ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΦΙΛΙΟΚΒΕ (1)

Hans Urs von Balthasar

Ο τρόπος του λέγειν, περί της οικονομίας και σωτηρίας, του Αγίου Ειρηναίου, των δύο "χεριών του Πατρός", δεν μιλά υπέρ κάποιας Πατρικής μοναρχίας, η οποία έγινε κανόνας κάποια στιγμή από τους Έλληνες, από την οποία μοναρχία εξέρχονται τα δύο άλλα θεία πρόσωπα;; Πως θα μπορούσε ένα από τα χέρια, ο Υιός, να είναι συναίτιος ή τουλάχιστον κατά κάποιο τρόπο μέσα στο παιχνίδι, για την ανάδυση της άλλης;

Μ' αυτόν τον τρόπο ανανεώνεται το πονεμένο θέμα του Φιλιόκβε, το οποίο δεν θα αναπτύξουμε σε όλη του την έκταση, αφού έχει αναλυθεί επί χίλια συνεχή χρόνια τώρα, αλλά θα το εντάξουμε με τον πλέον ουσιώδη τρόπο στην σύγχρονη θεολογία.

Η Ιστορική κατάσταση είναι γνωστή: στο κέντρο υπάρχει - μετά από μια μακρά περίοδο ειρηνικής συνυπάρξεως δύο διαφορετικών θεολογούμενων πάνω στο κοινό δόγμα της Τριάδος - στην Δύση η γνώμη (παραδεδομένη από τον Τερτυλλιανό, τον Ιλλάριο, τον Αμβρόσιο, τον Βιττορίνο και κατασκευασμένη καί ολοκληρωμένη τελικώς από τον Αυγουστίνο) τής εξόδου τού πνεύματος από τον Πατέρα και από τον Υιό (Φιλιόκβε), η οποία είχε ήδη διατυπωθεί από τον Λέοντα I (+ 461), και επανελήφθη από μια Ισπανική σύνοδο, καθορίσθείσα σαν υποχρεωτική από την τρίτη σύνοδο του Τολέδο το 589, και κάτω από τον Πάπα Μαρτίνο (649 - 653) δεχθείσα την κριτική της Ανατολής, αλλά αναγνωρισμένη από τον Μάξιμο τον Ομολογητή, κάτω από τον ίδιο Πάπα, σαν νά τήν  υποστηρίζει, την οποία συνέστησε ο Κάρλο Μάγνος στον Λέοντα τον ΙΙΙ με την προτροπή να την εισάγει στο πιστεύω των Λατίνων (κάτι που εκείνος ο Πάπας αρνήθηκε για την διατήρηση της ειρήνης με την ανατολή). Η εισαγωγή τελικά πραγματοποιήθηκε μόνον αφού ο Φώτιος το 867, εκλέπτυνε και αποκάλυψε την διαφορά, καθιστώντας την αποφασιστική διαφορά τού δόγματος (εξέρχεται από τον Πατέρα «μόνον»).

Μόνον μετά από αυτή την περίοδο επέρχεται το σχίσμα ανάμεσα στις Εκκλησίες (1054) κάτω από την Πατριαρχεία του Μιχαήλ Κηρουλάριου. Η εισαγωγή εκ μέρους των Λατίνων αυτής της έννοιας, με την οποία διαφώνησαν οι ανατολικοί, στο πιστεύω της Νίκαιο-Κων/πολης αντιπροσωπεύει την στιγμή της εκρήξεως της Θεολογικής διαμάχης, η οποία από τότε επανέρχεται πάντοτε εκ νέου, φορτισμένη όπως στην αρχή, με καινούριες κατηγορίες εκ μέρους των Ελλήνων ενάντια στους Λατίνους, ενώ εκ μέρους των Λατίνων μετά τις αποτυχημένες προσπάθειες συμφιλιώσεως με τις συνόδους της Λυών (1274) και Φλωρεντίας (1439), στην σύγχρονη πλέον εποχή γίνονται νέες προτάσεις και προσπάθειες: ώστε να παραιτηθούν από την απόδοση του Φιλιόκβε στην λειτουργία (Κλήμης VIII, 1592-1605, Βενέδικτος XIV, 1740-1758). Στην συνέχεια επιτρέπεται στην Ουνιτική Εκκλησία να το καταργήσει, παραιτούνται από την πρόσθεση αυτή μέσω της συμφωνίας των Ορθοδόξων με τους παλαιό-καθολικούς και τους αγγλικανούς, και σε αυξανόμενο βαθμό και εκ μέρους των καθολικών.

Ο Scheebey επικροτεί την Ελληνική διατύπωση σαν «Οργανική», ο Paul Henry sj γράφει ένα σκληρό κείμενο εναντίον του Φιλιόκβε, οι Garrigues, Bouyer, Congar, επιθυμούν την απομάκρυνση του για την Εκκλησιαστική Ειρήνη, όπου όμως ταυτόχρονα, για να είμαστε ειλικρινείς, δηλώνουν πως οι Έλληνες θα 'πρεπε να τους επιτρέψουν το αντίθετο δικαίωμα αναγνωρίζοντας το Φιλιόκβε σαν μια δυνατή Θεολογική Ερμηνεία, του κοινού Τριαδικού δόγματος, ακριβώς όπως οι Λατίνοι μπορούν να αναγνωρίσουν την Ισχύ της Ελληνικής Ερμηνείας. [Τι εννοούν; Την έκφραση dia hyion, δια του Υιού, μένω του Υιού. Κάτι που δεν ισχύει ούτε για την οικονομική Τριάδα, διότι στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, ο Κύριος ενσαρκώθηκε δια του Αγίου Πνεύματος και της Θεοτόκου. Είναι περίεργο πως έχει επικρατήσει στην Δύση πως η δογματική θέση των Ελλήνων είναι δια του Υιού όχι εκ του Υιού όπως είναι η έκφραση του Φιλιόκβε].

Σ 'αυτήν την ίδια πρόταση υπερβάσεως της διαφοράς- μια κοινή πίστη δογματικά στηριγμένη στην Τριάδα, με περισσότερες δυνατές διατυπώσεις - συμφωνούν προτεστάντες της μεταρρυθμίσεως σαν τον Μόλτμαν, αλλά και Ορθόδοξοι σαν τον Bobrinskoy. Στο βάθος αυτής της προτάσεως στέκονται οι διάσημες θέσεις του Bolotov, από τις οποίες η τελευταία είναι η εξής: «Δεν προκάλεσε το θέμα του Φιλιόκβε το σχίσμα των Εκκλησιών. Το Φιλιόκβε σαν Θεολογική Ιδιωτική γνώμη δεν μπορούμε να το δούμε σαν ένα εμπόδιο στην κοινωνία των Εκκλησιών».

Υπάρχουν όμως και πολύ σοβαρές διαμαρτυρίες και πολλά παράπονα της Δύσεως απέναντι στην Ανατολή: στην δεύτερη σύνοδο που συγκάλεσε στην Κων/πολη ο Θεοδόσιος (381), η οποία αυτοανεκηρύχθη οικουμενική, δεν έγινε πρόσκληση ούτε στον Πάπα ούτε στους αντιπροσώπους τους, ούτε σε κανέναν δυτικό Επίσκοπο, (όμως στο μεταξύ σχηματίστηκε μια λατινική σύνοδος με πρωτοβουλία του Αμβροσίου, στην Ρώμη, η οποία είχε ήδη ομολογήσει το Φιλιόκβε στο Πνεύμα του Τερτυλλιανού). Και η Έφεσος (431) δεν παρουσιάζει καμμία αναγνώριση της συνόδου της Κων/πολης. Μόνον τριάντα χρόνια αργότερα αναγνωρίστηκε αυτή η σύνοδος σαν Οικουμενική από τους Λατίνους και τους Έλληνες, στην Χαλκηδόνα. Αλλά τότε είχε ήδη συστηματοποιηθεί το όραμα του Αυγουστίνου και ο Πάπας Λέων είχε ήδη αποδεχθεί το Φιλιόκβε. Η αναγνώριση του ορισμού τού 381 από μέρους των Λατίνων δεν θα μπορούσε κατά συνέπεια παρά να είναι σύμφωνη με την κατανόησή τους και μάλιστα τότε οι Έλληνες δεν είχαν φέρει καμμία αντίρρηση.

Μετά από αυτή την σύντομη σύνοψη των Ιστορικών γεγονότων, πρέπει να περάσουμε στην θεολογία, όπου θα συναντήσουμε πολλά και παράξενα, αλλά ενδιαφέροντα πράγματα!!

[θα τον δούμε τον μάγκα].

Συνεχίζεται.