Ανχέλ Γκουριά: Ο «Άγγελος της Υποταγής»

πηγή : Επίκαιρα του Κώστα Τζεβελέκου Ψήφος εμπιστοσύνης στην ελληνική κυβέρνηση». «Υπάρχει ζωή μετά το χρέος»...

Οι τίτλοι αρκετών ελληνικών εφημερίδων μετά την επίσκεψη στη χώρα μας του γενικού γραμματέα του ΟΟΣΑ, Ανχέλ Γκουριά, και την παρουσίαση της έκθεσης του Οργανισμού για την Ελλάδα ήταν ίσως το μοναδικό σημάδι αισιοδοξίας, από το οποίο έσπευσαν να αγκιστρωθούν αρκετά κυβερνητικά στελέχη. Στην πραγματικότητα, αυτοί που γνωρίζουν το παρελθόν του συγκεκριμένου οικονομολόγου αλλά και πρώην υπουργοί Οικονομικών ένιωσαν ένα ρίγος να διαπερνά τη σπονδυλική τους στήλη. Από τη δεκαετία του ’80, οπότε και ανέλαβε να διαπραγματευτεί την αποπληρωμή του δημόσιου χρέους του Μεξικού, μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του ’90, όταν βρέθηκε στο πηδάλιο της εξωτερικής πολιτικής αλλά και της οικονομίας της χώρας του, ο Γκουριά κατάφερνε να προκαλεί το θαυμασμό των «κολοσσών» του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος και το μίσος των συμπατριωτών του. Πολύ γρήγορα, οι Μεξικανοί τού έδωσαν το παρατσούκλι ο «Άγγελος της Υποταγής» λόγω των συνεχών υποχωρήσεων που πραγματοποιούσε προς όφελος της Ουάσιγκτον και των ξένων πιστωτών του Μεξικού. Την ίδια ώρα, τα στελέχη στη Γουόλ Στριτ αλλά και στα χρηματοπιστωτικά κέντρα ολόκληρου του πλανήτη προτιμούσαν να αναφέρονται σε αυτόν με το χαρακτηρισμό «ο άνθρωπός μας στο Μεξικό»... Παρά το γεγονός ότι επί υπουργίας του οι δείκτες ευημερούσαν και το Μεξικό σημείωνε ορισμένους από τους υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης στην αμερικανική ήπειρο, η πολιτική που επέβαλε οδήγησε στην πληβειοποίηση τεράστιων τμημάτων του πληθυσμού και στην καταστροφή της παραγωγικής βάσης της οικονομίας, ενώ, σύμφωνα με αρκετούς αναλυτές, προκάλεσε το ένοπλο κίνημα των Ζαπατίστας. Ο δεύτερος θάνατος του Εμιλιάνο Ζαπάτα Ίσως η μεγαλύτερη καταστροφή που πραγματοποίησε ο Ανχέλ Γκουριά στη χώρα του να ήταν ο καθοριστικός ρόλος που έπαιξε στις διαπραγματεύσεις για τη δημιουργία της NAFTA, της Βορειοαμερικανικής Συμφωνίας Ελεύθερου Εμπορίου. Προκειμένου το Μεξικό να γίνει δεκτό στο «κλαμπ των μεγάλων», μαζί με τον Καναδά και τις ΗΠΑ, η χώρα έπρεπε να τροποποιήσει το περίφημο άρθρο 27 του Συντάγματος – τον ακρογωνιαίο λίθο των αγροτικών μεταρρυθμίσεων που άφησε πίσω της η επανάσταση του Εμιλιάνο Ζαπάτα την περίοδο 1910-1919. Το συγκεκριμένο άρθρο προστάτευε την κοινοτική κτήση γης των ιθαγενών του Μεξικού, απαγορεύοντας την πώληση ή την ιδιωτικοποίησή της. Ουσιαστικά, ήταν η απάντηση στους μεγαλογαιοκτήμονες του Μεξικού αλλά και στις δυνάμεις της αγοράς που απειλούσαν να αφανίσουν την τοπική γεωργική παραγωγή. Βάζοντας τη χώρα του στη NAFTA, με όρους υποτέλειας απέναντι στις ΗΠΑ, ο Γκουριά δημιούργησε μια μίνι Ευρωπαϊκή Ένωση στη Λατινική Αμερική, όπου ο μικρός παίκτης της περιφέρειας –στην περίπτωσή μας, το Μεξικό– ήταν καταδικασμένος να χάνει συνεχώς σε ανταγωνιστικότητα και να συσσωρεύει ελλείμματα και χρέη, που μεταφράζονταν σε πλεονάσματα για τις χώρες του Κέντρου – τον Καναδά και, κυρίως, τις ΗΠΑ. Όταν το δημιούργημα του Γκουριά τέθηκε σε εφαρμογή, την 1η Ιανουαρίου του 1994, το Μεξικό γνώρισε το πρώτο ένοπλο κίνημα εναντίον του νεοφιλελευθερισμού – τους Ζαπατίστας του υποδιοικητή Σαμπκομαντάτε Μάρκος. Για τους γεωργούς του Μεξικού, η NAFTA δεν ήταν τίποτε περισσότερο από τη θεσμοθέτηση της πολιτικής δυο μέτρων και δυο σταθμών που είχαν επιβάλει αρκετές δεκαετίες νωρίτερα οι ΗΠΑ, επιβάλλοντας δασμούς στα ξένα προϊόντα και πριμοδοτώντας με κάθε μέσο τη δική της παραγωγή. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2000 οι επιδοτήσεις της αμερικανικής κυβέρνησης για το καλαμπόκι έφτασαν τα 10 δις δολάρια, θέτοντας σε κίνδυνο όχι μόνο τη γεωργική παραγωγή του Μεξικού, αλλά και την ίδια την αυτάρκεια της χώρας σε τρόφιμα. Λίγα μόλις χρόνια από τη δημιουργία της NAFTA, το Μεξικό είχε φτάσει να εισάγει από τις ΗΠΑ τρόφιμα συνολικής αξίας 20 δις δολαρίων, ενώ το βασικό εξαγώγιμο προϊόν πλέον ήταν... οι άνεργοι γεωργοί που επιχειρούσαν να περάσουν τα σύνορα με τις ΗΠΑ για μια θέση εργασίας και ένα ελάχιστο εισόδημα που θα τους κρατούσε στη ζωή. Η ακολουθούμενη πολιτική είχε ως αποτέλεσμα το Μεξικό να δέχεται τρομακτικές ποσότητες φτηνών προϊόντων, οι οποίες, μέσα σε λίγα χρόνια, διέλυσαν τη μικρή και μεσαία βιοτεχνία αλλά και τη γεωργία, στέλνοντας δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενους στην ανεργία. Θεωρητικά, η χώρα θα μπορούσε να μετριάσει αυτή την εισβολή εισαγόμενων αγαθών, δίνοντας βάρος σε προϊόντα στα οποία διατηρούσε συγκριτικό πλεονέκτημα – κυρίως τροπικά φρούτα και γεωργικά προϊόντα για τις αγορές της Βό- ρειας Αμερικής. Τα φορολογικά και δασμολογικά τείχη που ύψωναν, όμως, οι Ηνωμένες Πολιτείες υπενθύμιζαν σε όλους ότι η λεγόμενη «ελεύθερη αγορά» της Δύσης δεν είναι παρά μια λεωφόρος μονής κατεύθυνσης: Επιτρέπει την εξαγωγή προϊό- ντων από τις αναπτυγμένες χώρες του Βορρά, αλλά κλείνει ερμητικά, όταν οι υποανάπτυκτες χώρες επιχειρούν να επωφεληθούν από αυτή... Στο τιμόνι της διπλωματίας Από το 1994 και επί δύο χρόνια –την περίοδο, δηλαδή, αμέσως μετά την εφαρμογή της NAFTA και της έναρξης των ένοπλων συγκρούσεων με τους Ζαπατίστας–, ο Γκουριά θα βρεθεί στο τιμόνι της μεξικανικής διπλωματίας, αναλαμβάνοντας τα ηνία του υπουργείου Εξωτερικών. Με τις ευλογίες του προέδρου Ερνέστο Ζεντίγιο, θα επιβεβαιώσει το παρατσούκλι ο «Άγγελος της Υποταγής», επιτρέποντας την είσοδο στη χώρα δεκάδων πρακτόρων και υπαλλήλων της CIA, του FBI και της DEA. Άλλοτε με πρόσχημα τον πόλεμο κατά των ναρκωτικών και άλλοτε για την πάταξη της παράνομης μετανάστευσης, ο Γκουριά υπογράφει δεκάδες συμφωνίες συνεργασίας με την Ουάσιγκτον, παραχωρώντας σε ελάχιστο χρονικό διάστημα σημαντικά τμήματα της εθνικής κυριαρχίας της χώρας του. Καθώς η κυβέρνηση Ζεντίγιο αισθάνεται προς στιγμήν να απειλείται από τους Ζαπατίστας όχι μόνο σε στρατιωτικό, αλλά –κυρίως– σε κοινωνικό επίπεδο, είναι διατεθειμένη να δεχτεί την οποιαδήποτε υποχώρηση απέναντι στην Ουάσιγκτον, προκειμένου να κρατηθεί στην εξουσία. Λίγα χρόνια αργότερα, η κυβέρνηση στην οποία συμμετέχει ο Γκουριά θα κατηγορηθεί για τη δημιουργία παραστρατιωτικών ομάδων που σπέρνουν το θάνατο στις νότιες επαρχίες της χώρας. Το «αόρατο χέρι» της αγοράς, που είχε υποσχεθεί στο Μεξικό ο μετέπειτα γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, θα επιβληθεί με τη δύναμη των όπλων του κράτους αλλά και του παρακράτους. Υπό μία έννοια, η βία που ασκήθηκε σε στρατιωτικό αλλά και σε συμβολικό επίπεδο εναντίον των Ζαπατίστας δεν ήταν παρά η βία που απαιτούνταν για την επιβολή της νεοφιλελεύθερης οικονομικής πολιτικής. Για τον Γκουριά είχε έρθει, όμως, η στιγμή να επιστρέψει στο φυσικό του περιβάλλον και να αναλάβει το υπουργείο Οικονομικών – μια θητεία για την οποία καυχιέται ακόμη και σήμερα, παρά τις τρομακτικές συνέπειες που είχε για εκατομμύρια κατοίκους του Μεξικού... «Ο άνθρωπός μας στο Μεξικό»... Τα διθυραμβικά σχόλια με τα οποία συνόδευε ο διεθνής Τύπος αλλά και πολλοί οικονομικοί αναλυτές στη Νέα Υόρκη και στο Λονδίνο τη μετακίνηση του Γκουριά από το υπουργείο Εξωτερικών στο Οικονομικών θα έπρεπε να έχουν προκαλέσει ανησυχία στους κατοίκους του Μεξικού. «Ο άνθρωπος αυτός είναι ό,τι καλύτερο θα μπορούσαμε να περιμένουμε», έλεγε εν έτει 1997 στέλεχος μεγάλου χρηματοπιστωτικού ομίλου στο Σίτι του Λονδίνου, ενώ ο μεξικανικός Τύπος δεν προλάβαινε να αναδημοσιεύει τα πανηγυρικά σχόλια που έφταναν από τη Γουόλ Στριτ. Καθώς η χώρα βρισκόταν βυθισμένη στο δημόσιο χρέος, ο νέος υπουργός Οικονομικών είχε λάβει «λευκή επιταγή» να διαπραγματεύεται με τους Αμερικανούς ομολόγους του αλλά, κυρίως, με τους μεγάλους δανειστές του Μεξικού. Ο Γκουριά γνώριζε καλά αυτή τη δουλειά από τα μέσα της δεκαετίας του ’80, οπότε και διατελούσε επικεφαλής της επιτροπής διαπραγμάτευσης του χρέους του Μεξικού. Οι συνάδελφοί του από αρκετές γειτονικές χώρες τού είχαν ρίξει από τότε τη «ρετσινιά» του «προδότη», διότι διέλυσε το λεγόμενο «καρτέλ των δανειζόμενων» – μια προσπάθεια των φτωχότερων χωρών της Λατινικής Αμερικής να διαπραγματευτούν από κοινού τα χρέη τους απέναντι στα πανίσχυρα τραπεζικά ιδρύματα της Βόρειας Αμερικής. Το 1986, όταν όλα έδειχναν ότι το καρτέλ θα μπορούσε να λειτουργήσει, προσφέροντας μια ανάσα στις υπερχρεωμένες χώρες και σώζοντας εκατομμύρια ανθρώπους από την οικονομική εξαθλίωση, ο Γκουριά τίναξε την προσπάθεια στον αέρα, κλείνοντας διμερή συμφωνία ανάμεσα στο Μεξικό και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Αποδεχόμενος δυσβάσταχτους όρους λιτότητας για τον πληθυσμό κι ένα ταχύρυθμο πρόγραμμα ξεπουλήματος της δημόσιας περιουσίας, ο «Άγγελος της Υποταγής» έθεσε τη χώρα του υπό τον έλεγχο του ΔΝΤ για αρκετές δεκαετίες. Μεταξύ άλλων, το Μεξικό έχασε σε λίγα χρόνια τον έλεγχο όλων των τραπεζών, οι οποίες πέρασαν στα χέρια ξένων οικονομικών ομίλων, με καταστροφικά αποτελέσματα για τις εγχώριες επενδύσεις και τη βιοτεχνική αλλά και τη βιομηχανική παραγωγή της χώρας. Αδιαφορώντας για την τοπική οικονομία και προτιμώντας να ποντάρουν σε κερδοσκοπικές δραστηριότητες, οι ξένες τράπεζες διέκοψαν τα δάνεια προς την παραγωγή τροφίμων, προκαλώντας άμεσο πρόβλημα επιβίωσης σε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους στις φτωχότερες επαρχίες του Μεξικού... Η «απάντηση» στην κρίση Μία δεκαετία αργότερα, η οικονομική κατάσταση που κλήθηκε να διαχειριστεί ο Γκουριά από τη θέση του υπουργού Οικονομικών θύμιζε σε αρκετά σημεία τη σημερινή εικόνα των χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Το Μεξικό βρισκόταν εγκλωβισμένο σε μια οικονομική ένωση χωρίς κεντρική πολιτική δομή, στην οποία ο οικονομικά ισχυρός –δηλαδή οι ΗΠΑ– καθόριζε τους κανόνες του παιχνιδιού. Το δημόσιο χρέος αυξανόταν με δραματικούς ρυθμούς, ως αποτέλεσμα της προσπάθειας του κράτους να διασώσει το τραπεζικό σύστημα από τη μεγάλη οικονομική κρίση του 1994 και του 1995. Όπως παρατηρούσε σε πρόσφατη έκθεσή της η ομάδα RMF (Research on Money and Finance) της σχολής SOAS του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, η περίπτωση του Μεξικού αποτέλεσε προάγγελο για τη στάση που θα τηρούσαν οι δυτικές οικονομίες στην κρίση του 2008, μετατρέποντας μια χρηματοπιστωτική κρίση σε δημοσιονομική. Ρίχνοντας χρήματα των Μεξικανών φορολογουμένων, η κυβέρνηση κατάφερε να διασώσει ορισμένους από τους βασικούς υπαίτιους της κρίσης, με τη γνωστή συνταγή: Ιδιωτικοποιούμε τα κέρδη, κοινωνικοποιούμε τις ζημίες... «Απαντώντας» σε αυτή την κρίση, ο Γκουριά έθεσε σε εφαρμογή το λεγόμενο «μοντέλο», ένα πρόγραμμα εξουθενωτικής λιτότητας για το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού, το οποίο προσέφερε, όμως, τεράστια κέρδη σε μια μικρή οικονομική ελίτ που στήριζε την κυβέρνηση. Η οικονομία σημείωσε πραγματική έκρηξη, αγγίζοντας ρυθμούς ανάπτυξης της τάξης του 6%, τα οφέλη, όμως, διανέμονταν σε ελάχιστους τομείς της παραγωγής, διαλύοντας τη βιοτεχνική και βιομηχανική βάση της χώρας. Παράλληλα, το άδικο φορολογικό σύστημα, που συνοδεύει τη χώρα από τα πρώτα χρόνια της επανάστασης, εξασφάλιζε ότι τα κέρδη θα συνέχιζαν να κατευθύνονται σε μια μικρή ελίτ, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού έβλεπε το βιοτικό του επίπεδο να υποβαθμίζεται με ταχύτατους ρυθμούς. Ως εμπνευστής αυτής της πολιτικής, είναι βέβαιο ότι ο Γκουριά έχει πολλά να διδάξει στους υπουργούς Οικονομικών της ευρωπαϊκής περιφέρειας – όχι πλέον ως «Άγγελος της Υποταγής», αλλά ως καβαλάρης της οικονομικής πολιτικής του ΟΟΣΑ...  Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Επίκαιρα: 11/08/2011