ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ (86).

Συνέχεια από: Πέμπτη 18 Ιουνίου 2020

ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥΣ.

Του Enrico Berti.     

                                               Κεφάλαιο ΙΙΙ.

ΜΕΤΟΠΙΣΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΦΑΣΕΩΣ ΚΑΙ “ΑΝΑΠΟΔΟΓΥΡΙΣΜΑ” ΤΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΕΓΕΛΟΥ ΣΤΟΝ ΜΑΡΞ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΜΑΡΞΙΣΜΟ (συνέχεια)

3. Ο “επιστημονικός” χαρακτήρας τού μαρξισμού, όπου το επίθετο “επιστημονικός” εννοείται με την σημασία με την οποία το χρησιμοποίησε ο θετικισμός σχετικά με τις φυσικές επιστήμες, επιβεβαιώθηκε, όπως είναι γνωστό, πιο πολύ και από τον ίδιο τον Μαρξ - ο οποίος όμως μιλούσε πάντοτε για “φυσικούς νόμους τής καπιταλιστικής παραγωγής” σάν “τάσεις οι οποίες δρούν και επιβάλλονται με σιδερένια ανάγκη” και διευκρίνιζε ότι κατανοούσε τήν “ανάπτυξη τής οικονομικής  διαμόρφωσης τής κοινωνίας σαν πρόοδο της φυσικής ιστορίας (Το Κεφάλαιο, εισαγωγή στην Ιη έκδ) – από τον Engels και από τόν ονομαζόμενο “διαλεκτικό υλισμό” και σ’αυτό το πλαίσιο συνδέθηκε καθαρά καί δικαίως, με τήν χρήση από μέρους τού Μαρξ, τής Εγελιανής διαλεκτικής. Μόνο που, λαμβάνοντας αυτή την τελευταία σε όλη τήν έκταση τήν οποία είχε στον Χέγκελ, συμπεριλαμβανομένης και τής εφαρμογής της στην φύση, ο Engels και ο διαλεκτικός υλισμός, κατέληξαν να χάσουν τόν ιδιαιτέρως ιστορικό χαρακτήρα, δηλαδή τόν οικονομικό-κοινωνικό τών αντιφάσεων, που φανέρωσε ο Μαρξ, συναντώντας ακόμη μεγαλύτερες δυσκολίες από την οπτική γωνία τής α.τ.μ.α. Επιπλέον εφαρμόζοντας μ’έναν τρόπο ακόμη πιο στεγνό από τον Μαρξ και πιο μακρυνό από τον Χέγκελ, τήν διάκριση ανάμεσα στην σκέψη και το Είναι, χάρις στην λεγόμενη “θεωρία τής αντανάκλασης”, τού αντικατοπτρισμού, δημιούργησαν μία κατάσταση μιάς αληθινής και πραγματικής ασυμβατότητος ανάμεσα στον μαρξισμό και τήν λογική τής μη-αντιφάσεως.

          Οφείλεται στον Engels πάνω απ’όλα η αντίθεση ανάμεσα στον σοσιαλισμό τού Μαρξ και εκείνον τού Saint-Simon, Fourier, και Orren, μέσω τού χαρακτηρισμού “επιστημονικού” τον οποίο απέδωσε στον σοσιαλισμό τού Μαρξ και “ουτοπικού” στον δεύτερο, παρότι ο σπόρος αυτής τής αντίθεσης βρίσκεται ήδη στο Manifesto που γράφτηκε μαζί με τον Μαρξ. Όμως, αυτό που καθιστά “επιστημονικό” τόν σοσιαλισμό τού Μαρξ, είναι, κατά τον Ενγκελς, ακριβώς η Εγελιανή διαλεκτική, φυσικά αναποδογυρισμένη, γεμισμένη δηλαδή με πραγματικό, υλικό περιεχόμενο (Engels, Anti-During). Έχει σημασία, επιβεβαιώνοντας τήν συνέχεια την οποία ο Μαρξ και ο Ένγκελς έβλεπαν ανάμεσα στην Εγελιανή διαλεκτική και την αρχαία, όσα δηλώνει ο Ενγκελς σχετικά μ’αυτή, αμέσως μετά την αναφορά του στον Χέγκελ: “Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι υπήρξαν γεννημένοι διαλεκτικοί, αυθόρμητοι, και ο πιο καθολικός νούς ανάμεσά τους, ο Αριστοτέλης, είχε ήδη ερευνήσει και τις πιο ουσιώδεις φόρμες τής διαλεκτικής σκέψης” (στο ίδιο, σ. 698. Στην πρώτη σύνθεση είχε γράψει για τον Αριστοτέλη: ο Χέγκελ τού αρχαίου κόσμου)! Προφανώς για τον Ένγκελς η διαλεκτική δεν είναι ασυμβίβαστη με την α.τ.μ.α. διαφορετικά  ο Αριστοτέλης, αναγνωρισμένος εδώ σάν ένας διαλεκτικός στοχαστής δεν θα μπορούσε να την αποδεχθεί. Σε τί πράγμα συνίσταται η διαλεκτική για τον Ενγκελς; Στην αναγνώριση “στην άπειρη πλοκή δεσμών, αμοιβαίων ενεργειών, όπου τίποτε δεν παραμένει αυτό που ήταν, όπου ήταν και όπως ήταν, αλλά τα πάντα κινούνται, αλλάζουν, γεννώνται και πεθαίνουν”. Κανένας δεν κατόρθωσε να το πετύχει καλύτερα από τον Αριστοτέλη. Στην διαλεκτική αντιτίθεται, κατά τον Ένγκελς, η “μεταφυσική”, τής οποίας αναφέρει σαν εκπροσώπους τον Λόκ και τον Βάκωνα, και για την οποία “τα πράγματα και οι εικόνες τους αντικατοπτριζόμενες στην σκέψη, οι έννοιες, είναι μεμονωμένα αντικείμενα το ένα από το άλλο, σταθερά, σκληρά, δεδομένα μία φορά για πάντα”. Ο μεταφυσικός σκέπτεται με απολύτως άμεσες αντιθέσεις, η ομιλία του είναι: ναι, ναι, όχι, όχι. Γι’αυτόν ένα πράγμα υπάρχει ή δεν υπάρχει και εξίσου είναι αδύνατον ένα πράγμα να είναι το ίδιον και ένα άλλο, ταυτοχρόνως” Αυτός είναι ένας τρόπος αντιλήψεως, σύμφωνα με τον Ένγκελς, “μονόπλευρος, περιορισμένος, αφηρημένος και μπερδεμένος σε άλυτες αντιφάσεις, καθότι για τα ξεχωριστά πράγματα, ξεχνά τον δεσμό τους (την σχέση τους), για το είναι τους, ξεχνά την ανάδυσή τους και την δύση τους, για την ακινησία τους, ξεχνά την κίνησή τους, καθότι προκειμένου να δεί τα δένδρα δεν βλέπει το δάσος” (σ. 20-21).

          Έχουμε εδώ μπροστά μας λοιπόν ένα πολύ ενδιαφέρον κοκτέιλ (melange): ο Ένγκελς, ισχυρίζεται ότι η αρχή τής μη-αντιφάσεως και η αρχή τού τρίτου αποκλειομένου α.τ.τ.α. εμποδίζουν να συλλάβουμε τούς δεσμούς (σχέσεις) και τήν κίνηση. Αλλά προφανώς δεν σκέπτεται στην αριστοτελική διατύπωση αυτών των αρχών, διότι έδειξε λίγο πριν τον Αριστοτέλη σαν έναν διαλεκτικό φιλόσοφο, ικανό να συλλάβει απολύτως τούς δεσμούς και την κίνηση. Από το άλλο μέρος δηλώνει ότι η “μεταφυσική” απομονώνει τις έννοιες, τις σταθεροποιεί και γι’αυτό μπλέκεται σε άλυτες αντιφάσεις-Υπονοεί λοιπόν έναν τρόπο κατανοήσεως τής α.τ.μ.α. και τής α.τ.τ.α, τέτοιον ώστε να οδηγεί στην αντίφαση και νομίζει ότι αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο η αντίφαση μπλέκεται μονόπλευρη, περιορισμένη και αφηρημένη, δηλαδή ψεύτικη. Προφανώς πρόκειται για εκείνο το οποίο για τον Χέγκελ ήταν ο τρόπος προόδου τής νοήσεως, δηλαδή τής μοντέρνας μεταφυσικής, η οποία βασίζεται στην αρχή τής ταυτότητος. Ο Ένγκελς λοιπόν τοποθετείται ακριβώς στην οπτική γωνία τού Χέγκελ.

          Ακόμη και τα παραδείγματα τής διαλεκτικής που δίνει είναι Εγελιανά: “κάθε οργανικό σώμα, κάθε στιγμή, είναι και δεν είναι το ίδιο” ή επίσης “τα δύο άκρα μίας αντιθέσεως, το θετικό και το αρνητικό, είναι τόσο αδιαχώριστα το ένα από το άλλο όσο και αντιτιθέμενα και παρ' όλη τους την αντίθεση διεισδύουν αμοιβαίως”. Και σαν τον Χέγκελ και ο Ένγκελς δεν διστάζει να επανεύρει αυτή την διαλεκτική και στην φύση: “η φύση είναι το πεδίο απόδειξης τής διαλεκτικής και εμείς οφείλουμε να πούμε εκθειάζοντας τήν μοντέρνα επιστήμη της φύσης… ότι απέδειξε πώς σε τελευταία ανάλυση, η φύση προοδεύει διαλεκτικά και όχι μεταφυσικά” [Εδώ ο Ένγκελς ανέφερε και τον Δαρβίνο].

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.