ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΡΕΟΠΑΓΙΤΗΣ! Ένας Χριστιανός Πρόκλος; (15)

Συνέχεια από: Σάββατο 22 Απριλίου 2017

Διονύσιος Αρεοπαγίτης! Ένας Χριστιανός Πρόκλος; 

Του Werner Beierwaltes.

Ανάπτυξη τής προβληματικής τής ταυτότητος και τής διαφοράς στον Πρόκλο.

  

       

 Η λογική σημασία, η οντολογική και η ηθικο-ανθρωπολογική τής έννοιας τής ετερότητος, όπως επίσης και ο διαλεκτικός της δεσμός με την ταυτότητα και την ενότητα, με τον τρόπο που τα καθόρισε ο Πλωτίνος, παρέμεινε, με μερικές τροποποιήσεις και απολυτοποιήσεις, κανόνας για ολόκληρη την νεοπλατωνική σκέψη η οποία ακολούθησε τον Πλωτίνο.

          Η πιό διαφοροποιημένη επεξεργασία τής νεοπλατωνικής εννοιολογήσεως έγινε απο τον Πρόκλο. Δέν είναι απαραίτητο-για την πλευρά τής προβληματικής μας-να υπολογίσουμε μόνον την προβληματική η οποία απορρέει απο τον Πλατωνικό Σοφιστή, αλλά και την πλευρά τού προβλήματος το οποίο καθορίζεται απο την προφορική διδασκαλία τού Πλάτωνος (έν-αόριστος δυάς, πέρας-άπειρον), την απαγωγή των αριθμών και εκείνο το θέμα το οποίο καθορίζεται απο τον Τίμαιο. Πολύ πυκνή απο ανοίγματα είναι για την έννοια τής ετερότητος  και η ενεργής πρόσληψη τής δευτέρας υποθέσεως του Πλατωνικού "Παρμενίδη" απο το μέρος του Πρόκλου. Εκείνο όμως που θα ερευνήσουμε τώρα θα είναι εκείνο το πλαίσιο τού προβλήματος τής ετερότητος το οποίο διαπραγματεύεται ιδιαιτέρως την οντολογική διαλεκτική σαν μία θεμελιώδη έννοια προοπτικής!

         
 Ι. Συνέχιση των θεμελιωδών εννοιών τής εμμέσου Πλατωνικής παραδόσεως!

          
Χαρακτηριστικό για την έμμεση Πλατωνική παράδοση είναι το πλησίασμα των δύο αρχών, τού ενός και της αορίστου δυάδος, η απαγωγή των ιδεών και των αριθμών απο αυτές και επομένως ταυτοχρόνως το γεγονός της αριθμητικής συστάσεως όλων των ιδεών, όπως επίσης η σύσταση τής αισθητής πραγματικότητος μέσω μαθηματικο-γεωμετρικών δομών οι οποίες γίνονται πραγματικότητες στην ακολουθία: σημείο (μονάς)-γραμμή(δυάς)-επιφάνεια (τριάς)-σώμα (τετρακτύς). Το όλον τής πραγματικότητος κατανοείται τότε σαν "σύστημα" αξιωμάτων και οντολογικών δομών. Το σύστημα "κινείται" καθαυτό μέσω τής προέλευσης τού όντος απο τις οντολογικές αρχές και μέσω τής αναγωγής σ'αυτές τις έννοιες, σε συγκεκριμένους σχηματισμούς, ορισμού και σχέσεως (Πρότερον-ύστερον, όλον μέρος, συναιρείν). Στους διαλόγους αυτό δέν φανερώνεται μ'εκείνον τον καθαρό τρόπο τον οποίο προτείνει η έμμεση παράδοση. Βρίσκεται στο θεμέλιο ουσιωδών πλευρών τών διαλόγων και μπορεί, επομένως να αξιώσει να είναι η αντιρρητική μεσότης μίας πλήρους κατανοήσεως του Πλατωνικού έργου. Η έμμεση παράδοση η οποία αντιπροσωπεύει το προσχέδιο τού "συστήματος" προσλαμβάνει, αντιθέτως, ακριβώς απο την κατανόηση των διαλόγων, την ιδιαίτερη ζωή της. Καθότι σταθεροποιημένο "σύστημα", ξεχωριστό απο τον έμψυχο λόγο, διαθέτει μικρή φιλοσοφική δύναμη πειθούς!

         
 α)Εν-δυάς αόριστη. Πέρας-άπειρο!

          
Πάνω στα ίχνη τού Πλάτωνος, ο φιλοσοφικός στοχασμός γύρω απο το θέμα τών αρχών κινείται ανάμεσα σε μία δυαλιστική λύση, κοντά στην πυθαγόρειο σύλληψη των αντιθέτων, η οποία προσδίδει ταυτόσημη αξία στις δύο αρχές τού Ενός και τής αορίστου δυάδος, και μία μονιστική, η οποία δέχεται σαν μοναδική αρχή το Έν. Ο πιό συνεπής αντιπρόσωπος αυτού του δευτέρου τρόπου υπήρξε ο Πλωτίνος. Αλλά και ο Πρόκλος λαμβάνει μέρος, παρότι σποραδικές δηλώσεις του θα μπορούσαν να μας οδηγήσουν να υποθέσουμε ότι τα πρώτα αντίθετα, τα οποία καθορίζουν όλο αυτό που ακολουθεί, πέρας και άπειρον, είναι μόνον "πλευρές" του Ενός ή είναι "κατά κάποιο τρόπο περιεχόμενα" σ'αυτό. Αυτή η εννοιολόγηση η οποία διατυπώθηκε με ριζικό τρόπο, μετά τον Πρόκλο, απο την Χριστιανική Θεολογία βρίσκει την αντίρρησή της με αποφασιστιό τρόπο απο την πληθώρα των διατυπώσεων (ιδιαιτέρως στην Πλατωνική Θεολογία ΙΙ και στον σχολιασμό του Παρμενίδη) οι οποίες διατηρούν το Ένα ελεύθερο απο κάθε αντίθεση ακόμη και απο την αρχική τού πέρατος και του απείρου! (Πλατωνική Θεολογία ΙΙΙ 7,132,50).

          Ο συστηματικός τόπος της αρχικής αντιθέσεως του πέρατος και του απείρου, πρώτον πέρας-πρώτη απειρία ή αυτοπέρας και αυτοαπειρία, πρέπει να υπολογισθεί αμέσως μετά το ίδιο το Ένα (αυτοέν)). Θεμέλιο απολύτως υπερβατικό το Εν "ξεπερνά" κάθε όν και θεμελιώνεται στον εαυτό του. Παρά το ότι είναι καθαυτό θεμελιώνει όλο αυτό που τού είναι εξωτερικό. Ακριβώς διότι είναι επέκεινα τού Είναι, άφθαστο με την μετοχή (αμέθεκτον), μετέχει στον εαυτό του διά μεσολαβήσεως. Η πρώτη μεσολάβηση τού Ενός συνίσταται απο τις δύο αρχές (δυοειδείς αρχαί, δυάς των αρχών του πέρατος και του απέραντου, καθορισμού και ακαθόριστου). Στην αρχή και οι δύο υπάρχουν μόνον καθ'αυτές (αμιγείς, πρό της μεθέξεως). Και μόνον σαν αποτέλεσμα αυτού συνάπτονται. Η δραστηριότης, η οποία καθορίζεται αμοιβαίως, των δύο αρχών θεμελιώνει εκείνο το πλαίσιο το οποίο ξεκινά απο το πρώτως όν, δηλαδή το πλαίσιο του όντος σαν μία δική τους κάθε φορά πραγματική ενότητα (μικτόν). Το πάν μετέχει στο πέρας και στο άπειιρον-για να δυνηθεί να είναι. Το πέρας έχει σ'αυτή την άχρονη πρόοδο, την λειτουργία του Πλατωνικού Ενός και η απειρία έχει την λειτουργία τής Πλατωνικής αορίστου δυάδος. Το απέραντο και το απροσδιόριστο είναι επίσης θεμέλιο τής ετερότητος. Στο θέμα τής σχέσεως του καθαυτού ασχετιζόμενου Ενός, ασχέτου με το πολλαπλό όν, με γνώρισμά του λοιπόν την απειρία και την ετερότητα, βρίσκει έδαφος και στον Πρόκλο ο σταυρός τής νεοπλατωνικής φιλοσοφίας! Πώς μπορεί το Ενα να "δώσει" αυτό που αυτό το ίδιο δέν είναι, ούτε έχει; Η επανασύσταση της σκέψης τού Πλωτίνου εκ μέρους τού Πρόκλου θα μπορούσε να κατανοηθεί σαν μία απάντηση σ'αυτή την ερώτηση! Δηλαδή πώς είναι δυνατή η παράδοξη προσπάθεια να επιτραπεί να συμβεί με τον πιό εύκολο τρόπο το πέρασμα απο το Ένα στην πολλαπλότητα, στα πολλά και ταυτοχρόνως να θέλουμε να διατηρήσουμε το Ένα σαν μία καθαρή ενότητα;!

          Όλες οι μεταφορές αυτού του περάσματος, τόσο οι δύο πρώτες αρχές όπως οι Ενάδες, οι οποίες σαν ενότητες ή σάν πολλαπλό Ένα, πρέπει να μεσολαβήσουν ανάμεσα στο Ένα και τα πολλά, παραμένουν τελικώς ερμηνευτικές προσπάθειες βοήθειας, οι οποίες δείχνουν μόνον ακόμη καθαρότερα την αδυναμία τής επιλύσεως τού προβλήματος. Απο αυτό προέρχονται και οι διατυπώσεις που αναφέραμε τού Πρόκλου, οι οποίες μοιάζουν να τοποθετούν στο Ένα έναν εσωτερικό δεσμό με τον εαυτό του. Η δημιουργική δύναμη στο Ένα ή του Ενός ξεδιπλώνει, απλώνεται μέσω τής θέσεως των πρώτων αρχών. Το Ένα κατορθώνει να φανερώσει αυτό που είναι σ'αυτό υπονοούμενο!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.