Συνέχεια από Πέμπτη, 19 Μαρτίου 2015
Μπορούμε άραγε να αποδώσουμε στην χάρι το ίδιο νόημα δωρεάς της σωτηρίας και στο εδάφιο 1, 14.17 του Ιωάννη; Το περιεχόμενό του δεν μας επιτρέπει κάτι τέτοιο: δεν υπάρχουν στο απόσπασμα αυτό οι όροι που χρησιμοποιεί ο Παύλος (αμαρτία, πίστη, δικαιοσύνη, λύτρωση, σωτηρία, ζωή, σταυρός, αίμα). Η προοπτική του Ιωάννη δεν είναι εδώ άμεσα σωτηριολογική. Το μόνο απόσπασμα στον Παύλο στο οποίο συναντώνται μαζί οι όροι χάρις και αλήθεια είναι στην Επ. προς Κολ. 1,6. Εδώ όμως η προοπτική τους δεν είναι σωτηριολογική αλλά κυρηγματική. Υπενθυμίζουμε ότι στον ερμητικό μυστικισμό η χάρις συχνά σημαίνει την «χάρι» της γνώσεως. Δεν θα ήταν επομένως απίθανο να συμπεράνουμε ότι κατ’ ανάλογο τρόπο, στα πλαίσια του αποκαλυπτικού λόγου του Ιωάννη, η λέξη χρησιμεύει για τον προσδιορισμό της χάριτος της αληθείας.
IGNACE DE LA POTTERIE, S.J
Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ
ΤΟΜΟΣ 1ος
Ο Χριστός και η αλήθεια
Το Πνεύμα και η αλήθεια
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ
3ο Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο : Χ Ρ Ι Σ Τ Ο Σ - Α Λ Η Θ Ε Ι Α
Ι. Ο σαρκωθείς Λόγος πλήρης χάριτος και αληθείας.
Β. Ανάλυση του κατά Ιωάννη 1, 14-18
2. Η έννοια της χάριτος
β. Ο συσχετισμός χάριτος και αληθείας στον στ. 1, 14.17
Μπορούμε άραγε να αποδώσουμε στην χάρι το ίδιο νόημα δωρεάς της σωτηρίας και στο εδάφιο 1, 14.17 του Ιωάννη; Το περιεχόμενό του δεν μας επιτρέπει κάτι τέτοιο: δεν υπάρχουν στο απόσπασμα αυτό οι όροι που χρησιμοποιεί ο Παύλος (αμαρτία, πίστη, δικαιοσύνη, λύτρωση, σωτηρία, ζωή, σταυρός, αίμα). Η προοπτική του Ιωάννη δεν είναι εδώ άμεσα σωτηριολογική. Το μόνο απόσπασμα στον Παύλο στο οποίο συναντώνται μαζί οι όροι χάρις και αλήθεια είναι στην Επ. προς Κολ. 1,6. Εδώ όμως η προοπτική τους δεν είναι σωτηριολογική αλλά κυρηγματική. Υπενθυμίζουμε ότι στον ερμητικό μυστικισμό η χάρις συχνά σημαίνει την «χάρι» της γνώσεως. Δεν θα ήταν επομένως απίθανο να συμπεράνουμε ότι κατ’ ανάλογο τρόπο, στα πλαίσια του αποκαλυπτικού λόγου του Ιωάννη, η λέξη χρησιμεύει για τον προσδιορισμό της χάριτος της αληθείας.
Θα ερευνήσουμε το θέμα σε δύο στάδια: πρώτα θα εξετάσουμε την ασυνήθιστη προσέγγιση των λέξεων χάρις και αλήθεια· ακολούθως θα ερευνήσουμε τον εσωτερικό παραλληλισμό των δύο εννοιών.
1.Εκτός από τους στίχους 1. 14-17 η λέξη χάρις εμφανίζεται μόνο
στην 2η Επ. του Ιωάννη στ.3. Και στο απόσπασμα αυτό είναι χαρακτηριστικό ότι πλαισιώνεται από την λέξη αλήθεια στον ίδιο και στο προηγούμενο στίχο. Θα επανέλθουμε σ’ αυτό το κείμενο αφού εξετάσουμε το βιβλικό υπόβαθρο της προσέγγισης των εννοιών χάρις-αλήθεια
α). Στην ελληνική μετάφραση της Π.Δ. οι δύο όροι συνυπάρχουν στο ίδιο στίχο σε δύο αποσπάσματα:
Στους Ψαλμούς 83, 12 συναντάμε το ακόλουθο κείμενο:
(α) ὅτι ἔλεος καὶ ἀλήθειαν ἀγαπᾷ Κύριος ὁ Θεός,
(β) χ ά ρ ι ν καὶ δόξαν δώσει·
(β΄) Κύριος οὐ στερήσει τὰ ἀγαθὰ
(α΄) τοῖς πορευομένοις ἐν ἀκακίᾳ.
Παρατηρούμε διάφορες αντιστοιχίες: έλεος και αλήθειαν (α) και ακακία (α΄) περιγράφουν την ηθική συμπεριφορά των δικαίων· η ανταμοιβή τους προσδιορίζεται από την χάριν και την δόξαν (β) και από τα αγαθά (β΄). Αλλά το κείμενο αυτό δεν μας βοηθά ιδιαίτερα στη ερμηνεία του Ιωαν. 1, 14.17 διότι η αλήθεια προσδιορίζει την ανθρώπινη ευθύτητα που επιθυμεί ο Κύριος, ενώ η χάρις είναι δωρεά του Θεού. Αξίζει όμως να υπογραμμίσουμε την γειτνίαση των λέξεων αλήθεια, έλεος και χάρις διότι θα τις ξανασυναντήσουμε στην 2η Επ. του Ιωάννη 2-3 (αλλά η αλήθεια δεν είναι πλέον ηθική ευθύτητα). Ας σημειώσουμε επίσης ότι στον στίχο του Ψαλμού η χάρις δίπλα στην δόξα αποκτά αντικειμενικό χαρακτήρα, και ότι αυτή η τελευταία ακολουθείται από το ρήμα δώσει, όπως η χάρις στο Ιωάν. 1, 17 γειτονεύει με το ρήμα εδόθη.
β). Εγγύτερα στην νοηματική του Ιωάννη βρίσκεται ο στ. Σοφ. Σολ.
3, 9: Α (α )οἱ πεποιθότες ἐπ᾿ αὐτῷ συνήσουσιν ἀλήθειαν,
(οι δίκαιοι) (β) καὶ οἱ πιστοὶ ἐν ἀγάπῃ προσμενοῦσιν αὐτῷ,
Β (α΄) ότι χάρις
(ο Θεός) (β΄) καὶ ἔλεος
Το απόσπασμα αυτό χρησιμοποιεί ορολογία αντίστοιχη με την 2η Επ. του Ιωάννη 2-3: τὴν ἀ λ ή θ ε ι α ν … ἔσται μεθ' ὑμῶν χ ά ρ ι ς, ἔ λ ε ο ς, … ἐν ἀ λ η θ ε ί ᾳ καὶ ἀ γ ά π ῃ (μπορούμε επίσης να συγκρίνουμε οι πεποιθότες και οι πιστοί του Σ.Σ. 3,9 με τους εγνωκότες της 2ης Επ. Ιω. 1).
Το υποκείμενο στις δύο πρώτες προτάσεις του εδαφίου της Π.Δ. είναι οι δίκαιοι (Α)· η τρίτη πρόταση έχει υποκείμενο τον Θεό (Β). Οι δίκαιοι, που εμπιστεύονται (πεποιθότες) τον Θεό και είναι οι πιστοί «θα προσλάβουν την αλήθεια», «θα παραμείνουν πλησίον του δια της αγάπης». Ο Θεός θα τους απονείμει αυτή την διπλή ανταμοιβή, συμπληρώνει ο συγγραφέας, διότι «η χάρις και το έλεος προορίζονται για τους εκλεκτούς του».
Ποια είναι η ακριβής σημασία αυτών των τεσσάρων ουσιαστικών; Η αλήθεια που προσλαμβάνουν οι δίκαιοι είναι το σχέδιο του Θεού γι’ αυτούς (4, 17), σχέδιο που εφαίνετο παράδοξο κατά την διάρκεια της ζωής τους αλλά στην ώρα της κρίσεως θα εκδηλωθεί εν πλήρη σοφία (5,2). Η κατανόηση της αλήθειας δεν είναι διανοητική: η σύγκριση μεταξύ του α και β δείχνει ότι «η κατανόηση της αλήθειας» συνδυάζεται με «την παραμονή πλησίον του Κυρίου δια της αγάπης». Το κείμενο αυτό έχει σημασία για μας διότι ο όρος αλήθεια δεν έχει, όπως στον Ψαλμό 83, 12 το ηθικό νόημα της ευθύτητας και της δικαιοσύνης, αλλά την υποκειμενική έννοια της αποκάλυψης του μυστηρίου του Θεού. Η προσέγγιση εξ άλλου των όρων αλήθεια-αγάπη προετοιμάζει την εννοιολογική χρήση τους από τον Ιωάννη (2η Επ. Ιω. 3). Ας σημειώσουμε επίσης ότι το δίδυμο χάρις-έλεος υπάρχει επίσης στο ίδιο απόσπασμα του Ιωάννη. Όσο για την χάρι, δεν θα πρέπει να την ερμηνεύσουμε υποκειμενικά (ως θεία ευσπλαχνία), παρόλη την γειτνίαση με το έλεος· όπως και η αλήθεια, η λέξη χάρις προσδιορίζει μια αντικειμενική πραγματικότητα (ευεργεσία του Θεού, δωρεά, χάρισμα): το ίδιο νόημα έχει και η αντίστοιχη εβραϊκή λέξη η οποία αποδίδεται με την λέξη χάρις στην τρέχουσα ερμηνεία της Π.Δ. Αντίθετα το ουσιαστικό έλεος περιγράφει μάλλον ένα «συναίσθημα» του Θεού: την αγάπη και την φιλευσπλαχνία του που τον οδηγεί σ’ αυτήν την δωρεά.
Αν αυτή η ερμηνεία ευσταθεί, τότε αναδύεται ένας παραλληλισμός ανάμεσα στο Α και το Β· δύο ουσιαστικά αναδεικνύουν εναλλακτικά κάθε φορά μια αντικειμενική (α, α΄) και μια υποκειμενική (β, β΄) πραγματικότητα.
αντικειμενική όψη υποκειμενική όψη
η δωρεά του Θεού στους εκλεκτούς τα συναισθήματα του Θεού
Α (α) αλήθεια (β) αγάπη
Β (α΄) χάρις (β΄) έλεος
Η αλήθεια (α) που αντιλαμβάνονται οι εκλεκτοί είναι το σχέδιο της σοφίας και είναι αποτέλεσμα της χάριτος (α΄)· πρόκειται για δύο αντικειμενικά δώρα του Θεού. Αλλά η αγάπη (β) του Κυρίου για τους δικαίους και το έλεός του (β΄) είναι «συναισθήματα» του Θεού, δηλαδή υποκειμενικές συνθήκες. Το κείμενο της Σοφίας Σολομώντος μας βοηθάει στην ερμηνεία του Ιωάννη διότι το τέλος του προλόγου είναι της αυτής εμπνεύσεως (« Θεὸν οὐδεὶς ἑώρακεν πώποτε» και ἐξηγήσατο στον στ. 18). Η αντιστοιχία λοιπόν των όρων χάρις και αλήθεια στην Σοφ. Σολ. 3, 9 προκειμένου να προσδιορίσουμε την δωρεά του Θεού, μας παραπέμπει κατ’ αναλογία στον πρόλογο του Ιωάννη και μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι δύο έννοιες περιγράφουν την δωρεά που μας προσφέρεται δια του Χριστού: «την χάρι της αλήθειας».
γ). Ας εξετάσουμε τώρα το τρίτο κείμενο (2η Επ. Ιω. 1-3 που θα μας βοηθήσει να προσδιορίσουμε τους όρους χάρις και αλήθεια στο 1, 14.17. Ας δούμε την δομή του αποσπάσματος:
στ. 1 Α …οὓς ἐΓὼ ἀΓΑΠῶ ἐΝ ἀΛΗΘΕίᾳ…
στ.2 Β διὰ τὴν ἀ λ ή θ ε ι α ν τ ὴ ν μ έ ν ο υ σ α ν ἐ ν ἡ μ ῖ ν,
Γ μεθ' ἡμῶν ἔσται εἰς τὸν αἰῶνα
στ. 3 Γ’ ἔσται μεθ' ὑμῶν
χ ά ρ ι ς, ἔ λ ε ο ς, ε ἰ ρ ή ν η,
Β΄ παρὰ Θεοῦ πατρός
καὶ παρὰ Κυρίου Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ υἱοῦ τοῦ πατρός,
Α΄ ἐΝ ἀΛΗΘΕίᾳ ΚΑὶ ἀΓάΠῃ.
Ο κεντρικός άξονας είναι εδώ η διπλή διατύπωση (η αλήθεια) μ ε θ ' ἡ μ ῶ ν ἔ σ τ α ι (Γ), ἔ σ τ α ι μ ε θ ' ὑ μ ῶ ν χάρις κλπ (Γ΄). Η δομή αυτή λύνει και το πρόβλημα της τελικής διατύπωσης αλήθεια και αγάπη (Α΄) που σε πρώτη άποψη μοιάζει ανακόλουθη, χωρίς σύνδεση με ότι προηγείται (Β΄) επειδή οι λέξεις εδώ δεν εκφράζουν την ένωση αγάπης του Πατρός και του Υιού. Το απόσπασμα Α΄ έχει προστεθεί εδώ για να συμπληρώσει το Α (αγαπώ εν αληθεία) που περιγράφει την «αλήθεια» και την «αγάπη στην ζωή των χριστιανών. Στο τέλος όμως των τριών στίχων το θέμα ανακτά νέες διαστάσεις: η «αλήθεια» και η «αγάπη» των πιστών προέρχονται από τον Πατέρα και τον Χριστό, το Υιό του Πατρός. Η τελευταία αυτή διατύπωση ανακεφαλαιώνει τους στ. 1-3 και αποτελεί ταυτόχρονα γέφυρα μετάβασης στους τρείς επόμενους 4-6 αναδεικνύοντας τα δύο βασικά τους θέματα: την παρουσία της αλήθειας μεταξύ των πιστών και την αμοιβαία αγάπη τους.
Σε ότι αφορά τα μέλη Β και Β΄ οι έννοιες χάρις, έλεος, ειρήνη, χαρακτηριστικές στους χαιρετισμούς μεταξύ των πιστών στις Επιστολές, τοποθετούμενες δίπλα σε άλλες αντίστοιχες όπως έλεος και ειρήνη και αγάπη (Εβρ. 2), ειρήνη και αγάπη μετά πίστεως (Εφ. 6,23), ειρήνη και έλεος (Γαλ. 6, 16), χάρις και ειρήνη (1η Επ. Παύλου 1, 2 και 2η Επ. Παύλου 1, 2). Όλα αυτά τα ουσιαστικά αφορούν στα πνευματικά αγαθά που οι χριστιανοί εύχονται μεταξύ τους και το περιεχόμενό τους βρίσκεται σε σχετική αντιστοιχία. Στην 2η Επ. Ιω. 3 οι τρείς λέξεις χάρις, έλεος, ειρήνη περιγράφουν τα αντικειμενικά αγαθά, την θεία δωρεά που συνοδεύει τους πιστούς στην πορεία προς τα έσχατα (μεθ' ἡμῶν ἔσται εἰς τὸν αἰῶνα). Αλλά όπως ο συγγραφέας προσθέτει «προέρχονται από τον Θεό Πατέρα και τον Ιησού Χριστό τον Υιό του Πατρός». Η επιμονή αυτή στον Πατέρα και τον Υιό προδίδει στο κείμενο έναν χαρακτήρα που ανήκει καθαρά στον Ευαγγελιστή. Ακόμη χαρακτηριστικότερη για τον Ιωάννη είναι η ενσωμάτωση εδώ του θέματος της αλήθειας: «μεθ' ἡμῶν ἔσται εἰς τὸν αἰῶνα»
Ιδιαίτερα σημαντικός για εμάς είναι ο παραλληλισμός του Β με το Β΄: τα θεία δώρα που θα είναι μεθ’ υμών, «χάρις, έλεος και ειρήνη» αποτελούν ερμηνευτική επανάληψη της «αλήθειας που μένει εν ημίν». Με άλλους όρους, η εσωτερικευμένη στην καρδιά των πιστών αλήθεια θεωρείται από τον Ιωάννη ως χάρις που προέρχεται από τον Πατέρα και τον Ιησού Χριστό, τον Υιό του Πατρός, μία χάρις που αναδεικνύει το έλεος του Πατρός και συνδέεται με την εσχατολογική δωρεά της ειρήνης.
Για να επανέλθουμε στην μελέτη μας για την αλήθεια ας σημειώσουμε ότι σε αντίθεση με ότι ισχυρίζεται ο R. Bultmann, ο όρος εδώ δεν σημαίνει «την θεία πραγματικότητα»· όπως θα το αποδείξουμε στο Κεφ. 8 πρόκειται γι’ αυτή την αλήθεια, της οποίας οι πραγματικοί χριστιανοί, σε αντίθεση με τους πλάνους (στ. 7) «έχουν βαθειά γνώση…» (στ.1): είναι «η διδαχή του Χριστού» (στ. 9α), η αποκάλυψη του Πατρός και του Υιού· για τους ίδιους τους πιστούς είναι πηγή κοινωνίας με τον Πατέρα και τον Υιό (στ.9β), που αναδεικνύει την μεταξύ τους αγάπη (ἀγαπῶ ἐν ἀληθείᾳ, στ. 1 και ἐν ἀληθείᾳ καὶ ἀγάπῃ στ.3).
Ας υπογραμμίσουμε τέλος την πρακτική αναλογία ανάμεσα στην «αλήθεια», την «χάρι, το έλεος και την ειρήνη». Η αλήθεια της χριστιανικής κοινότητας είναι για τον Ιωάννη η εσχατολογική χάρις· η αλήθεια είναι η χάρις «που προέρχεται από τον Θεό Πατέρα και τον Ιησού Χριστό, τον Υιό του Πατρός».
δ). Συμπέρασμα των ερευνών μας: Αναζητήσαμε την προέλευση της προσέγγισης των όρων χάρις και αλήθεια στο. 1, 14.17 του Ιωάννη. Τα κείμενα είναι σπάνια αλλά αποκαλυπτικά. Στην Σοφ. Σολ. 3, 9 όπου η έννοια του όρου αλήθεια συγγενεύει με το νόημά της στον Ιωάννη βρίσκεται σε συνάφεια με την χάρι· η κατανόηση της «αλήθειας» είναι χάρισμα του Κυρίου. Αλλά το κείμενο κλειδί είναι η 2η Επ. 2, όπου εμφανίζεται ο ίδιος παραλληλισμός: η αλήθεια που ενδημεί στην καρδιά των πιστών αποτελεί εσχατολογική δωρεά «εις τον αιώνα»· αποτελεί χάρι του Πατρός και του Ιησού Χριστού, του Υιού του Πατρός.
Η ομοιότης ανάμεσα στα δύο αυτά κείμενα επιτρέπει την ερμηνεία του ενός δια του άλλου και την χρήση αμφοτέρων για την μελέτη του τέλους του προλόγου. Διότι, αναμφισβήτητα οι στ. 2-3 της 2ης Επ. έχει άμεση σχέση με τους στ. 1, 14-18. Τόσο στο ευαγγέλιο όσο και στην Επιστολή βρίσκουμε τις ίδιες εκφράσεις: α) την προσέγγιση της χάριτος με την αλήθεια· β) την αναφορά στον Πατέρα· γ) την αναφορά στον Υιό· δ) την σπάνια στο Ευαγγέλιο χρήση του ονόματος του Ιησού Χριστού.
Σε ότι αφορά την σχέση χάριτος και αληθείας στο 1, 14.17 του Ιωάννη, η μελέτη των παραλληλισμών μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι δύο αυτές λέξεις είναι σχεδόν ταυτόσημες (εν δια δις). Επομένως δεν πρόκειται για δύο διαφορετικά αγαθά, την «χάρι» και την «αλήθεια», αλλά για την θεμελιακή εσχατολογική δωρεά του Πατρός δια του Ιησού Χριστού: «την χάρι της αληθείας». Θα πρέπει όμως να επαληθεύσουμε αυτό το συμπέρασμα αναλύοντας τον ίδιο τον στ. 1, 17.
2. Τα δύο μέλη του στίχου έχουν παράλληλη δομή:
Α Α’
(α) ο νόμος (α΄) η χάρις και η αλήθεια
(β) δια Μωυσέως (β΄) δια Ιησού Χριστού
(γ) εδόθη, (γ΄) εγένετο
Εκ πρώτης όψεως ο παραλληλισμός ισχύει μόνο για τα δύο πρώτα στοιχεία (α, α΄, β, β΄), παρόλο που στην λέξη νόμος του α αντιστοιχούν δύο ουσιαστικά α΄: χάρις και αλήθεια· σε ότι αφορά όμως το τρίτο στοιχείο (γ, γ΄) δεν είναι εμφανής η αλληλουχία του εδόθη με το εγένετο. Αλλά η κανονικότητα της σύνταξης στο α, α΄και το β, β΄μας επιτρέπει να υποθέσουμε ότι θα πρέπει να υπάρχει κάποια σχέση ανάμεσα και στα δύο ρήματα που την ακολουθούν. Διότι το μόνο πράγμα που λέγεται για τον Νόμο στο Α είναι ότι εδόθη (γ) δια της μεσολαβήσεως του Μωυσέως. «Δωρεά» όμως είναι συχνά το νόημα της λέξης χάρις που συναντάμε στο δεύτερο σκέλος Α΄(α΄). Το νόημα αυτό ανταποκρίνεται απολύτως στο περιεχόμενο καθότι έχουμε ήδη συναντήσει το ρήμα εδόθη για τον Νόμο στο Α. Εξ άλλου όπως είπαμε μόλις τώρα τα δύο ουσιαστικά χάρις και αλήθεια έναντι ενός, του Νόμου στα α και α΄ δημιουργούν μια μικρή αναντιστοιχία. Καλούμαστε λοιπόν να συμπεράνουμε ότι από θεματική άποψη, χάρις αντιστοιχεί στο εδόθη (γ)· και εάν το ρήμα εδόθη έχει το παράλληλό του στο Α΄ αυτό δεν μπορεί να είναι παρά μόνον η χάρις που ορίζεται από την αλήθεια.
Η διαπίστωση αυτή έχει δύο συνέπειες:
1) η χάρις και η αλήθεια αποτελούν hendiadys (εν δια δυοίν), δηλαδή ένα σχήμα στο οποίο δύο όροι βρίσκονται σε γραμματική παράταξη, αλλά ο ένας από τους δύο υπόκειται λογικά στον άλλο. Σκοπός του hendiadys είναι να εκφράσει μία έννοια με δύο ουσιαστικά.
2) Μία μοναδική ιδέα εκφράζεται με διπλή διατύπωση: η χάρις της αληθείας. Το ουσιαστικό «αλήθεια» είναι εδώ το κυρίαρχο. Η προνομιακή αυτή θέση της λέξης αλήθεια επιβεβαιώνεται με τον παραλληλισμό των στίχων 14 και 17, καθώς και από την αντιστοιχία, στους δύο αυτούς στίχους, του πρώτου όρου με τον τρίτο.
Σύμφωνα μ’ αυτές τις παρατηρήσεις καλούμαστε να διαμελίσουμε το hendiadys και να αντικαταστήσουμε την έκφραση η χάρις .. εγένετο με το ρήμα που της αντιστοιχεί, εχαρίσθη, αποκαθιστώντας την κανονικότητα του παραλληλισμού ανάμεσα στους δύο στίχους.
α) ο νόμος (α΄) η αλήθεια
β) δια Μωυσέως (β’) δια Ιησού Χριστού
γ) εδόθη (γ΄) εχαρίσθη
(αντί του: η χάρις [της αλήθειας] εγένετο).
Οι συνέπειες αυτής της σύνθεσης είναι προφανείς. Το ουσιαστικό χάρις σημαίνει την «δωρεά, χάρισμα», που αντιστοιχεί στο εδόθη, αλλά το νόημά της δεν αποδίδεται από το ίδιο το ουσιαστικό αλλά από την λέξη «αλήθεια». Έτσι εξασφαλίζεται και ο απόλυτος παραλληλισμός των όρων στα δύο μέλη: «ο Νόμος, δια της μεσολαβήσεως του Μωυσέως, (εδόθη)· η αλήθεια, δια της μεσολαβήσεως του Ιησού Χριστού, εδόθη ως ευεργεσία (εχαρίσθη). Από εννοιολογική άποψη η λέξη που αναλογεί στο νόμο δεν είναι λοιπόν η χάρις αλλά η αλήθεια· και ο στίχος θα πρέπει να ερμηνεύεται σύμφωνα με την προσέγγιση των όρων Νόμος και αλήθεια.
Η ανάλυση αυτή μας επιτρέπει να αποκλείσουμε δύο ερμηνείες που προτάθηκαν στην αρχή του κεφαλαίου για την έννοια χάρις.
α) ο όρος δεν υποδεικνύει άμεσα, όπως στην Π.Δ., μια διάθεση του Θεού (την καλοσύνη, το έλεος), αλλά μια εγκόσμια πραγματικότητα, μια θεία δωρεά (την δωρεά της αλήθειας). Ο Ιωάννης αντιπαραθέτει εδώ δύο «δωρεές» του Θεού: την δωρεά του Νόμου από τον Μωυσή και την δωρεά της αλήθειας δια του Ιησού Χριστού. Και επιβεβαιώνεται από το νόημα του κειμένου: η χάρις του στ. 17 επαναπροσλαμβάνει την χάριν του στ. 16 που είναι το αντικείμενο του ελάβομεν και προσδιορίζει ένα δώρο που ελήφθη. Εξ άλλου η σχέση του στ. 16 με τον στ. 14 δείχνει ότι αυτή η «δωρεά», αυτή η «χάρι» αποτελεί συμμετοχή στην «δωρεά της αλήθειας» που περιέχεται στον σαρκωθέντα Λόγο.
β) Η λέξη χάρις στον στ. 17 δεν έχει κανένα άμεσα σωτηριολογικό χαρακτήρα, γεγονός που αποκλείει την παραπομπή της στην παύλεια ερμηνεία. Σύμφωνα με την ίδια την δομή της πρότασης, και σύμφωνα με την παρουσία του hendiadys, η πραγματική αντίθεση εδώ δεν παραπέμπει στον Νόμο-χάρι, όπως στον Παύλο αλλά τον Νόμο και την αλήθεια. Θα πρέπει επομένως να μελετήσουμε ακριβώς την προσέγγιση των δύο όρων, γεγονός που θα μας επιτρέψει να αντιληφθούμε καλύτερα την θεολογική αρμονία του στίχου.
Προηγουμένως όμως θα χρειασθεί να εξετάσουμε εάν η χάρις, που χρησιμοποιείται ήδη δύο φορές στον στ. 16, έχει το ίδιο νόημα της «δωρεάς» που της αποδίδεται ακριβώς στον επόμενο στίχο. Αν έτσι είναι, τότε θα διακρίνουμε ακόμη καλύτερα την λειτουργία του στ. 16 στην ανάπτυξη του εδαφίου 1, 14-17.
(συνεχίζεται)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου