιος εμφανίζεται ως ορθολογιστής ερμηνευτής και ταυτόχρονα δεν γνωρίζει και λέει πως υπάρχουν σκοτεινές, μυστηριώδεις ζώνες μέσα στην κοινωνία, αυτός δεν είναι ορθολογιστής ερμηνευτής. Αυτός απωθεί σημαντικές πτυχές της κοινωνικής ζωής.
Οι θεωρίες συνωμοσίας είναι στην πραγματικότητα μια έκφραση της απογοήτευσης μπρος στην ελλειπή πρόσβαση στην πολιτική. Στο βαθμό που τα πολιτικά δρώμενα απομακρύνονται από την ζωή των ανθρώπων, οι θεωρίες συνωμοσίας καθίστανται ένα συναρπαστικό και επιβλητικό είδος έκφρασης της απογοήτευσης για την απόσταση αυτή.»
Αυτό γίνεται σε όλο τον κόσμο, και η αιτία είναι η 11η Σεπτεμβρίου. Και αυτό δεν είναι καθόλου περίεργο, λέει ο Krysmanski:
«Η πολιτική και τα πολιτικά δρώμενα είναι και ήταν ανέκαθεν διαποτισμένα από τις θεωρίες συνωμοσίας. Η σημερινή κυβέρνηση του Bush είναι ένα ζωντανό παράδειγμα συνωμοσιολόγων που έχουν στα χέρια τους την εξουσία. Η κυβέρνηση αυτή δεν έκανε τίποτε άλλο, παρά να οικοδομήσει θεωρίες συνωμοσίας. Οι θεωρίες συνωμοσίας είναι μια σταθερά στο πολιτικό γίγνεσθαι, ίσως μάλιστα και στο δημοκρατικό γίγνεσθαι.»
Η πολιτική ρητορική της κυβέρνησης Bush επιδεικνύει συνωμοσιολογικά χαρακτηριστικά. Ο αντίπαλος δαιμονοποιείται με την χρήση θρησκευτικών μεταφορών. Παράδειγμα: «ο άξονας του κακού». Οι επικριτές όμως της κυβέρνησης των ΗΠΑ αντέστρεψαν τα πράγματα: αυτοί υποπτεύονται πως ο Λευκός Οίκος και οι μυστικές υπηρεσίες ήξεραν τα σχέδια της Al Qaida. Αυτοί είναι κυρίως συγγραφείς από την Ευρώπη: Mathias Bröckers, Andreas von Bülow, Thierry Meyssan.
Τέτοια σενάρια είναι στις ΗΠΑ μάλλον περιθωριακά. Αυτό προκαλεί ερωτήματα, αν σκεφτεί κανείς πόσο επιρρεπείς στις θεωρίες συνωμοσίας είναι οι Αμερικανοί. Ο Mark Fenster υποθέτει πως:
«Η 11η Σεπτεμβρίου ήταν ένα τόσο τραυματικό γεγονός για τους Αμερικανούς, ώστε η πίεση για παράθεση αποδείξεων, πάνω σε κάποιον που εκφράζει θεωρίες συνωμοσίας, θα ήταν πολύ μεγαλύτερη από αυτή στην περίπτωση της δολοφονίας του Kennedy. Οι Αμερικανοί θεωρούν πως η επίθεση προήλθε απ’ έξω. Για τον λόγο αυτό είναι μάλλον απίθανο, να βρεθεί κάποιος (ακόμα και αν είναι εναντίον του Bush), που να είναι διατεθειμένος να πιστέψει πως ο Bush είναι τόσο κακός, ώστε να ανεχθεί εν γνώσει του ή και να αναμειχθεί ενεργά στο γεγονός αυτό. Αυτό είναι ένα αόρατο όριο το οποίο οι άνθρωποι δεν ξεπερνούν».
Ποια αξία έχουν οι θεωρίες συνωμοσίας για την πολιτική σκέψη και το γίγνεσθαι; Μερικοί ειδικοί πιστεύουν πως δεν έχει καμία αξία. Ο Karl Popper θεωρεί πως είναι εντελώς ακατάλληλες για να εξηγήσουν την πολύπλοκη πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα. Ακόμα πιο οξεία είναι η στάση του ιστορικού Helmut Reinalter:
«Η θεμελιώδης προϋπόθεση για την ύπαρξη τής, με χαρακτήρα ιδεολογίας, επενδυμένης συνωμοσιολογικής σκέψης, είναι η ηθική απολυτοποίηση μιας δεδομένης κοινωνικής δομής. Αυτή όμως είναι μια αντιφιλελεύθερη κοσμοθεωρία. Αυτό μου φαίνεται ιδιαίτερα σημαντικό: είναι μια αντιδημοκρατική και αντιφιλελεύθερη κοσμοθεωρία».
Ο στόχος είναι η διαφώτιση. Ο δρόμος προς τα εκεί είναι αμφίβολος.
ΤΕΛΟΣ
Verschwörungstheorien und ihr Einfluss auf die Politik"
28.10.2003, Deutschlandfunk
Πόσο πραγματική είναι η πραγματικότητα; β
Θεωρίες συνωμοσίας και η επίδραση τους στην πολιτική
Η διαφορά μεταξύ Ευρώπης και Αμερικής βασίζεται στη σχέση μεταξύ πολιτών και κράτους. Στις ευρωπαϊκές θεωρίες συνωμοσίας, οι συνωμότες καταλαμβάνουν το κράτος, το οποίο (κράτος) το θεωρούν θετικό ή τουλάχιστο ουδέτερο. Οι Αμερικανοί συνωμοσιολόγοι θεωρούν ακόμα και την ιδέα ενός κεντρικού κράτους ως όργανο συνωμοσίας. Ενώ στην Ευρώπη ο εχθρός δεν ταυτίζεται αυτόματα με το κράτος, στην Αμερική γίνεται ακριβώς αυτό. Ο νομικός Mark Fenster, του πανεπιστημίου University of Florida in Gainesville, λέει:"Μια από τις κεντρικές πτυχές της πολιτικής κουλτούρας των ΗΠΑ είναι ο φόβος μπρος στην συγκέντρωση της εξουσίας. Ο φόβος πως τα συμφέροντα της οικονομίας ή του κράτους θα γίνουν τόσο ισχυρά, που θα απειλήσουν τα ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες. Αυτό ριζώνει στην αμερικάνικη επανάσταση και συνεχίζεται για αιώνες. Για τον λόγο αυτό είναι τόσο ισχυρή ιδέα πως ο λαός πρέπει να κυβερνά. Και για τον λόγο αυτό οι Αμερικανοί υποπτεύονται παντού μια μυστική συγκέντρωση δύναμης που κατευθύνει τα γεγονότα." Ο κοινωνιολόγος Hans Jürgen Krysmanski εξηγεί ιστορικά την θεμελιώδη διαφορά μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης:
«Στην Αμερική μετανάστευσαν ομάδες κατατρεγμένων και κατατρεγμένες αιρέσεις, οι οποίες όμως μετέφεραν αυτή την ιδεολογία της αίρεσης-εγώ ή εμείς εναντίον του υπόλοιπου κόσμου-στις πολιτικές δομές. Οι θεωρίες συνωμοσίας ξεκίνησαν γύρω στο 1900, και στράφηκαν εναντίον των robber barons, των πλούσιων που απέκτησαν χρήματα με τον σιδηρόδρομο, το κάρβουνο και το ατσάλι. Μέχρι τότε η ιστορία της Αμερικής ήταν μέρος της αμερικάνικης πολιτικής. Στην Αμερική η πολιτική βασίζεται στην υποψία συνωμοσίας. Είναι γνωστή η πρόταση του Kissinger: όποιος στην Washington δεν είναι παρανοϊκός, είναι τρελός».
Σύμφωνα με τον Mark Fenster, στην Αμερική κερδίζονται ακόμα και εκλογές με θεωρίες συνωμοσίας:
«Θα έλεγα πως ο λαϊκισμός είναι ένα χαρακτηριστικό μοτίβο τής πολιτικής των ΗΠΑ. Και οι θεωρίες συνωμοσίας είναι μέρος του λαϊκισμού αυτού. Στο πλαίσιο αυτό ανήκει και η ιδέα πως εκεί έξω υπάρχουν ισχυρές ομάδες οι οποίες κατέλαβαν τον Λευκόν Οίκο και το Κογκρέσο. Το σύνθημα είναι απλό: αν με εκλέξετε θα διώξω αυτούς τους τύπους, θα αποκαλύψω τις μυστικές ομάδες και θα δώσω την εξουσία πίσω στον λαό. Αυτό είναι ένα θεμελιώδες μοτίβο της πολιτικής των ΗΠΑ από την εποχή της αμερικάνικης επανάστασης».
Η συνωμοσιολογική σκέψη οφείλει στην εποχή McCarthy μια ισχυρή ώθηση. Ο υστερικός αντικομουνισμός των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων, ήταν αποφασιστικής σημασίας για την εδραίωση των θεωριών συνωμοσίας στο πολιτισμικό mainstream των ΗΠΑ. Συνωμοσιολογικές ταινίες, όπως η «Invasion of the Body Snatchers» του Don Siegel το 1956, μπορεί να ερμηνευθεί ως μια μεταφορά αυτού τού τρόμου μπρος στους κομμουνιστές, και θεμελίωσε ένα δημοφιλές genre της βιομηχανίας τού κινηματογράφου. Σειρές και ταινίες με συνωμοσιολογικό περιεχόμενο, όπως «Akte X» ή το «JFK» του Oliver Stone είναι μέχρι σήμερα πολύ δημοφιλείς.
Πολλές θεωρίες συνωμοσίας λοιπόν ανήκουν στους σύγχρονους μύθους. Ποια η επίδραση τους όμως στην πραγματικότητα; Το αποφασιστικό σημείο είναι ο τρόπος με τον οποίο οι θεωρίες συνωμοσίας εφαρμόζονται στην πολιτική συζήτηση. Αυτό πιστεύει ο νομικός Mark Fenster University of Florida:
«Πολιτικά κινήματα τα οποία θεμελιώνονται, με μέτρο, πάνω σε θεωρίες συνωμοσίας μπορούν κάνουν πολλά στο πολιτικό επίπεδο: η διαμαρτυρία εναντίον του πολέμου στο Βιετνάμ ήταν το πιο επιτυχημένο κίνημα διαμαρτυρίας στην ιστορία των ΗΠΑ. Η πτυχή όμως που ανήκει στις θεωρίες συνωμοσίας ήταν ανεπαίσθητη. Τέτοια κινήματα μπορούν να έχουν ισχυρή πολιτική επίδραση».
Το βιβλίο του Mathias Bröckers «Συνωμοσίες, θεωρίες συνωμοσίας και τα μυστικά του 11.9» είχε μεγάλο αντίκτυπο στην Γερμανία. Ο Bröckers ισχυρίζεται πως στην παρουσίαση των γεγονότων αυτών, τα μέσα ενημέρωσης είχαν υποκύψει στα ψέματα τη κυβέρνησης των ΗΠΑ. Προφανείς αντιφάσεις και προσπάθειες απόκρυψης δεδομένων δεν ελήφθησαν υπόψιν. Ο μοναδικός δρόμος προς την αλήθεια είναι για τον Bröckers ο δρόμος της συνωμοσιολογίας:
«Η συνωμοσιολογική σκέψη, βγαίνει από το περιθώριο, ως το παραμελημένο παιδί της γνωσιολογίας, και έρχεται στο κέντρο της πολιτικής ανάλυσης. Αν τα μέσα ενημέρωσης είχαν εξοπλιστεί με τα όργανα της σκεπτικιστικής-παρανοϊκής πρόσληψης, η γενική αποτυχία της δημοσιογραφίας, η οποία προσπαθεί να παρουσιάσει τα πράγματα αντικειμενικά, θα είχε αποφευχθεί. Μόνο και μόνο επειδή οι θεωρίες συνωμοσίας θεωρούνται ταμπού, όλα τα κανάλια παρουσίαζαν την ίδια προπαγάνδα, χωρίς να αμφισβητούν τίποτε. Τολμώ όμως να εκφράσω την θέση, πως η «βρώμικη» γνωσιολογία των θεωριών συνωμοσίας θα γίνει απαραίτητο εργαλείο της «καθαρής» δημοσιογραφίας.»
Ο ιστορικός Helmut Reinalter διαφωνεί. Αυτός θεωρεί τις θεωρίες συνωμοσίας ως την καταδίωξη του αποδιοπομπαίου τράγου:
«Πολύ συχνά, ακόμα και στην πολιτική αντιπαράθεση, χρησιμοποιείται η θεωρία του αποδιοπομπαίου τράγου. Αποδίδεται δηλαδή η ευθύνη για ορισμένες εξελίξεις σε συγκεκριμένες ομάδες. Ακόμα και στην πολιτική βλέπουμε να υπάρχει ένα είδος, θα έλεγα, λαϊκής θεωρίας συνωμοσίας. Αυτό δηλαδή σημαίνει, πως πολλοί άνθρωποι δεν έχουν συνειδητοποιήσει, πως στην επιχειρηματολογία τους αποδίδουν ευθύνες για ορισμένες εξελίξεις, σε μειονότητες. Οι μειονότητες αυτές συχνά δαιμονοποιούνται».
Η θεωρία συνωμοσίας λύνει βέβαια και κάποια άλλα προβλήματα. Πολύπλοκες, αδιαφανείς διαδικασίες στην πολιτική και την οικονομία, ιστορία και κοινωνία, γίνονται με την μια διαφανείς, σύμφωνα με τον Reinalter:
«Ένα πολύ σημαντικό σημείο είναι η μείωση της πολύπλοκης πραγματικότητας. Η έλλειψη διαφάνειας σε πολλούς τομείς, λόγω πολυπλοκότητας των εξελίξεων,προκαλεί φόβο και ανασφάλεια. Οι θεωρίες συνωμοσίας εμφανίζονται στο σημείο αυτό, και προσπαθούν να δημιουργήσουν μια απλή, μονοσήμαντη και επομένως εσφαλμένη εικόνα της πραγματικότητας, μειώνοντας την πολύπλοκη πραγματικότητα στους αποδιοπομπαίους τράγους και στις δαιμονοποιημένες μειονότητες. Αυτή είναι μια πολύ σημαντική πτυχή της συνωμοσιολογικής σκέψης.»
Αλλά και ο κοινωνιολόγος Hans Jürgen Krysmanski θεωρεί πως η ακμή των θεωριών συνωμοσίας εκφράζει την επιθυμία για περισσότερη διαφάνεια.
«Οι θεωρίες συνωμοσίας ακμάζουν όταν η δημοκρατική διαδικασία δεν είναι διαφανής. Δημιουργούνται όταν η δημοκρατία αποτυγχάνει, και δυστυχώς αποτυγχάνει διαρκώς και όλο και πιο συχνά».
Στο σημείο αυτό εντοπίζει την δικαιολογία ύπαρξης της συνωμοσιολογικής σκέψης:
«Θα απέφευγα την δημιουργία αυτού του ψεύτικου μετώπου: συνωμοσιολόγοι από την μια πλευρά και ορθολογιστές ερμηνευτές από την άλλη. Κάτι τέτοιο δεν υπάρχει. Όποιος εμφανίζεται ως ορθολογιστής ερμηνευτής και ταυτόχρονα δεν γνωρίζει και λέει πως υπάρχουν σκοτεινές, μυστηριώδεις ζώνες μέσα στην κοινωνία, αυτός δεν είναι ορθολογιστής ερμηνευτής. Αυτός απωθεί σημαντικές πτυχές της κοινωνικής ζωής.
Οι θεωρίες συνωμοσίας είναι στην πραγματικότητα μια έκφραση της απογοήτευσης μπρος στην ελλειπή πρόσβαση στην πολιτική. Στο βαθμό που τα πολιτικά δρώμενα απομακρύνονται από την ζωή των ανθρώπων, οι θεωρίες συνωμοσίας καθίστανται ένα συναρπαστικό και επιβλητικό είδος έκφρασης της απογοήτευσης για την απόσταση αυτή.»
Αυτό γίνεται σε όλο τον κόσμο, και η αιτία είναι η 11η Σεπτεμβρίου. Και αυτό δεν είναι καθόλου περίεργο, λέει ο Krysmanski:
«Η πολιτική και τα πολιτικά δρώμενα είναι και ήταν ανέκαθεν διαποτισμένα από τις θεωρίες συνωμοσίας. Η σημερινή κυβέρνηση του Bush είναι ένα ζωντανό παράδειγμα συνωμοσιολόγων που έχουν στα χέρια τους την εξουσία. Η κυβέρνηση αυτή δεν έκανε τίποτε άλλο, παρά να οικοδομήσει θεωρίες συνωμοσίας. Οι θεωρίες συνωμοσίας είναι μια σταθερά στο πολιτικό γίγνεσθαι, ίσως μάλιστα και στο δημοκρατικό γίγνεσθαι.»
Η πολιτική ρητορική της κυβέρνησης Bush επιδεικνύει συνωμοσιολογικά χαρακτηριστικά. Ο αντίπαλος δαιμονοποιείται με την χρήση θρησκευτικών μεταφορών. Παράδειγμα: «ο άξονας του κακού». Οι επικριτές όμως της κυβέρνησης των ΗΠΑ αντέστρεψαν τα πράγματα: αυτοί υποπτεύονται πως ο Λευκός Οίκος και οι μυστικές υπηρεσίες ήξεραν τα σχέδια της Al Qaida. Αυτοί είναι κυρίως συγγραφείς από την Ευρώπη: Mathias Bröckers, Andreas von Bülow, Thierry Meyssan.
Τέτοια σενάρια είναι στις ΗΠΑ μάλλον περιθωριακά. Αυτό προκαλεί ερωτήματα, αν σκεφτεί κανείς πόσο επιρρεπείς στις θεωρίες συνωμοσίας είναι οι Αμερικανοί. Ο Mark Fenster υποθέτει πως:
«Η 11η Σεπτεμβρίου ήταν ένα τόσο τραυματικό γεγονός για τους Αμερικανούς, ώστε η πίεση για παράθεση αποδείξεων, πάνω σε κάποιον που εκφράζει θεωρίες συνωμοσίας, θα ήταν πολύ μεγαλύτερη από αυτή στην περίπτωση της δολοφονίας του Kennedy. Οι Αμερικανοί θεωρούν πως η επίθεση προήλθε απ’ έξω. Για τον λόγο αυτό είναι μάλλον απίθανο, να βρεθεί κάποιος (ακόμα και αν είναι εναντίον του Bush), που να είναι διατεθειμένος να πιστέψει πως ο Bush είναι τόσο κακός, ώστε να ανεχθεί εν γνώσει του ή και να αναμειχθεί ενεργά στο γεγονός αυτό. Αυτό είναι ένα αόρατο όριο το οποίο οι άνθρωποι δεν ξεπερνούν».
Ποια αξία έχουν οι θεωρίες συνωμοσίας για την πολιτική σκέψη και το γίγνεσθαι; Μερικοί ειδικοί πιστεύουν πως δεν έχει καμία αξία. Ο Karl Popper θεωρεί πως είναι εντελώς ακατάλληλες για να εξηγήσουν την πολύπλοκη πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα. Ακόμα πιο οξεία είναι η στάση του ιστορικού Helmut Reinalter:
«Η θεμελιώδης προϋπόθεση για την ύπαρξη τής, με χαρακτήρα ιδεολογίας, επενδυμένης συνωμοσιολογικής σκέψης, είναι η ηθική απολυτοποίηση μιας δεδομένης κοινωνικής δομής. Αυτή όμως είναι μια αντιφιλελεύθερη κοσμοθεωρία. Αυτό μου φαίνεται ιδιαίτερα σημαντικό: είναι μια αντιδημοκρατική και αντιφιλελεύθερη κοσμοθεωρία».
Ο στόχος είναι η διαφώτιση. Ο δρόμος προς τα εκεί είναι αμφίβολος.
ΤΕΛΟΣ
Αμέθυστος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου