KATA ΛΟΥΔΟΒΙΚΟΥ (ΤΟ ΑΝΤΙΦΩΝΟ ΤΟΥ ΣΟΡΟΣ)
Eric Voegelin
Τάξη και Ιστορία
Τόμος ΙΙΙ
Πλάτων και Αριστοτέλης
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ - Οι “νόμοι”
6. Το δράμα της πόλης (συνέχεια)
Σε τέτοιες διατυπώσεις σχετικά με τη σχέση μεταξύ παιδιάς και παιδείας εμπεριέχεται η θεμελιώδης αρχή της φιλοσοφίας της παιδείας του Πλάτωνα, ένα πρόβλημα που συζητήθηκε νωρίτερα στον Φίληβο, αλλά το οποίο τώρα ολοκληρώνεται στην τελική του μορφή, δηλαδή η δυνητική ασυμφωνία μεταξύ των συναισθημάτων - της χαράς και της λύπης, της ηδονής και του πόνου - και του αντικειμενικού αγαθού. Οι προτιμήσεις και οι αποστροφές δεν καθοδηγούν, δεν αποτελούν οδηγό για την ποιότητα, διότι είναι δυνατόν να απολαμβάνει κανείς το κακό ή να αισθάνεται αποστροφή για το καλό. Πρόκειται για μια σύγκρουση εξαιρετικής σημασίας για την πολιτιστική ανάπτυξη, αφού, αφενός, αυτό που είναι κακό στις τέχνες, στη σκέψη και στη συμπεριφορά φαίνεται να δίνει μεγαλύτερη ηδονή στους αμόρφωτους από αυτό που είναι καλό· ταυτόχρονα, και αντίστροφα, απαιτείται μακρύ ταξίδι και επίπονη εκπαίδευση για να μπορέσει κανείς να βρει γνήσια και σταθερή ευχαρίστηση σε ένα έργο τέχνης ή σκέψης που είναι καλό. Το κακό γούστο έρχεται εύκολα, το καλό γούστο απαιτεί πειθαρχία και εκπαίδευση. Στην Αθήνα, όπως και στην εποχή μας, η πολιτιστική παρακμή βρήκε την πιο ενοχλητική της έκφραση στη "θεατροκρατία" στην οποία ήδη αναφερθήκαμε - και την οποία σήμερα αποκαλούμε "εμπορευματοποίηση" - δηλαδή στην τυραννική επιβολή του γούστου των αναλφάβητων μαζών ως το μέτρο με το οποίο αποφασίζεται η επιτυχία ή η αποτυχία στη δημόσια σκηνή. Αυτό δεν σηµαίνει ότι το έργο της ποιότητας εξαφανίζεται -η ίδια η µορφή του Πλάτωνα εν µέσω της υποβάθµισης της Αθήνας αποδεικνύει το ακριβώς αντίθετο- σηµαίνει, ωστόσο, ότι τα γούστα των µαζών (του όχλου) κυριαρχούν κοινωνικά και ότι η αναγνώριση που οι µάζες αποδίδουν στα σκουπίδια καθιστά το έργο της ποιότητας κοινωνικά αναποτελεσµατικό. Οι σημερινές απόπειρες ολοκληρωτικού ελέγχου της πολιτιστικής σφαίρας δεν είναι παρά η συστηματική τελειοποίηση της οχλοκρατικής τυραννίας που αναπτύσσεται στις λεγόμενες "ελεύθερες" κοινωνίες όταν αυτές φτάνουν στο τελικό στάδιο της αποσύνθεσης.
Ο Πλάτωνας κατανόησε τη φύση και την προέλευση της πολιτισμικής αποσύνθεσης, γεγονός που καθόρισε την αντίληψή του για την εκπαίδευση.
Η εκπαίδευση πρέπει να οδηγεί τα παιδιά να συνδέουν την ηδονή με το καλό. Ωστόσο, μια τέτοια εκπαίδευση είναι αδύνατη αν το κοινωνικό περιβάλλον τα ενθαρρύνει να συνδέουν την ηδονή με το κακό. Επομένως, το κοινωνικό περιβάλλον πρέπει να θεσμοθετηθεί έτσι ώστε οι "κακές απολαύσεις" να καταστέλλονται και οι "καλές απολαύσεις" να ενθαρρύνονται και να αναπτύσσονται. Η θεσμοθέτηση αυτού του είδους προϋποθέτει την ανάπτυξη προτύπων που πρέπει να καλλιεργηθούν και να διατηρηθούν. Η πόλις των νόµων θα προβλέπει εποµένως τη δηµόσια εποπτεία της εκπαίδευσης, ξεκινώντας από την πρώτη χορογραφική εκπαίδευση των παιδιών· θα προβλέπει επίσης την καλλιέργεια προτύπων που αναπτύσσονται µέσω της κριτικής λειτουργίας που ασκεί το διονυσιακό πνεύµα των πρεσβυτέρων· θα προβλέπει, τέλος, τη σύσταση ενός υπουργείου παιδείας, το οποίο θα αποτελέσει το ανώτατο αξίωµα ολόκληρου του κυβερνητικού συστήµατος. Η εκπαίδευση γίνεται έτσι "ένας τρόπος προσέλκυσης και καθοδήγησης των παιδιών" προς την κατεύθυνση των προτύπων που θέτει η φωνή του νόμου. Η ψυχή του παιδιού δεν πρέπει ποτέ να μάθει να ευχαριστιέται με ό,τι αντιβαίνει στο νόμο· πρέπει να μάθει να ευχαριστιέται και να πονάει με τα ίδια πράγματα με τους πρεσβύτερους που έθεσαν αυτά τα πρότυπα. Η χορική παιδεία της Πόλης θα έχει ως στόχο να διαμορφώσει τις ψυχές των παιδιών τόσο βαθιά ώστε να είναι ανίκανα να νιώσουν ηδονή για ό,τι είναι κακό. Τα τραγούδια της κοινότητας, οι ωδές, θα γίνουν έτσι ξόρκια, επωδές, για τις ψυχές (επωδαί τας ψυχάς), που θα παράγουν αρμονία μεταξύ ηδονής και αγαθού. Πρόκειται πράγματι για ξόρκια για την ψυχή, που την προετοιμάζουν με τον πιο σοβαρό τρόπο για το τελετουργικό παιχνίδι της ζωής· επειδή όμως τα παιδιά δεν ανέχονται την υπερβολική σοβαρότητα, θα πρέπει να προφέρονται ως παιχνίδια (παιδιαί) και να ασκούνται ως τέτοια (659C-E).
Ξεκινώντας από το παιχνίδι των παιδιών, η παιδεία μας οδηγεί στο σοβαρό παιχνίδι των ενηλίκων, στο παιχνίδι της κοινότητας που τίθεται υπό τους νόμους. Το πάθος της δημόσιας διάστασης του παιχνιδιού ξεσπά υπέροχα στους προβληματισμούς που ο Ξένος Αθηναίος αφιερώνει στις θεατρικές παραστάσεις της πόλις. Θα πρέπει να αφήνεται στους ξένους και τους δούλους να παίζουν μπουρλέσκ και κωμικά θεάματα· κανένας ελεύθερος άνθρωπος της πόλις δεν θα πρέπει να εξευτελίζει τον εαυτό του παρακολουθώντας δημόσια ένα γελοίο θέαμα. Τα πράγματα είναι διαφορετικά όσον αφορά τις σοβαρές παραστάσεις, δηλαδή τις τραγωδίες. Όταν οι τραγωδοί ζητούν από την πόλιν την άδεια να ανεβάσουν μια παράσταση και να σχηματίσουν χορό πολιτών, οι αποφασίζοντες δικαστές πρέπει να απαντούν ως εξής:
Σεβαστοί Ξένοι! Είμαστε οι ίδιοι οι ποιητές μιας τραγωδίας - και είναι η καλύτερη και ευγενέστερη όλων. Διότι το πολίτευμά μας τέθηκε ως συμβολική μίμηση (μίμησις) της καλύτερης και ευγενέστερης ζωής, και το θεωρούμε ως την πιο αληθινή από τις τραγωδίες. Έτσι, εμείς και εσείς είμαστε και οι δύο ποιητές του ίδιου είδους, ανταγωνιστές καλλιτέχνες και ηθοποιοί στις ευγενέστερες τραγωδίες, τις οποίες μόνο ένας αληθινός νόμος μπορεί να πραγματοποιήσει - ή τουλάχιστον αυτό ελπίζουμε. Μην περιμένετε λοιπόν να στήσετε τόσο εύκολα τη σκηνή σας στη δημόσια πλατεία μας και να αφήσετε τις μελωδικές φωνές των ηθοποιών σας να υπερκεράσουν τις δικές μας, μιλώντας δημοσίως στα παιδιά μας, στις γυναίκες μας και στον λαό γενικότερα, για τις ίδιες πρακτικές της ζωής που είναι και δικές μας, αλλά που παράγουν σε μεγάλο βαθμό αντίθετο αποτέλεσμα. Θα ήμασταν εντελώς τρελοί, και ολόκληρη η πόλη θα ήταν τρελή, αν αυτό το αίτημά σας γινόταν δεκτό σε εσάς πριν οι δικαστές συζητήσουν αν η σύνθεσή σας είναι κατάλληλη ή όχι για να παρουσιαστεί δημοσίως. Πηγαίνετε τώρα, γιοι και κληρονόμοι των γλυκύτερων Μουσών, και δείξτε τα τραγούδια σας στους δικαστές για να τα συγκρίνουν με τα δικά μας· και αν είναι εξίσου καλά με τα δικά μας ή καλύτερα, τότε θα σας χορηγήσουμε έναν χορό· αλλά αν όχι, φίλοι μου, τότε δεν μπορούμε (817B-D).
ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΚΑΤΑ ΦΥΣΙΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου