H ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΣΤΟ ΠΣΕ ΥΠΟ ΤΟ ΦΩΣ ΤΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ Η ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΣΤΟ ΠΣΕ

ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ Π. ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΟΥ

Εκδόσεις CEMES

Θεσσαλονίκη 2015

ΠΡΟΛΟΓΟΣ του CEMES

Η εργασία αυτή υποβλήθηκε και υποστηρίχτηκε στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ και δημοσιεύτηκε σε πρώτη φωτοτυπική έκδοση πριν από 10 χρόνια. Το Κέντρο Οικουμενικών, Ιεραποστολικών και Περιβαλλοντικών Μελετών «Μητροπολίτης Παντελεήμων Παπαγεωργίου» έκρινε αναγκαία την επανέκδοσή της από τις εκδόσεις CEMES, από τη στιγμή που η Α.Θ.Π. ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος πήρε την πρωτοβουλία να εισηγηθεί πέρσι τον Μάρτιο (2014) κατά την Σύνοδο των Προκαθημένων των Ορθοδόξων Αυτοκεφάλων Εκκλησιών (η οποία και συναίνεσε ομόφωνα) την σύγκλιση Πανορθοδόξου Συνόδου τον Μάιο του 2016.
Η Σύνοδος αυτή των Προκαθημένων αποφάσισε την υιοθέτηση της μεθόδου λήψεως αποφάσεων, τόσο κατά το προκαταρτικό όσο και κατά το τελικό στάδιο, με «συναίνεση» (consensus), την οποία πραγματεύεται διεξοδικά η διατριβή της κ. Αναστασίας Βασιλειάδου. Είναι η μέθοδος την οποία ουσιαστικά οι Ορθόδοξοι είχαν απαιτήσει, και ουσιαστικά επέβαλαν στους πολυμερείς διαλόγους, πρωτοστατούσης μάλιστα της Ρωσικής αντιπροσωπείας.

Στην πρώτη φωτοτυπική έκδοση της παρούσης εργασίας η συγγραφέας υποστήριζε, ότι «οι προτάσεις της Ειδικής Επιτροπής ανοίγουν...νέους ορίζοντες τόσο για την κοινή πορεία των χριστιανών προς την ορατή ενότητα, όσο κυρίως για την απρόσκοπτη και αποτελεσματική μαρτυρία των Ορθοδόξων στην Οικουμενική Κίνηση, στην παγκόσμια ιεραποστολή, και κυρίως στον διεξαγόμενο στα πλαίσια του ΠΣΕ πολυμερή οικουμενικό διάλογο» (από τον Πρόλογο).
Σήμερα αποδεικνύεται ότι το ίδιο ακριβώς ισχύει και για την «ενότητα» της Ορθόδοξης Εκκλησίας, αλλά και την «αποτελεσματική μαρτυρία» της στο σύγχρονο κόσμο. Κι αυτό, γιατί παρατηρείται κάποια παρερμηνεία του όρου «συναίνεση» (consensus) και της λειτουργίας της ως αποκλειστικής μεθόδους λήψεως αποφάσεων, άλλοτε γιατί εκλαμβάνεται ως ισοδύναμη με την «ομοφωνία», όπως τεχνηέντως παρουσιάζεται στις περισσότερες μεταφράσεις στα ελληνικά των διαφόρων πληροφοριακών δελτίων, και άλλοτε γιατί ταυτίζεται με την «αρνησικυρία» (veto), κάτι που βρίσκεται σε αναντιστοιχία με την μακραίωνη παράδοση της Ορθόδοξης Καθολικής Εκκλησίας, ιδιαίτερα κατά τις αποφάσεις οικουμενικών συνόδων.

Τυχόν παρερμηνεία της – δευτερεύουσας αυτής διαδικαστικής, πλην όμως ουσιαστικής – λεπτομέρειας κατά την λήψη αποφάσεων στην πολλά υποσχόμενη Αγία και Μεγάλη Πανορθόδοξη Σύνοδο μπορεί να επηρεάσει αρνητικά και τον προφητικό χαρακτήρα της Ορθόδοξης χριστιανικής μαρτυρίας. Αυτός, άλλωστε είναι και ο λόγος για τον οποίον θεωρήθηκε χρήσιμη και αναγκαία η διακίνηση μέσω των εκδόσεων CEMES των αποφάσεων της Ειδικής Επιτροπής (Special Commission), τις οποίες άλλωστε οι ίδιες οι αντιπροσωπείες των Ορθοδόξων Αυτοκεφάλων Εκκλησιών διατύπωσαν πριν από 15 περίπου χρόνια.

Εκδόσεις CEMES

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

«Θα πρέπει να επιδιώκουμε την ενότητα, ή την επανένωση (των χριστιανών ή των Εκκλησιών), όχι γιατί κάτι τέτοιο θα μας έκανε αποτελεσματικότερους, ή θα μας έδινε καλύτερα εφόδια, στο έργο της ιεραποστολής, αλλά γιατί η ενότητα αποτελεί θεϊκή επιταγή, τον θεϊκό σκοπό και το σχέδιο της Θείας Οικονομίας, γιατί η ενότητα ανήκει στην ίδια την ουσία του χριστιανισμού (π. Γεώργιος Φλορόφσκυ)

«Η Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία ακαταπαύστως προσεύχεται «υπέρ της των πάντων ενώσεως», συμμετέχει στην Οικουμενική Κίνηση από την έναρξή της και έχει συμβάλει στο σχηματισμό και την περαιτέρω ανάπτυξή της. Στην πραγματικότητα, η Ορθόδοξη Εκκλησία, λόγω του οικουμενικού πνεύματος από το οποίο διακρίνεται, καθ' όλη τη διάρκεια της ιστορίας, αγωνίζεται για την αποκατάσταση της χριστιανικής ενότητας. Επομένως, η συμμετοχή στην Οικουμενική Κίνηση δεν είναι καθόλου ξένη προς τη φύση και την ιστορία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, αλλά αποτελεί συνεπή έκφραση της αποστολικής πίστεως μέσα σε νέες ιστορικές συνθήκες και για την αντιμετώπιση νέων υπαρξιακών αιτημάτων». Με αυτά τα λόγια το 1986 όλες οι Ορθόδοξες Εκκλησίες στην Γ΄ Πανορθόδοξη Προσυνοδική Διάσκεψη, η οποία έλαβε χώρα στο Chambésy της Ελβετίας, επαναβεβαίωναν την ενεργό συμμετοχή τους στην Οικουμενική Κίνηση, και τον κατ’ εξοχήν φορέα του πολυμερούς οικουμενικού διαλόγου, το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών.

Η συμμετοχή όμως των Ορθοδόξων στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών, με την πάροδο των ετών δημιούργησε μια σειρά από προβλήματα, τα οποία σε ορισμένες περιπτώσεις άπτονταν της αυτοσυνειδησίας της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ιδιαίτερα, μάλιστα, οι συνθήκες που επικρατούσαν τα τελευταία χρόνια, έδιναν εύλογες αφορμές για ποικίλα αρνητικά σχόλια σε ορισμένους συντηρητικούς κύκλους της Ορθοδοξίας. Η κατάσταση αυτή οδήγησε ορισμένες αυτοκέφαλες εκκλησίες (Βουλγαρίας και Γεωργίας) να διακόψουν τη συμμετοχή τους στο ΠΣΕ και άλλες (κυρίως της Ρωσίας) να θέσουν υπό αίρεση τη συνέχιση της παρουσίας τους. Η κατάσταση αυτή – παρά την παραπάνω θεολογικά τεκμηριωμένη και επίσημα διακηρυγμένη θέση της Ορθόδοξης Ανατολικής Εκκλησίας – κυρίως επικεντρωνόταν σε μια σειρά θεμάτων, με κύρια αιχμή την εκκλησιολογία, την αντιμετώπιση ηθικών και κοινωνικών ζητημάτων, και την κοινή προσευχή (θέματα οπωσδήποτε βαθύτατα θεολογικά), καθώς και το πρόβλημα συμμετοχής και ιδιότητας μέλους του ΠΣΕ και του τρόπου διεξαγωγής των εργασιών και λήψης αποφάσεων του μείζονος αυτού οικουμενικού οργανισμού (θέματα βεβαίως πρακτικά, αλλά με θεολογικές οπωσδήποτε προεκτάσεις).

Υπό αυτές τις συνθήκες και μετά από συντονισμένη πίεση σύνολης της Ορθοδοξίας, το Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών κατά την πρόσφατη Γενική του Συνέλευση το 1998 στη Χαράρε της Ζιμπάμπουε, συνέστησε μία Ειδική Επιτροπή, προκειμένου να μελετήσει το όλο πρόβλημα και να εισηγηθεί τη λήψη αναγκαίων μέτρων. Το τελικό κείμενο της εν λόγω επιτροπής έγινε πλήρως και σχεδόν ομόφωνα αποδεκτό κατά τη συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτροπής του ΠΣΕ το 2002, ενώ μετά και τις αποφάσεις της συνόδου του Φεβρουαρίου του 2005 αναμένεται να επικυρωθεί και στις λεπτομέρειές του κατά την προσεχή ΓΣ του ΠΣΕ στο Πόρτο Αλέγκρε της Βραζιλίας το 2006.

Η παρούσα μελέτη ασχολείται με αυτήν ακριβώς την εξέλιξη στο σύγχρονο οικουμενικό διάλογο. Επιχειρεί μια πρώτη παρουσίαση της συγκρότησης και του ιστορικού των εργασιών της Ειδικής Επιτροπής του ΠΣΕ, καθώς επίσης και της θεματικής (εκκλησιολογία, συμμετοχή, διαδικασία λήψης αποφάσεων, ηθικά και κοινωνικά ζητήματα και κοινή προσευχή) του τελικού της κειμένου, επιχειρώντας παράλληλα, όπου κρίνεται σκόπιμο, και κάποια θεολογική αποτίμηση των προτάσεών της (κεφ. B΄). Η ελληνόγλωσση βιβλιογραφία της ιστορίας της Ορθόδοξης συμμετοχής στο ΠΣΕ και της συμβολή της στην Οικουμενική Κίνηση είναι, βεβαίως, πλούσια. Κρίναμε όμως σκόπιμη την έκθεσή της με πολλή συντομία (κεφ. Α΄), ως εισαγωγή στην όλη προβληματική του υπό εξέταση θέματος. Τέλος, για την καλύτερη παρακολούθηση από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό των προτάσεων και του ακριβούς προβληματισμού του ΠΣΕ παρουσιάζουμε σε παράρτημα τη μετάφραση του τελικού κειμένου της Ειδικής Επιτροπής του ΠΣΕ. Την ελληνική αυτή μετάφραση παραχωρήσαμε ήδη προς δημοσίευση στην δημιουργηθείσα αμέσως μετά την υιοθέτησή του από την Κεντρική Επιτροπή «Πηδαλιούχο Επιτροπή για τη συμμετοχή των Ορθοδόξων στο ΠΣΕ», καθώς και στην έκδοση της Συνοδικής Επιτροπής Διορθοδόξων και Διαχριστιανικών Σχέσεων της Εκκλησίας της Ελλάδος με τίτλο «Ορθόδοξη Θεολογία και Οικουμενικός Διάλογος» (Αποστολική Διακονία, Αθήνα 2005, σελ. 207εξ.).

H εργασία μας αυτή δεν θα ήταν δυνατή χωρίς την ενθάρρυνση, την επιστημονική συνδρομή, αλλά και την ηθική και λοιπή συμπαράσταση συγκεκριμένων προσώπων, τους οποίους και καθηκόντως ευχαριστώ. Και πρώτα-πρώτα του πρωτεργάτη και θεμελιωτή της υγιούς οικουμενικής θεολογικής σκέψης στον τόπο μας, αείμνηστο πλέον καθηγητή κ. Νικολάου Ματσούκα, ο οποίος δέχτηκε να αναλάβει ως σύμβουλος την επιστημονική παρακολούθηση της έρευνάς μου μέχρι τη συνταξιοδότησή του. Ακολούθως, χάριτας οφείλω στον νυν σύμβουλο καθηγητή μου κ. Γεώργιο Μαρτζέλο, τόσο για την επιστημονική καθοδήγηση κατά το μεγαλύτερο μέρος της έρευνάς μου και τις πολύτιμες συμβουλές του, όσο και για την υπομονή του να ανεχθεί τις πολλαπλές παράλληλες οικουμενικές ενασχολήσεις μου. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τον Αναπληρωτή Γενικό Γραμματέα του ΠΣΕ κ. Γεώργιο Λαιμόμουλο, εκτελεστικό γραμματέα της Ειδικής Επιτροπής, για τις ενέργειές του να προσληφθώ ως προσωρινό στέλεχος της νεολαίας (Υouth Ιntern) στο ΠΣΕ ειδικά για την Ειδική Επιτροπή (και παράλληλα για το τμήμα «Πίστη και Τάξη»), και με τον τρόπο αυτό να μετάσχω στις κρίσιμες κατά το τελευταίο στάδιο εργασίες της, αποκτώντας έτσι πολύτιμη και σχετική με το θέμα εμπειρία. Τέλος, αισθάνομαι υποχρέωση να εκφράσω τις ευχαριστίες μου και στον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο, στον οποίον και αφιερώνω οφειλετικώς αυτή την εργασία, και ο οποίος με υπευθυνότητα κατηύθυνε την πορεία της πανορθόδοξης αυτής πρωτοβουλίας στον τομέα του πολυμερούς οικουμενικού διαλόγου της Ορθόδοξης Εκκλησίας, από τη σύνοδο της Θεσσαλονίκης το 1998 μέχρι και σήμερα.

Ευελπιστούμε η προσπάθειά μας αυτή, αν και περιορισμένη, να προσθέσει πηγαίο υλικό και κάποιο θεολογικό προβληματισμό στην Ορθόδοξη θεολογική επιστήμη, κυρίως όμως να βοηθήσει το Ορθόδοξο ελληνικό αναγνωστικό κοινό στην κατανόηση της αμετάκλητης απόφασης της συντεταγμένης Ορθοδοξίας, η οποία διά των επισήμων οργάνων των ανά την οικουμένη Αυτοκέφαλων Ορθοδόξων Εκκλησιών συνεχίζει την ενεργό συμμετοχή της στο ΠΣΕ με στόχο την αποκατάσταση της ορατής ενότητας της Εκκλησίας του Χριστού, συμβάλλοντας με τον τρόπο αυτό στην πραγμάτωση της κυριακής επιταγής «ίνα πάντες έν ωσιν» (Ιω 17:21).
Οι προτάσεις της Ειδικής Επιτροπής ανοίγουν, πιστεύουμε, νέους ορίζοντες τόσο για την κοινή πορεία των χριστιανών προς την ορατή ενότητα, όσο κυρίως για την απρόσκοπτη και αποτελεσματική μαρτυρία των Ορθοδόξων στην Οικουμενική Κίνηση, στην παγκόσμια ιεραποστολή, και κυρίως στον διεξαγόμενο στα πλαίσια του ΠΣΕ πολυμερή οικουμενικό διάλογο.

Ιούνιος 2005 

Αναστασία Π. Βασιλειάδου

Πηγή: https://auth.academia.edu/AnastasiaVassiliadou

ΣΧΟΛΙΟ: Ποιά είναι η θεολογική θέση τού ΠΣΕ καί είναι πράγματι ορθόδοξη αυτή η θέση;

"Θα πρέπει να επιδιώκουμε την ενότητα, ή την επανένωση (των χριστιανών ή των Εκκλησιών), όχι γιατί κάτι τέτοιο θα μας έκανε αποτελεσματικότερους, ή θα μας έδινε καλύτερα εφόδια, στο έργο της ιεραποστολής, αλλά γιατί η ενότητα αποτελεί θεϊκή επιταγή, τον θεϊκό σκοπό και το σχέδιο της Θείας Οικονομίας, γιατί η ενότητα ανήκει στην ίδια την ουσία του χριστιανισμού (π. Γεώργιος Φλορόφσκυ)"

«Η Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία ακαταπαύστως προσεύχεται «υπέρ της των πάντων ενώσεως», συμμετέχει στην Οικουμενική Κίνηση από την έναρξή της και έχει συμβάλει στο σχηματισμό και την περαιτέρω ανάπτυξή της. Στην πραγματικότητα, η Ορθόδοξη Εκκλησία, λόγω του οικουμενικού πνεύματος από το οποίο διακρίνεται, καθ' όλη τη διάρκεια της ιστορίας, αγωνίζεται για την αποκατάσταση της χριστιανικής ενότητας. Επομένως, η συμμετοχή στην Οικουμενική Κίνηση δεν είναι καθόλου ξένη προς τη φύση και την ιστορία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, αλλά αποτελεί συνεπή έκφραση της αποστολικής πίστεως μέσα σε νέες ιστορικές συνθήκες και για την αντιμετώπιση νέων υπαρξιακών αιτημάτων»

Εάν η ορθόδοξη εκκλησία  καθ' όλη τη διάρκεια της ιστορίας, αγωνίζεται για την αποκατάσταση της χριστιανικής ενότητας, τότε η ορθόδοξη εκκλησία ιδρύθηκε μετά τήν διάσπαση τής χριστιανικής ενότητας καί είναι αντιαιρετική. Δέν είναι η εκκλησία τού Κυρίου, τών Αγίων Του, δέν ποιμένει τά πρόβατά ΤΟΥ αλλά τά αντιμετωπίζει σάν αιρετικά μέλη της  μέ πνεύμα ιεραποστολής. Αυτή είναι η πληρέστερη έκφραση τού Μανιχαιστικού πνεύματος τής σημερινής ορθοδοξίας, σύμφωνα μέ τό οποίο  ο κλήρος είναι η εκκλησία, είναι σωσμένος καί οι πιστοί είναι οι φορείς τού κακού, οι άπιστοι, μέ τούς οποίους ο κλήρος βρίσκεται σέ αιώνια πάλη μέχρι τήν τελική νίκη τού κακού στά έσχατα. Γι' αυτό σήμερα διαθέτουμε κηρύγματα, μηνύματα, εγκυκλίους, διοίκηση. Αυτό τό μόρφωμα συμμετέχει στήν οικουμενιστική κίνηση αλλά δέν είναι πλέον η εκκλησία τού Κυρίου, η Μία Αγία Καθολική καί Αποστολική εκκλησία. Τήν νεωτερικότητα αυτή καλύπτει η προτεσταντική αρχή τής αοράτου καί ορατής εκκλησίας, κατά τήν οποία η αληθινή εκκλησία, η Μία, είναι αόρατη καί οφείλουμε νά οδηγήσουμε στήν ενότητα καί τήν ορατή. Μιά μετάλλαξη τής παπικής, λατινικής αρχής πού χωρίζει μέ τήν σειρά της τήν Μία εκκλησία σέ στρατευμένη καί θριαμβεύουσα, γιά νά μπορεί ο πάπας νά προσφέρει τήν ενότητα τής ορατής αναλόγως τού Κυρίου πού ενώνει τήν θριαμβεύουσα.
Η εκκλησία λοιπόν χαρακτηρίζεται από τήν ιδιότητα τού Ενός καί τών Πολλών καί ο κατάλληλος θεός τής εκκλησίας αυτής είναι η Αγία Τριάδα η οποία υπακούει στόν νόμο τού Ενός καί τών Πολλών, είναι Μονάς εν Τριάδι, όπου όμως η Μονάς είναι ο Πατήρ, τό Ενα καί τά πολλά τά δύο πρόσωπα τού Υιού καί τού Αγίου Πνεύματος. Μόνο πού τώρα έχουμε τήν Μονάδα εν Δυάδι. Εχουμε τό μεταφυσικό σχήμα τού Πλωτίνου, τών τριών υποστάσεων, τό Ενα, τόν Νού καί τήν Ψυχή, η οποία διέπεται από τόν νόμο τής ενότητος τών πολλών. 
Ο νούς γεννά τά πολλά αλλά επειδή γεννάται από τό Ενα καί είναι τό δεύτερο Ενα, δίνει στά πολλά τήν ενότητα, τό νόημα.
Τό ΠΣΕ είναι εις τύπον καί τόπον τής ψυχής τής νέας εκκλησίας καί αποκτά σιγά-σιγά τήν ενότητα τού Ενός, τού Πάπα, τό πρωτείο τού οποίου έχει ήδη αναγνωρισθεί. 
Ο Φλωρόφσκυ ισχυρίζεται, σάν συνεπής οικουμενιστής, ότι η ενότης τών εκκλησιών είναι θεική εντολή, ο θεϊκός σκοπός και το σχέδιο της Θείας Οικονομίας, γιατί η ενότητα ανήκει στην ίδια την ουσία του χριστιανισμού. Φανερώνοντας ότι η πηγή τής εμπνεύσεώς του είναι η πνοή Ζωής καί η αποκατάστασή της. Οτι σωτηρία είναι η επίτευξη τού καθ' ομοίωσιν. Αυτό τό καθ' ομοίωσιν επιτυγχάνεται μέ τόν αγώνα τής ενώσεως τών εκκλησιών καί τών θρησκειών. Τουτέστιν η ουσία τού χριστιανισμού είναι η ενότης τών πολλών.Ταυτίζοντας Αριστοτελικά τήν ουσία μέ τό ένα καί μέ τό είναι. Γειώνοντας τήν εκκλησία στήν πραγματικότητα τών σχολαστικών καί τού Ακινάτη. Επαναφέροντας στήν επιφάνεια τό αρχαίο ομοιούσιο.
Πού βρίσκεται η θεολογία σέ όλα αυτά; Αυτά είναι υπαρξιακός Μυστικισμός τόν οποίο θά δούμε σύντομα καλύτερα.

Αμέθυστος