Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ – Ignace de la Potterie (38)

Συνέχεια από Σάββατο, 21 Ιανουαρίου 2017     

           

           IGNACE  DE LA POTTERIE, S. J.

           Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ

                            ΤΟΜΟΣ  1^ος

   Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ. ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ

                         ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

                ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ

5^ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ :  Ο ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΣ, ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ

ΙΙ. Οι πέντε υποσχέσεις

Γ. Ο ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΣ ΜΑΡΤΥΡΑΣ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ (15,26-27)  (συνέχεια 2^η)

3. Η μαρτυρία του Παρακλήτου

     

 

  Στο σημείο αυτό μπορούμε να πούμε ότι τώρα πλέον διαθέτουμε όλα τα απαραίτητα στοιχεία για να απαντήσουμε στο καίριο ερώτημα: τί ακριβώς σημαίνει αυτή η μαρτυρία που ο Παράκλητος καλείται να καταθέσει σχετικά με τον Ιησού.

     1.  Ας θυμηθούμε ότι αυτό το θέμα συνδέεται άμεσα με το μίσος του κόσμου και τις διώξεις, και ότι ακριβώς εξ αιτίας αυτών των διώξεων θα παρασχεθεί στους μαθητές η μελλοντική μαρτυρία του Παρακλήτου. Η διαπίστωση αυτή μας επιτρέπει να αποκλείσουμε εξ αρχής ορισμένες ερμηνείες περί του είδους της σχέσης των δύο στίχων που εξετάζουμε με αυτούς που προηγούνται: ότι η μαρτυρία δηλαδή του Πνεύματος έχει εδώ το νόημα της επιβεβαίωσης του βιβλικού κειμένου που προηγείται (στ.25)και απευθύνεται στους αμαρτωλούς και τους απίστους· ή ακόμη ότι προσθέτει στην μαρτυρία των λόγων (στ.22) και των έργων (στ.24) του Ιησού, μια νέα μαρτυρία, αυτήν του Πνεύματος, αποδίδοντας στους Ιουδαίους αμετανοησία· εξίσου απαράδεκτος θα ήταν ο ισχυρισμός ότι η μαρτυρία του Πνεύματος και των μαθητών απευθύνεται ακριβώς στην εχθρότητα του κόσμου, για να χρησιμεύσει ως απόδειξη της ενοχή του.

     Δικαίως η πλειοψηφία των ερμηνευτών παρατηρεί ότι η μαρτυρία του Παρακλήτου συνδέεται άμεσα στην αναγγελία των διώξεων, διότι αυτή η μαρτυρία κατά κύριο λόγο απευθύνεται στους μαθητές: το Πνεύμα είναι αυτό που θα τους συνδράμει και θα τούς υποστηρίξει στην μεγάλη δοκιμασία που  τους αναμένει. Και πραγματικά, παρότι στις περικοπές που περικλείουν τους δύο αυτούς στίχους αναφέρονται ο κόσμος και οι διώξεις, στους ίδιους τους στίχους δεν γίνεται καμιά αναφορά σε εχθρικές δυνάμεις: μοιάζουν να έχουν απαλειφθεί από το πεδίο (με την προσθήκη του αντιθετικού συνδέσμου δε στον στ. 26)· η προσοχή επικεντρώνεται αποκλειστικά στους μαθητές: σε αυτούς ο Ιησούς θα αποστείλει το Πνεύμα της αληθείας (πέμψω ὑμῖν) εξ αιτίας ακριβώς του μίσους και των διώξεων που αναμένονται.

     2.  Τούτο καθιστά μερικώς ανυπόστατες ορισμένες ερμηνείες που αποδίδονται στην μαρτυρία του Παρακλήτου. Μερικοί συγγραφείς την θεωρούν το κατηγορητήριο δια του οποίου το Πνεύμα θα αντιμετωπίσει τους άδικους δικαστές του Ιησού· κάποιοι άλλοι αναφέρονται στην υπεράσπιση των μαθητών στα δικαστήρια· άλλοι πιστεύουν ότι το Πνεύμα γίνεται μάρτυς του κηρύγματος, ή των θαυμάτων που τελούν οι μαθητές, ή και των δύο μαζί. Όλες αυτές οι ερμηνείες δεν αποδίδουν το περίγραμμα και την καθαυτό προοπτική της σκέψης του Ιωάννη· δεν λαμβάνουν αρκετά υπ’ όψη το γεγονός ότι οι στ. 26-27 μιλούν αποκλειστικά για τον Παράκλητο και τους μαθητές. Και επομένως θα πρέπει να εκλάβουμε την μαρτυρία αυτή του Πνεύματος τής αληθείας ως απευθυνόμενη αποκλειστικά στους μαθητές.

     3. Μία μόνο ερμηνεία θεωρούμε ως την πιο ικανοποιητική: αυτήν που επικεντρώνεται στο εσωτερικό περιεχόμενο της μαρτυρίας του Πνεύματος, δηλαδή στον ρόλο του της φώτισης και της αποκάλυψης στην συνείδηση των μαθητών, προκειμένου να οπλισθούν με πίστη εν όψει των δοκιμασιών και των διώξεων. Θα παραθέσουμε τώρα τα επιχειρήματα που συνηγορούν υπέρ αυτής της ερμηνείας.

     α)  Θα αναφερθούμε πρώτα στην εξέλιξη και τον προσανατολισμό που συναντά το θέμα μας σε ένα προηγούμενο στάδιο της παράδοσης· πρόκειται για τα συνοπτικά Ευαγγέλια, όπου υπάρχουν αρκετές αναλογίες με αυτό το απόσπασμα, και τα οποία στην ουσία το προαναγγέλλουν. Η παράδοση αυτή βαδίζει ξεκάθαρα προς την κατεύθυνση μιας όλο και περισσότερο εσωτερικής ενέργειας του Πνεύματος. Κατά τον Μάρκο (13,11) όταν οι Απόστολοι θα οδηγηθούν στα δικαστήρια δεν θα «ομιλήσουν» οι ίδιοι αλλά το  Πνεύμα το Άγιον· ο Ματθαίος διευκρινίζει (10,20) ότι θα ομιλήσει ἐν ὑμῖν. Αλλά στο τρίτο Ευαγγέλιο (Λουκ. 12,12) αυτός ο χαρακτήρας άμεσης έμπνευσης της εξωτερικής έκφρασης του λόγου από το Πνεύμα αμβλύνεται· ο Λουκάς εισάγει μια διάκριση ανάμεσα στην εσωτερική «διδασκαλία» του Πνεύματος και τους δημόσιους λόγους των Αποστόλων: «τὸ γὰρ ἅγιον Πνεῦμα διδάξει ὑμᾶς ἐν αὐτῇ τῇ ὥρᾳ ἃ δεῖ εἰπεῖν».

     Αυτή η άποψη του Λουκά επανέρχεται στο 4^ο Ευαγγέλιο (15,26-27). Ο Ιωάννης διακρίνει επίσης καθαρά την μαρτυρία του Παρακλήτου από αυτήν των μαθητών: ἐκεῖνος μαρτυρήσει … καὶ ὑμεῖς δὲ μαρτυρεῖτε. Οπωσδήποτε η μαρτυρία τού Πνεύματος θα εκφραστεί δια της μαρτυρίας των μαθητών. Αλλά ο Ιωάννης δεν επικεντρώνεται σε αυτήν την συνέχεια των δύο μαρτυριών· παραθέτει μάλλον τις δύο μαρτυρίες, και επιπλέον παρουσιάζει ένα είδος αντίθεσης (δέ) ανάμεσα σε αυτήν του Πνεύματος και αυτές των μαθητών. Επομένως καλούμαστε να διακρίνουμε μια διαφορετική μαρτυρία στο μαρτυρήσει του Παρακλήτου, από το μαρτυρεῖτε των μαθητών, η οποία μάλιστα προηγείται αυτών, δηλαδή μια εσωτερική μαρτυρία, η οποία θα μπορέσει, αν χρειαστεί, να εμπνεύσει την δημόσια μαρτυρία τους απέναντι στον κόσμο.

     Εκτός από την ομοιότητα ανάμεσα στον στ. 12,12 του Λουκά και τους 15,26-27 του Ιωάννη, θα πρέπει να σημειώσουμε έναν αξιόλογο συσχετισμό αυτού του ίδιου κειμένου του Λουκά, με την δεύτερη υπόσχεση του Παρακλήτου (14,26)

               Λουκάς 12,12                                          Ιωάννης 14,26

      τὸ γὰρ ἅγιον Πνεῦμα                                  τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον

      διδάξει ὑμᾶς                                                 … ὑμᾶς διδάξει 

  Ασφαλώς το περιεχόμενο των δύο αποσπασμάτων διαφέρει, και το αντικείμενο του διδάσκειν του Πνεύματος δεν είναι το ίδιο στις δύο περιπτώσεις: στον Λουκά το Πνεύμα θα διδάξει ἃ δεῖ εἰπεῖν, δηλαδή αυτά που οι Απόστολοι θα καταθέσουν στα δικαστήρια· στον στ. 14,26 (δεύτερη υπόσχεση), δεν γίνεται λόγος για διώξεις: αντικείμενο της διδασκαλίας του Παρακλήτου είναι οι λόγοι του Χρηστού· στην πρώτη περίπτωση ρόλος του Πνεύματος είναι να εμπνεύσει μια δημόσια υπεράσπιση, να υποδείξει μια εξωτερική μαρτυρία κατά την διάρκεια μιας δίκης· στην δεύτερη είναι μάλλον να φωτίσει εσωτερικά τους μαθητές για να εισχωρήσουνε περισσότερο στο έργο της αποκάλυψης του Ιησού. Αλλά η διαφορά προοπτικής των δύο κειμένων – η οποία ασφαλώς οφείλεται, όπως θα αποδείξουμε στη συνέχεια, σε έναν διαφορετικό θεολογικό προσανατολισμό – δεν απαλείφει αυτή την παράδοξη ομοιότητα των διατυπώσεων, που δεν μπορεί εύκολα να θεωρηθεί τυχαία. Και στις δύο περιπτώσεις επομένως ρόλος του Πνεύματος είναι σαφώς να εισχωρήσει η διδασκαλία του μέσα στις καρδιές. Υπάρχει λοιπόν μια σχέση του αποσπάσματος του Λουκά, τόσο  με την δεύτερη υπόσχεση του Παρακλήτου (εσωτερική διδασκαλία), όσο κα με την Τρίτη (επίδραση του Πνεύματος στους μαθητές κατά τις διώξεις). Η διαπίστωση αυτή μας καλεί να ερμηνεύσουμε το μαρτυρήσει στον στ. 15,26, στο φως του διδάξει του στ. 14,26· με άλλα λόγια να αναγνωρίσουμε σ’ αυτή την μαρτυρία μια εσωτερική διδασκαλία προορισμένη για τους μαθητές από το Πνεύμα της αληθείας.

     Έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε ότι το μόνο μη βιβλικό συγγενές στο απόσπασμα μας κείμενο, εκφράζει το ίδιο νόημα. Πρόκειται για ένα κείμενο από τις Διαθήκες των 12 Πατριαρχών: τό πνεῦμα της αληθείας μ α ρ τ υ ρ ε ῖ  π ά ν τ α  καί κατηγορεῖ (Διαθ. Τ. Ιούδα, 20,5)· η μαρτυρία αυτή του πνεύματος της αληθείας στο πλαίσιο που εμφανίζεται αποτελεί μαρτυρία της καρδιάς και της συνείδησης: για τον αμαρτωλό είναι σαν την φωτιά που καίει μέσα στην ίδια του την καρδιά (ἐμπεπύρισται ὁ αμαρτωλός ἐκ τῆς ἰ δ ί α ς  κ α ρ δ ί α ς).

     β) Το άμεσο πλαίσιο των στ. 15,26-27 δίνει επίσης την εντύπωση ότι η μαρτυρία του Πνεύματος θα πρέπει να θεωρηθεί σαν μια εσωτερική διδαχή που απευθύνεται άμεσα στους μαθητές. Όντως οι επόμενοι στίχοι προσδιορίζουν με σαφήνεια το νόημα αυτής της υπόσχεσης του Ιησού: «Ταῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα μὴ σκανδαλισθῆτε (16,1)· «ταῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα ὅταν ἔλθῃ ἡ ὥρα, μνημονεύητε αὐτῶν ὅτι ἐγὼ εἶπον ὑμῖν» (16,4). Η διατύπωση ταῦτα λελάληκα ὑμῖν και στα δύο αποσπάσματα αποτελεί κατά κύριο λόγο μια υπενθύμιση της προειδοποίησης του Ιησού για τις διώξεις που επίκεινται, αλλά αναφέρεται επίσης στην υπόσχεση του Παράκλητου, η οποία συνδέεται άμεσα με την αγγελία των επερχόμενων δοκιμασιών.

     Η υπόσχεση του Παρακλήτου επομένως αποβλέπει στο να προστατέψει τους μαθητές από το σκάνδαλο. Το θέμα του σκανδάλου (σκανδαλίζειν, σκάνδαλον) αναφέρεται συχνότερα στα συνοπτικά Ευαγγέλια από ότι στον Ιωάννη. Αλλά και εκεί, όπως και εδώ έχει ένα έντονα εσχατολογικό νόημα, και υπονοεί μια βαθειά κρίση της πίστεως, ακόμη και μια αποστασία, δηλαδή την πλήρη ρήξη με την χριστιανική πίστη. Εκτός από τον στ. 16,1 το ρήμα σκανδαλίζειν (και όχι το ουσιαστικό σκάνδαλο) εμφανίζεται ακόμη μία φορά, όταν οι μαθητές εγόγγυξαν, μετά την μεγάλη ευχαριστιακή ομιλία του Ιησού (τοῦτο ὑμᾶς σκανδαλίζει; 6,61). Οι στίχοι που ακολουθούν περιγράφουν την κρίση που ακολούθησε στους κόλπους των μαθητών: ορισμένοι αρνήθηκαν να τον πιστέψουν (οὐ πιστεύουσιν, στ. 64), ενώ κάποιοι άλλοι αποχώρησαν από την συνοδεία του Ιησού (στ.66). Μια παρόμοια σύγχυση θέλει να αποφύγει ο Δάσκαλος, με τους στ. 15,18 – 16,4, αναγγέλλοντας εκ των προτέρων αφ’ ενός ότι θα υπάρξουν διώξεις, και αφ’ ετέρου την αποστολή του Παρακλήτου. Υπονοώντας την μελλοντική προδοσία του Ιούδα, ο Ιησούς είχε ήδη πει στον στ. 13,19: «ἀπ' ἄρτι λέγω ὑμῖν πρὸ τοῦ γενέσθαι, ἵνα ὅταν γένηται πιστεύσητε ὅτι ἐγώ εἰμι. Το «μη σκανδαλίζεσθαι» είναι επομένως αντίστοιχο του «πιστεύειν» με δύναμη, χωρίς ουδεμία ταλάντευση της πίστεως, παρά τις δοκιμασίες.

     Και μόνο η αναγγελία των διώξεων και η υπόσχεση αποστολής του Παρακλήτου, αρκούν για να προστατέψουν τους μαθητές από κάποιο ενδεχόμενο σκανδαλισμό, διότι «η υπόμνηση» των λόγων του Ιησού θα ριζώσει την πίστη τους. Και επιπλέον, η μαρτυρία του Παρακλήτου θα βοηθήσει στην εμβάθυνση της πίστεως. Ακολουθώντας το παράδειγμα του αγίου Αυγουστίνου και του αγίου Θωμά θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι υπάρχει ένας στενός δεσμός ανάμεσα στην έλευση του Πνεύματος της αληθείας και την επίκληση προς τους μαθητές να μην υποκύψουν σε ταλαντεύσεις της πίστεώς τους. «Το Πνεύμα είναι αυτό που θα προστατέψει αποτελεσματικά του μαθητές απέναντι σε κάθε είδους σκανδαλισμό».

      γ)  Η ερμηνεία αυτή του στ. 15,26 επιβεβαιώνεται πανηγυρικά από ένα παράλληλο απόσπασμα της 1^ης Επιστολής: «καὶ τὸ Πνεῦμά  ἐ σ τ ι τὸ μ α ρ τ υ ρ ο ῦ ν,  ὅτι τὸ Πνεῦμά ἐστιν ἡ ἀλήθεια « (1^η Επ. 5,6). Είναι το μοναδικό απόσπασμα στον Ιωάννη – εκτός από τον στ. 15,26 – που αναφέρεται στην μαρτυρία του Πνεύματος. Έχουμε αναλύσει λεπτομερώς αυτό τον στ. της 1^ης Επιστολής, και παρατηρήσαμε ότι ολόκληρο το απόσπασμα των στ. 5,1-12 της 1^ης Επιστολής επικεντρώνεται στο θέμα της πίστης. Όχι όμως με την εξωτερική μορφή μιας εκκλησιαστικής ομολογίας πίστεως, αλλά της ίδιας της πίστης των χριστιανών, μιας βαθειάς και ολοκληρωτικής θεολογικής πίστεως. Το Πνεύμα που «μαρτυρεί» είναι το Πνεύμα που εδραιώνει την πίστη, που κοινωνεί την αλήθεια και την εισάγει στις καρδιές. Η ενέργεια αυτή του Πνεύματος επί της πίστεως αποκαλείται μαρτυρία διότι συνίσταται την παγίωση και την εμβάθυνση της πίστεως εν όψει των απαρνήσεων των αιρετικών και του κόσμου. Αυτή η «μαρτυρία» του Πνεύματος, μπορούμε να πούμε ότι επιδρά στην κρίση της συνειδήσεως: είναι μια μαρτυρία εσωτερική.

     Στην τρίτη υπόσχεση του Παρακλήτου (15,26-27), το περιεχόμενο είναι παρόμοιο: και εδώ η μαρτυρία του Πνεύματος οριοθετείται από ένα κλίμα αντιπαράθεσης (το μίσος του κόσμου και τις διώξεις). Τίποτε δεν μας οδηγεί σε μια διαφορετική ερμηνεία αυτής της μαρτυρίας του Πνεύματος της αληθείας από αυτήν της 1^ης Επιστολής.

     δ)  Συμπεράσματα: Τα επιχειρήματα που αναπτύξαμε αποδεικνύουν ότι η μαρτυρία του Παρακλήτου στην οποία αναφέρεται η τρίτη υπόσχεση είναι ουσιαστικά μια εσωτερική μαρτυρία: ο ρόλος της θα είναι να διαφωτίσει την συνείδηση των μαθητών, να εδραιώσει την πίστη τους. Όταν εμφανιστεί ο πειρασμός της αμφιβολίας, ο σκανδαλισμός, ο Παράκλητος θα ενεργήσει μυστικά, θα μαρτυρήσει ενώπιον της συνείδησής τους, υπέρ του Ιησού. Στο σημείο αυτό θα υιοθετήσουμε της ερμηνεία του αγίου Αυγουστίνου: «Utique quia ille perhibebit, etiam vos perhibebitis: ille in cordibus vestris, vos in vocibus vestris· ille inspirando, vos sonando»· ή την ακόμη πιο διακριτική και ομορφότερη, του Ευθύμιου Ζηγαβηνού: «Μαρτυρήσει δέ, ἐλλάμπον ταῖς καρδίαις ὑμῶν εἰς πληροφορίαν τελειοτέραν».

     4.  Ποιο θα είναι το αντικείμενο αυτής της μαρτυρίας του Παρακλήτου; Το κείμενο λέει μόνον: περί του Ιησού (περί ἐμοῦ). Μπορούμε, βασιζόμενοι σε κάποια στοιχεία της δομής του κειμένου και σε παράλληλα κείμενα, να διευκρινίσουμε καλύτερα το νόημα. Οι λέξεις περί ἐμοῦ στο τέλος του στίχου σχηματίζουν με το ἐγώ της αρχής του, ένα είδος παρένθεσης:

 ὃν ἐγὼ πέμψω ὑμῖν παρὰ τοῦ πατρός…

                                                                       …  μαρτυρήσει περὶ ἐμοῦ.

Εκείνος περί του οποίου θα μαρτυρήσει ο Παράκλητος είναι ο Ιησούς, ο οποίος και θα τον πέμψει παρά του Πατρός του. Ας θυμηθούμε επίσης τον στενό παραλληλισμό στην ίδια αυτή πρόταση ανάμεσα στις δύο χρήσεις της διατύπωσης παρὰ τοῦ πατρός, την πρώτη φορά ως δήλωση του   Ιησού, ο οποίος τον αποστέλλει και την δεύτερη ως προέλευση του Πνεύματος που αποστέλλεται. Αυτή επομένως η μεγάλη πρόταση υπάρχει εδώ ακριβώς για να εισάγει και να εδραιώσει την μαρτυρία του Πνεύματος περί του Ιησού: εκπορευόμενο παρά του Πατρός, το Πνεύμα θα μαρτυρήσει περί του Χριστού ο οποίος το αποστέλλει παρά του Πατρός. Η μαρτυρία αυτή του Παρακλήτου μοιάζει να έχει ως αντικείμενο το ίδιο το γεγονός ότι ο Ιησούς είναι «παρά του Πατρός».

     Στην τέταρτη υπόσχεση εξ άλλου (16,7-11), που σε πολλά σημεία της είναι αντίστοιχη με την τρίτη, ο Ιησούς το λέει ξεκάθαρα: «καὶ ἐλθὼν ἐκεῖνος ἐλέγξει τὸν κόσμον … περὶ δικαιοσύνης, … ὅτι πρὸς τὸν πατέρα μου ὑπάγω καὶ οὐκέτι θεωρεῖτέ με». Αντικείμενο της ἒλεγξις του Παρακλήτου θα είναι η θριαμβεύουσα δικαιοσύνη του Ιησού, το γεγονός ότι επέστρεψε παρά του Πατρός. Το κείμενο της 1^ης Επιστολής του Ιωάννη (5,6) ακολουθεί την ίδια κατεύθυνση: η μαρτυρία του Πνεύματος θα στερεώσει την πίστη των μαθητών, την πίστη δια της οποίας αναγνωρίζουν στον Ιησού τον Χριστό (5,1), τον Υιό του Θεού (5,5), γεγονός που αποδεικνύει επίσης ότι πραγματοποίησε και ολοκλήρωσε το έργο της σωτηρίας·  η πίστη αυτή που τους αντιπαραθέτει στους αρνητές, θα καταστήσει του μαθητές του Χριστού τους πραγματικούς νικητές επί του κόσμου (5,4).

     Εάν λοιπόν η υπερβατική συνθήκη ύπαρξης του Ιησού παρά του Πατρός αποτελεί το πραγματικό αντικείμενο της μαρτυρίας του Παρακλήτου, φανερώνεται αμέσως και η άμεση επίπτωσή της που είναι η προστασία των μαθητών από τον σκανδαλισμό (16,1): είναι πιθανόν οι διώξεις που θα υποστούν από τον κόσμο να κλονίσουν την πίστη τους· χάρη όμως στην εσωτερική μαρτυρία του Παρακλήτου, θα παραμείνουν πιστοί στην βεβαιότητά τους, ότι ο Ιησούς απήλθε παρά του Πατρός, και επομένως ενίκησε τον κόσμο (16,33). Δια της πίστεώς τους και αυτοί θα νικήσουν τον κόσμο (1^η Επ. 5,5).

4. Η δίκη του Ιησού.

      Μένει να διευκρινίσουμε ένα τελευταίο σημείο: εάν η ενέργεια του Πνεύματος για την οποία ομιλεί ο στ. 15,26 είναι πράγματι εσωτερική, γιατί αποκαλείται μαρτυρία; Ο δικανικός όρος μαρτυρεῖν δεν παραπέμπει αναγκαστικά σε μια διαδικασία ενώπιον του δικαστηρίου;

     Η απάντηση είναι προφανής. Το νόημα του κειμένου είναι αναμφισβήτητα δικανικό: δεν είναι τυχαίο το ότι ο Ιωάννης αναφέρεται στην μαρτυρία του Πνεύματος σ’ αυτή την τρίτη υπόσχεση, η οποία αφορά κυρίως στο μίσος του κόσμου και στις διώξεις. Ο ρόλος της ενέργειας του Πνεύματος που εκφράζεται δια του στόματος των μαθητών ενώπιον των ανθρώπινων δικαστηρίων, περιγράφεται ήδη, όπως είδαμε στα συνοπτικά Ευαγγέλια. Αλλά εδώ, στο 4^ο Ευαγγέλιο αποκτά μια απόχρωση που είναι τυπική στον Ιωάννη: η έννοια της δημόσιας μαρτυρίας των μαθητών – που είναι και η μόνη που αποτυπώνεται στα άλλα Ευαγγέλια – στο κείμενο του Ιωάννη έχει δευτερεύουσα  σημασία· διότι προηγείται μια εσωτερική μαρτυρία του Παράκλητου, η οποία δεν αναφέρεται στα συνοπτικά Ευαγγέλια, και η οποία αντίθετα για  τον Ιωάννη έχει πρωταρχική σημασία. Η εσωτερική διάσταση αυτής της μαρτυρίας του Πνεύματος είναι αυτή που κυριαρχεί.

     Παράλληλα με αυτή την εσωτερίκευση του νοήματος της μαρτυρίας, παρατηρούμε στον Ιωάννη μια διαφοροποίηση και μια πνευματοποίηση της έννοιας της «δίκης» του Ιησού, γεγονός που ερμηνεύει και την μορφή αυτή της μαρτυρίας. Ενώ στα συνοπτικά Ευαγγέλια γίνεται συγκεκριμένα λόγος για τις κακοποιήσεις που θα υφίσταντο οι μαθητές από τα εβραϊκά δικαστήρια, τους κυβερνήτες και του βασιλείς, ο Ιωάννης μοιάζει να αγνοεί την ύπαρξη αυτών των δικαστηρίων και των δικαστών. Διότι η δίκη που έχει κατά νου, δεν είναι πλέον μια δίκη ενώπιον ενός κοινού ανθρώπινου δικαστηρίου, αλλά γενικότερα το μέγα δικαστήριο που «θα οδηγήσει στην αντιπαράθεση του Ιησού Χριστού με τον κόσμο». Κατά την διάρκεια της επίγειας ζωής του Ιησού, η μεγάλη αυτή αμφισβήτηση – στο θεολογικό επίπεδο – καταλήγει στην καταδίκη του κόσμου και τον θρίαμβο του Ιησού διά του Σταυρού· αλλά το «μέγα δικαστήριο» προεκτείνεται πέραν αυτού, στην ζωή των μαθητών: αυτοί είναι που θα πρέπει στο εξής να θριαμβεύσουν του κόσμου.

     Η μετάλλαξη αυτή της έννοιας της δίκης του Ιησού, διαφαίνεται επίσης στον τρόπο με τον οποίο ο Ιωάννης περιγράφει τους αντιπάλους των μαθητών. Κατά την διάρκεια της ζωής του Ιησού αντίπαλοί του ήσαν «οι Εβραίοι»· αντιπροσώπευαν την όψη του κόσμου που αρνείται το φως. Ο Ιωάννης, όταν αναφέρεται στους μαθητές, δεν υποδεικνύει πλέον καμιά συγκεκριμένη εχθρική εξουσία. Δεν έχουν γι’ αυτόν καμιά σημασία τα δικαστήρια που θα καταδικάσουν τους μαθητές στην ιστορική πραγματικότητα: για τον Ιωάννη αποκτούν το περιεχόμενο μιας μοναδικής χωρίς πρόσωπο εξουσίας: «του κόσμου»· επιμένει στην απόλυτη ρήξη των μαθητών με την συναγωγή, σύμβολο του μίσους του κόσμου, καθώς και στο γεγονός ότι θα μισούνται από τον κόσμο, αυτόν τον κόσμο που μίσησε πρώτα τον ίδιο τον Χριστό (15,18-19)· η επιμονή στην λέξη κόσμος, σ’ αυτούς τους δύο στίχους (βλ. επίσης 16,8: ἐλέγξει τὸν κόσμον) δείχνει την έκταση του αγώνα που θα διεξαχθεί στο εξής, υπέρ ή εναντίον του Ιησού.

     Σε αυτή την γιγάντια διαμάχη, που αποκτά τις διαστάσεις ενός κόσμου, οι μαθητές του Χριστού θα είναι εκτεθειμένοι στον σκανδαλισμό, θα μπουν στον πειρασμό της λιποταξίας. Εδώ είναι που θα επέμβει ο Παράκλητος, το Πνεύμα της αληθείας: θα μαρτυρήσει στις καρδιές των μαθητών ότι ο Ιησούς βρίσκεται παρά του Πατρός, εδραιώνοντας έτσι την πίστη τους.

     Ας ρίξουμε μια ματιά σε όσα προηγήθηκαν.

     Συγκρίνοντας αυτή την τρίτη υπόσχεσης του Παρακλήτου με την προηγούμενη διαπιστώνουμε μια απόλυτη συνοχή: και στις δύο το Πνεύμα προορίζεται να ενεργήσει άμεσα στους μαθητές, προς χάριν των οποίων και αποστέλλεται· επιπλέον, σύμφωνα με τις δύο υποσχέσεις, η ενέργεια του είναι μια εσωτερική ενέργεια διδασκαλίας, που αποβλέπει στην εμβάθυνση της πίστεως· επομένως το Πνεύμα ενεργεί ως Πνεύμα αληθείας.

     Αλλά η τρίτη υπόσχεση περιλαμβάνει επίσης και μερικά νέα στοιχεία: η ενέργεια του Παρακλήτου δεν είναι μόνο μια διδασκαλία, μια υπενθύμιση όλων αυτών που είπε ο Ιησούς· αποκαλείται μαρτυρία· αποβλέπει στο να καταστήσει ακλόνητη την πίστη των μαθητών, την οποία θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο η αντίθεση του κόσμου. Υπάρχει και μια άλλη λεπτομέρεια, ακόμη πιο χαρακτηριστική της σκέψης του Ιωάννη: ενώ τα συνοπτικά Ευαγγέλια και οι Πράξεις έχουν περιγράψει κυρίως την εξωτερική μαρτυρία των Αποστόλων ενώπιον των δικαστηρίων, ο συγγραφέας του 4^ου Ευαγγελίου θέτει σε προτεραιότητα την εσωτερική μαρτυρία του Πνεύματος· αυτή η εσωτερική ενέργεια του Πνεύματος δεν έχει πλέον, όπως στα συνοπτικά, στόχο της να εμπνεύσει άμεσα την υπεράσπιση των μαθητών απέναντι στις κατηγορίες των αντιπάλων τους· η μαρτυρία αυτή απευθύνεται άμεσα στους ίδιους του μαθητές: θα τους βοηθήσει, σε αυτό το μέγα δικαστήριο του κόσμου ενάντια στον Ιησού, να διατηρήσουν ακέραια την πίστη τους, και να καταστούν, εάν χρειαστεί, και οι ίδιοι μάρτυρες του Ιησού.

     Το θέμα της μαρτυρίας του Πνεύματος θα μας απασχολήσει και στη τέταρτη υπόσχεση, υπό μια νέα συμπληρωματική μορφή: ο Παράκλητος θα αναλάβει τον ρόλο του μάρτυρα κατηγορίας του αμαρτωλού κόσμου.

(συνεχίζεται)