Πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 27 Φεβρουαρίου 2025 η πέμπτη διάλεξη του φετινού κύκλου εκδηλώσεων «Η Λειτουργία μετά τη Λειτουργία», που συνδιοργανώνεται από την Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου, την Ιερά Μητρόπολη Γαλλίας και το Βικαριάτο των Γαλλόφωνων Ενοριών (Βικαριάτο της αγίας Μαρίας των Παρισίων και του αγίου Αλεξίου της Υγκέν, Οικουμενικό Πατριαρχείο). Ομιλητής ήταν ο Αριστοτέλης Παπανικολάου (Καθηγητής Θεολογίας, Έδρα Ορθόδοξης Θεολογίας και Πολιτισμού «Αρχιεπίσκοπος Δημήτριος», Πανεπιστήμιο Φόρντχαμ, και Συνδιευθυντής του Κέντρου Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών στο ίδιο Πανεπιστήμιο), που παρουσίασε το θέμα «“Υπέρ της του κόσμου ζωής”: Το κοινωνικό ήθος της Ορθόδοξης Εκκλησίας». Συντονίστρια της εκδήλωσης ήταν η Μαγδαληνή Θωμά, Συγγραφέας, Δρ Φιλολογίας και Επιστημονική Συνεργάτις της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου.
Ο ομιλητής παρομοίασε την πνευματική ζωή με την άσκηση των αθλητών, ενώ αντίστοιχα χρησιμοποίησε το μοντέλο της άσκησης και της συνεχούς εργασίας των καλλιτεχνών, που αγωνίζονται συνέχεια και εμπνέονται από την καλλιτεχνική παράδοση για να βελτιώσουν το έργο τους. Η ηθική, κατ’ αυτόν τον τρόπο, εμφανίζεται ως μια ευγενής τέχνη, και όχι ως ένα σύνολο περιορισμών και κανόνων. «Για να μάθουμε να αγαπάμε όπως αγαπά ο Θεός χρειάζεται άσκηση. Αυτή η αγάπη δεν εκδηλώνεται δίχως προσπάθεια, όπως πολύ καλά γνωρίζουν οι μεγάλοι άγιοι της Παράδοσής μας.» Η Ορθόδοξη Παράδοση, ως συνέχεια της Αποστολικής Παράδοσης, προσφέρει έναν τρόπο άσκησης που μας μυσταγωγεί στην αγάπη. Στο υπό διερεύνηση κείμενο του Πατριαρχείου επισημαίνεται ακριβώς αυτή η δυνατότητα μεταμορφώσεως, που προσφέρεται από τον Χριστό μέσα από την Ενσάρκωση, τον Θάνατο και την Ανάσταση του, και τονίζεται η δυνατότητα πραγμάτωσης αυτής της μεταμορφώσεως μέσα στον κόσμο στον οποίο ζούμε, με όλες τις προκλήσεις που εμφανίζονται. Το κείμενο προσφέρει έναν εναλλακτικό τρόπο κατανόησης του ανθρώπου, και προτείνει μια νέα προοπτική, η οποία αναζητά το αγαθό στον «άλλο», ακόμη κι όταν αυτός ο «άλλος» δεν ασπάζεται την πίστη μας. Είναι ένα όραμα που διακηρύσσει ότι ακόμη κι αν η Βασιλεία του Θεού «οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ κόσμου τούτου», εμείς μπορούμε να ζήσουμε κατά τέτοιο τρόπο ούτως ώστε να εικονίζουμε τη Βασιλεία στον παρόντα κόσμο.
Στη συζήτηση που ακολούθησε, τέθηκε το ερώτημα της ελευθερίας των επιλογών του ανθρώπου ως ηθική στάση σύμφωνη με το Ορθόδοξο πνεύμα, ενώ συζητήθηκε και ο επίκαιρος χαρακτήρας του κειμένου του Πατριαρχείου, που ανταποκρίνεται άμεσα στις ανάγκες της εποχής, χωρίς να παρεκκλίνει από τις αρχές της Ορθόδοξης παράδοσης.
Η ΗΘΙΚΗ ΩΣ ΤΕΧΝΗ. ΣΧΟΛΙΟ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ “«ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΖΩΗΣ». ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΗΘΟΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ”.
Γιατί χρειάζεται σήμερα ένα τέτοιο κείμενο; Πολλές φορές αναφερόμαστε στην Ορθόδοξη Εκκλησία ως νοσοκομείο που θεραπεύει την ψυχή μας απ’ τη νόσο της αμαρτίας. Ωστόσο, ελλοχεύει ένας σοβαρός κίνδυνος σε αυτή τη θεώρηση, διότι κατ’ αυτόν τον τρόπο μπορεί να ενθαρρύνουμε τους πιστούς να επικεντρωθούν μονάχα στις αμαρτίες, τα λάθη και τα σφάλματά τους.
Υπάρχει όμως και μια άλλη μεταφορά που περιγράφει την πνευματική ζωή, η οποία, αν και δεν αναφέρεται συχνά, κατέχει εντούτοις εξέχοντα ρόλο στις επιστολές του αποστόλου Παύλου. Στην Πρώτη Προς Κορινθίους Επιστολή, ο Παύλος αναφέρει το εξής: «Οὐκ οἴδατε ὅτι οἱ ἐν σταδίῳ τρέχοντες πάντες μὲν τρέχουσιν, εἷς δὲ λαμβάνει τὸ βραβεῖον; Οὕτως τρέχετε ἵνα καταλάβητε. Πᾶς δὲ ὁ ἀγωνιζόμενος πάντα ἐγκρατεύεται, ἐκεῖνοι μὲν οὖν ἵνα φθαρτὸν στέφανον λάβωσιν, ἡμεῖς δὲ ἄφθαρτον. Ἐγὼ τοίνυν οὕτως τρέχω ὡς οὐκ ἀδήλως, οὕτως πυκτεύω ὡς οὐκ ἀέρα δέρων· ἀλλὰ ὑπωπιάζω μου τὸ σῶμα καὶ δουλαγωγῶ, μη πως ἄλλοις κηρύξας αὐτὸς ἀδόκιμος γένωμαι» (Α΄ Κορ. 9:24-27). Στο παραπάνω εδάφιο, η πνευματική ζωή παρομοιάζεται με την άσκηση των αθλητών, καθώς ο απόστολος Παύλος δεν εστιάζει στην αέναη κατάσταση της αμαρτωλότητάς μας, αλλά στις δυνατότητες που έχει δώσει ο Θεός σε κάθε άνθρωπο.
Επιτρέψτε μου να προεκτείνω το παραπάνω παράδειγμα της αθλητικής προπόνησης αναφέροντας την εξάσκηση στις καλές τέχνες. Για παράδειγμα, εάν κάποιος θέλει να γίνει ζωγράφος, ισχύει ακριβώς η ίδια λογική, διότι δεν θα το πράξει μελετώντας μονάχα βιβλία ή διαβάζοντας για τη ζωγραφική. Αυτό που πρέπει να κάνει είναι να αφομοιώσει μια ήδη καθιερωμένη μακρά παράδοση ζωγραφικής τεχνικής, η οποία περιλαμβάνει τη σοφία της εκπαίδευσης που θα τον βοηθήσει να γίνει ζωγράφος. Συνήθως κάποιος ξεκινά από τα βασικά και στη συνέχεια προοδεύει σταδιακά σε ένα μέσο και αργότερα σε πιο προχωρημένο επίπεδο. Ο μαθητευόμενος ζωγράφος εκπαιδεύεται υπό την καθοδήγηση ενός δασκάλου ή και δασκάλων. Κάποιος γίνεται λοιπόν ζωγράφος μέσω αυτής της εξάσκησης και το έπαθλο δεν είναι ο πλούτος ή η φήμη αλλά η αγάπη για την τέχνη.
Ωστόσο, για να μάθουμε να αγαπάμε όπως αγαπά ο Θεός χρειάζεται άσκηση. Αυτή η αγάπη δεν εκδηλώνεται δίχως προσπάθεια, όπως πολύ καλά γνωρίζουν οι μεγάλοι άγιοι της Παράδοσής μας. Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής υπογραμμίζει στα Κεφάλαια Περί Αγάπης ότι: «εκείνος που βλέπει ίχνος μίσους μέσα στην καρδιά του για οποιοδήποτε πταίσμα προς τον οποιοδήποτε άνθρωπο, είναι ξένος εξ ολοκλήρου της αγάπης προς το Θεό· διότι η αγάπη προς το Θεό δεν ανέχεται καθόλου το μίσος προς τον άνθρωπο»
Σε σπάνιες περιπτώσεις, βλέπουμε ακόμη και αγίους, οι οποίοι ξεπροβάλλουν από την παράδοση της ζωγραφικής τέχνης. Ο Πικάσο μπορεί να θεωρηθεί ένας τέτοιος άγιος, καθώς, αφού εκπαιδεύτηκε στο πλαίσιο αυτής της τέχνης, απέκτησε άρτια γνώση ολόκληρης της προγενέστερης καλλιτεχνικής παράδοσης, κατορθώνοντας έτσι να αναδείξει με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο όλα όσα διδάχτηκε. Το καλλιτεχνικό όραμα του Πικάσο ήταν συναφειακό, εξαρτιόταν δηλαδή από το κοινωνικο-πολιτισμικό πλαίσιο της εποχής του, πράγμα που σημαίνει ότι θα ήταν αδύνατο ένας τέτοιος καλλιτέχνης να είχε εμφανιστεί την εποχή της Αναγέννησης. Ο Πικάσο προσφέρει ένα «νέο» στοιχείο στη ζωγραφική παράδοση, ωστόσο η καινοτομία του δεν θα πρέπει να ερμηνευτεί ως απομάκρυνση από αυτήν, αλλά αντιθέτως ως συνέχεια και εξέλιξή της. Ο Πικάσο ενίσχυσε, επέκτεινε και πρότεινε ό,τι ήταν δυνατό εντός του πλαισίου της παράδοσης, λόγω ακριβώς της εκπαίδευσης που είχε λάβει. Ένα από τα πιο διάσημα αποφθέγματά του είναι το εξής: «Η μητέρα μου μού είπε: “Αν είσαι στρατιώτης, θα γίνεις στρατηγός. Αν είσαι μοναχός, θα γίνεις ο Πάπας. Αντ’ αυτού, ήμουν ζωγράφος και έγινα ο Πικάσο”». Πράγματι έγινε ο Πικάσο, αλλά δεν θα μπορούσε ποτέ να γίνει ό,τι έγινε δίχως την κατάλληλη εκπαίδευση.
Η Ορθόδοξη πίστη μας διδάσκει ότι καλούμαστε να είμαστε ευχαριστιακά όντα «εν τω κόσμω», πράγμα που σημαίνει να είμαστε θεωμένα όντα εν τω κόσμω. Αυτή η δυνατότητα είναι η θέωση και εφόσον ο Θεός είναι αγάπη, η κατά Θεόν ομοίωση, το να γίνουμε δηλαδή τέλειοι, όπως τέλειος είναι και ο ουράνιος Πατέρας μας (Μτ. 5:48) σημαίνει να αγαπούμε κατά τον τρόπο της αγάπης του Θεού, να αγαπάμε τον Θεό μ’ όλη την καρδιά, την ψυχή και τον νου μας και τον πλησίον μας όπως τον εαυτό μας, συμπεριλαμβανομένων των ξένων και των εχθρών. Ωστόσο, για να μάθουμε να αγαπάμε όπως αγαπά ο Θεός χρειάζεται άσκηση. Αυτή η αγάπη δεν εκδηλώνεται δίχως προσπάθεια, όπως πολύ καλά γνωρίζουν οι μεγάλοι άγιοι της Παράδοσής μας. Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής υπογραμμίζει στα Κεφάλαια Περί Αγάπης ότι: «εκείνος που βλέπει ίχνος μίσους μέσα στην καρδιά του για οποιοδήποτε πταίσμα προς τον οποιοδήποτε άνθρωπο, είναι ξένος εξ ολοκλήρου της αγάπης προς το Θεό· διότι η αγάπη προς το Θεό δεν ανέχεται καθόλου το μίσος προς τον άνθρωπο» (1.15). Ο άγιος Μάξιμος επισημαίνει το παραπάνω επειδή γνωρίζει ότι υπάρχουν χριστιανοί που νιώθουν φόβο, οργή και μίσος στην καρδιά τους. Τα Κεφάλαια Περί Αγάπης μπορούν να θεωρηθούν ως ένα εγχειρίδιο που μας ασκεί στην αγάπη, ένα ανάγνωσμα, το οποίο μας οδηγεί στο δρόμο προς τη θέωση, την αγάπη προς το Θεό και την κτίση.[ΓΙΑΤΙ ΟΜΩΣ ΑΓΑΠΗΤΕ Ο ΑΓΙΟΣ ΜΑΞΙΜΟΣ ΔΕΝ ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΣΕ ΤΟΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ;]
Αυτό που μας προσφέρει η Ορθόδοξη Παράδοση, ως συνέχεια της Αποστολικής Παράδοσης, είναι ένας τρόπος άσκησης που μας μυσταγωγεί στην αγάπη, προσφέροντάς μας τη σοφία σπουδαίων ασκητών αγίων, όπως του αγίου Μαξίμου, οι οποίοι μας διδάσκουν πώς να αγαπάμε. Πράγματι η Ορθόδοξη Παράδοσή μας είναι καλλιτεχνική παράδοση, στον βαθμό που ο πραγματικός της στόχος έγκειται στην ενασχόληση με πρακτικές που θα μας διδάξουν πώς να αποκαθαίρουμε την ύπαρξή μας απ’ τον ρύπο της αμαρτίας αποκαλύπτοντας την ανεκλάλητη εικόνα του Θεού που ήδη φέρουμε ως ανθρώπινα όντα.
Η αγάπη δεν αποτελεί απλώς μια πράξη καλοσύνης, διότι είναι δύσκολο να αγαπάς τον Θεό, την οικογένεια, τους φίλους, τον ξένο και τον εχθρό. Πρόκειται για ένα κατόρθωμα, το οποίο παρεμποδίζεται από το πλήθος των αμαρτιών που διαλύουν τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων και τροφοδοτούν τον φόβο, την οργή και το μίσος. Η άσκηση της αγάπης δυσχεραίνεται από τη βία του κόσμου τούτου, είτε πρόκειται για τη βία που διαπράττουμε στους άλλους είτε για τη βία που εμείς οι ίδιοι βιώνουμε. Αυτό που μας προσφέρει η Ορθόδοξη Παράδοση, ως συνέχεια της Αποστολικής Παράδοσης, είναι ένας τρόπος άσκησης που μας μυσταγωγεί στην αγάπη, προσφέροντάς μας τη σοφία σπουδαίων ασκητών αγίων, όπως του αγίου Μαξίμου, οι οποίοι μας διδάσκουν πώς να αγαπάμε. Πράγματι η Ορθόδοξη Παράδοσή μας είναι καλλιτεχνική παράδοση, στον βαθμό που ο πραγματικός της στόχος έγκειται στην ενασχόληση με πρακτικές που θα μας διδάξουν πώς να αποκαθαίρουμε την ύπαρξή μας απ’ τον ρύπο της αμαρτίας αποκαλύπτοντας την ανεκλάλητη εικόνα του Θεού που ήδη φέρουμε ως ανθρώπινα όντα.
Το κείμενο Υπέρ της του κόσμου ζωής: Το κοινωνικό ήθος της Ορθόδοξης Εκκλησίας επισημαίνει ακριβώς αυτή τη δυνατότητα μεταμορφώσεως, την οποία μας προσφέρει ο Κύριος μας διά της Σαρκώσεως, του Θανάτου, της Αναστάσεως και της Αναλήψεώς Του. Συγκεκριμένα, τονίζει αυτή τη δυνατότητα μεταμόρφωσης στον παρόντα κόσμο, στον οποίο ήδη ζούμε, έναν κόσμο που αντιμετωπίζει πρωτοφανείς προκλήσεις. Το κείμενο του Κοινωνικού Ήθους δεν αποτελεί κάποιο νομικίστικο εγχειρίδιο. Δεν προσφέρει «ηθικούς κανόνες» για τους πιστούς, ούτε λύσεις για συγκεκριμένα προβλήματα. Αυτό που προσφέρει, ωστόσο, είναι ένας εναλλακτικός τρόπος κατανόησης του ανθρώπου, μιας κατανόησης, η οποία μας φανερώνεται διά της Ενανθρωπήσεως του Θείου Λόγου. Μας προτείνει επίσης μια νέα προοπτική, με την οποία οι Ορθόδοξοι χριστιανοί μπορούν να ανταποκριθούν στις προκλήσεις του κόσμου, ένα όραμα σύμφωνο με τον ευχαριστιακό τρόπο υπάρξεως «εν τω κόσμω» που κατοχυρώνεται απ’ την εμπειρία της Ορθοδόξου Παραδόσεως. Το εν λόγω όραμα δεν έχει σχέση με οιαδήποτε δυαρχική θεωρία, δεν περιγράφει τον κόσμο με απλοϊκά αντιθετικά σχήματα καλού εναντίον κακού. Πρόκειται για μια προοπτική, η οποία αναζητά το αγαθό στον «άλλο», ακόμη κι όταν αυτός ο «άλλος» δεν ασπάζεται την πίστη μας. Είναι ένα όραμα, το οποίο μαρτυρά με βεβαιότητα στον κόσμο ότι μπορούμε να υπερβούμε την αμαρτωλότητά μας, ούτως ώστε να λάμψουμε ως όμορφες εικόνες του Θεού που είμαστε. Είναι ένα όραμα που διακηρύσσει ότι ακόμη κι αν η Βασιλεία του Θεού «οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ κόσμου τούτου», εμείς μπορούμε να ζήσουμε κατά τέτοιο τρόπο ούτως ώστε να εικονίζουμε τη Βασιλεία στον παρόντα κόσμο.
Εν τέλει πρόκειται για ένα κείμενο ελπίδας, το οποίο μας προτρέπει να αγαπήσουμε τον κόσμο με τον τρόπο του Θεού[ΑΓΑΠΑ ΚΑΙ ΚΑΝΕ ΟΤΙ ΘΕΣ] και παρόλο που αυτή η αγάπη προϋποθέτει επίπονη άσκηση, είναι δυνατή ακόμη και όταν αναφέρεται στον ξένο και τον εχθρό, διότι για τους χριστιανούς η βίωση της αγάπης είναι μια συνεχής πορεία, η οποία καθοδηγείται απ’ την ελπίδα ότι: «οὔτε θάνατος οὔτε ζωὴ οὔτε ἄγγελοι οὔτε ἀρχαὶ οὔτε ἐνεστῶτα οὔτε μέλλοντα οὔτε δυνάμεις οὔτε ὕψωμα οὔτε βάθος οὔτε τις κτίσις ἑτέρα δυνήσεται ἡμᾶς χωρίσαι ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν» (Ρωμ. 8:38-39).
Το κείμενο αποτελεί επεξεργασμένη μορφή της παρουσίασης του γράφοντος στο Εργαστήριο Η ανανέωση της συνοδικότητας και η μαρτυρία της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου στις 26 Νοεμβρίου στο πλαίσιο του Διεθνούς Συνεδρίου Η Ορθόδοξη Θεολογία στον 21ο αιώνα της Θεολογικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α. που έλαβε χώρα στην Αθήνα στις 24-28 Νοεμβρίου 2024.
Μετάφραση από τα αγγλικά Νικόλαος Ασπρούλης.
Ο ομιλητής παρομοίασε την πνευματική ζωή με την άσκηση των αθλητών, ενώ αντίστοιχα χρησιμοποίησε το μοντέλο της άσκησης και της συνεχούς εργασίας των καλλιτεχνών, που αγωνίζονται συνέχεια και εμπνέονται από την καλλιτεχνική παράδοση για να βελτιώσουν το έργο τους. Η ηθική, κατ’ αυτόν τον τρόπο, εμφανίζεται ως μια ευγενής τέχνη, και όχι ως ένα σύνολο περιορισμών και κανόνων. «Για να μάθουμε να αγαπάμε όπως αγαπά ο Θεός χρειάζεται άσκηση. Αυτή η αγάπη δεν εκδηλώνεται δίχως προσπάθεια, όπως πολύ καλά γνωρίζουν οι μεγάλοι άγιοι της Παράδοσής μας.» Η Ορθόδοξη Παράδοση, ως συνέχεια της Αποστολικής Παράδοσης, προσφέρει έναν τρόπο άσκησης που μας μυσταγωγεί στην αγάπη. Στο υπό διερεύνηση κείμενο του Πατριαρχείου επισημαίνεται ακριβώς αυτή η δυνατότητα μεταμορφώσεως, που προσφέρεται από τον Χριστό μέσα από την Ενσάρκωση, τον Θάνατο και την Ανάσταση του, και τονίζεται η δυνατότητα πραγμάτωσης αυτής της μεταμορφώσεως μέσα στον κόσμο στον οποίο ζούμε, με όλες τις προκλήσεις που εμφανίζονται. Το κείμενο προσφέρει έναν εναλλακτικό τρόπο κατανόησης του ανθρώπου, και προτείνει μια νέα προοπτική, η οποία αναζητά το αγαθό στον «άλλο», ακόμη κι όταν αυτός ο «άλλος» δεν ασπάζεται την πίστη μας. Είναι ένα όραμα που διακηρύσσει ότι ακόμη κι αν η Βασιλεία του Θεού «οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ κόσμου τούτου», εμείς μπορούμε να ζήσουμε κατά τέτοιο τρόπο ούτως ώστε να εικονίζουμε τη Βασιλεία στον παρόντα κόσμο.
Στη συζήτηση που ακολούθησε, τέθηκε το ερώτημα της ελευθερίας των επιλογών του ανθρώπου ως ηθική στάση σύμφωνη με το Ορθόδοξο πνεύμα, ενώ συζητήθηκε και ο επίκαιρος χαρακτήρας του κειμένου του Πατριαρχείου, που ανταποκρίνεται άμεσα στις ανάγκες της εποχής, χωρίς να παρεκκλίνει από τις αρχές της Ορθόδοξης παράδοσης.
Η βιντεοσκόπηση της εκδήλωσης είναι διαθέσιμη στο κανάλι της Ακαδημίας, στη διεύθυνση https://youtu.be/seZKA_kGdGw (αγγλικά), ενώ η ελληνική εκδοχή της ομιλίας έχει δημοσιευτεί στο ιστολόγιο «Πολυμερώς και πολυτρόπως» στη διεύθυνση https://tinyurl.com/papanikolaouethics.
Πηγή: Ακαδημία Βόλου
Γιατί χρειάζεται σήμερα ένα τέτοιο κείμενο; Πολλές φορές αναφερόμαστε στην Ορθόδοξη Εκκλησία ως νοσοκομείο που θεραπεύει την ψυχή μας απ’ τη νόσο της αμαρτίας. Ωστόσο, ελλοχεύει ένας σοβαρός κίνδυνος σε αυτή τη θεώρηση, διότι κατ’ αυτόν τον τρόπο μπορεί να ενθαρρύνουμε τους πιστούς να επικεντρωθούν μονάχα στις αμαρτίες, τα λάθη και τα σφάλματά τους.
Υπάρχει όμως και μια άλλη μεταφορά που περιγράφει την πνευματική ζωή, η οποία, αν και δεν αναφέρεται συχνά, κατέχει εντούτοις εξέχοντα ρόλο στις επιστολές του αποστόλου Παύλου. Στην Πρώτη Προς Κορινθίους Επιστολή, ο Παύλος αναφέρει το εξής: «Οὐκ οἴδατε ὅτι οἱ ἐν σταδίῳ τρέχοντες πάντες μὲν τρέχουσιν, εἷς δὲ λαμβάνει τὸ βραβεῖον; Οὕτως τρέχετε ἵνα καταλάβητε. Πᾶς δὲ ὁ ἀγωνιζόμενος πάντα ἐγκρατεύεται, ἐκεῖνοι μὲν οὖν ἵνα φθαρτὸν στέφανον λάβωσιν, ἡμεῖς δὲ ἄφθαρτον. Ἐγὼ τοίνυν οὕτως τρέχω ὡς οὐκ ἀδήλως, οὕτως πυκτεύω ὡς οὐκ ἀέρα δέρων· ἀλλὰ ὑπωπιάζω μου τὸ σῶμα καὶ δουλαγωγῶ, μη πως ἄλλοις κηρύξας αὐτὸς ἀδόκιμος γένωμαι» (Α΄ Κορ. 9:24-27). Στο παραπάνω εδάφιο, η πνευματική ζωή παρομοιάζεται με την άσκηση των αθλητών, καθώς ο απόστολος Παύλος δεν εστιάζει στην αέναη κατάσταση της αμαρτωλότητάς μας, αλλά στις δυνατότητες που έχει δώσει ο Θεός σε κάθε άνθρωπο.
Επιτρέψτε μου να προεκτείνω το παραπάνω παράδειγμα της αθλητικής προπόνησης αναφέροντας την εξάσκηση στις καλές τέχνες. Για παράδειγμα, εάν κάποιος θέλει να γίνει ζωγράφος, ισχύει ακριβώς η ίδια λογική, διότι δεν θα το πράξει μελετώντας μονάχα βιβλία ή διαβάζοντας για τη ζωγραφική. Αυτό που πρέπει να κάνει είναι να αφομοιώσει μια ήδη καθιερωμένη μακρά παράδοση ζωγραφικής τεχνικής, η οποία περιλαμβάνει τη σοφία της εκπαίδευσης που θα τον βοηθήσει να γίνει ζωγράφος. Συνήθως κάποιος ξεκινά από τα βασικά και στη συνέχεια προοδεύει σταδιακά σε ένα μέσο και αργότερα σε πιο προχωρημένο επίπεδο. Ο μαθητευόμενος ζωγράφος εκπαιδεύεται υπό την καθοδήγηση ενός δασκάλου ή και δασκάλων. Κάποιος γίνεται λοιπόν ζωγράφος μέσω αυτής της εξάσκησης και το έπαθλο δεν είναι ο πλούτος ή η φήμη αλλά η αγάπη για την τέχνη.
Ωστόσο, για να μάθουμε να αγαπάμε όπως αγαπά ο Θεός χρειάζεται άσκηση. Αυτή η αγάπη δεν εκδηλώνεται δίχως προσπάθεια, όπως πολύ καλά γνωρίζουν οι μεγάλοι άγιοι της Παράδοσής μας. Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής υπογραμμίζει στα Κεφάλαια Περί Αγάπης ότι: «εκείνος που βλέπει ίχνος μίσους μέσα στην καρδιά του για οποιοδήποτε πταίσμα προς τον οποιοδήποτε άνθρωπο, είναι ξένος εξ ολοκλήρου της αγάπης προς το Θεό· διότι η αγάπη προς το Θεό δεν ανέχεται καθόλου το μίσος προς τον άνθρωπο»
Σε σπάνιες περιπτώσεις, βλέπουμε ακόμη και αγίους, οι οποίοι ξεπροβάλλουν από την παράδοση της ζωγραφικής τέχνης. Ο Πικάσο μπορεί να θεωρηθεί ένας τέτοιος άγιος, καθώς, αφού εκπαιδεύτηκε στο πλαίσιο αυτής της τέχνης, απέκτησε άρτια γνώση ολόκληρης της προγενέστερης καλλιτεχνικής παράδοσης, κατορθώνοντας έτσι να αναδείξει με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο όλα όσα διδάχτηκε. Το καλλιτεχνικό όραμα του Πικάσο ήταν συναφειακό, εξαρτιόταν δηλαδή από το κοινωνικο-πολιτισμικό πλαίσιο της εποχής του, πράγμα που σημαίνει ότι θα ήταν αδύνατο ένας τέτοιος καλλιτέχνης να είχε εμφανιστεί την εποχή της Αναγέννησης. Ο Πικάσο προσφέρει ένα «νέο» στοιχείο στη ζωγραφική παράδοση, ωστόσο η καινοτομία του δεν θα πρέπει να ερμηνευτεί ως απομάκρυνση από αυτήν, αλλά αντιθέτως ως συνέχεια και εξέλιξή της. Ο Πικάσο ενίσχυσε, επέκτεινε και πρότεινε ό,τι ήταν δυνατό εντός του πλαισίου της παράδοσης, λόγω ακριβώς της εκπαίδευσης που είχε λάβει. Ένα από τα πιο διάσημα αποφθέγματά του είναι το εξής: «Η μητέρα μου μού είπε: “Αν είσαι στρατιώτης, θα γίνεις στρατηγός. Αν είσαι μοναχός, θα γίνεις ο Πάπας. Αντ’ αυτού, ήμουν ζωγράφος και έγινα ο Πικάσο”». Πράγματι έγινε ο Πικάσο, αλλά δεν θα μπορούσε ποτέ να γίνει ό,τι έγινε δίχως την κατάλληλη εκπαίδευση.
Η Ορθόδοξη πίστη μας διδάσκει ότι καλούμαστε να είμαστε ευχαριστιακά όντα «εν τω κόσμω», πράγμα που σημαίνει να είμαστε θεωμένα όντα εν τω κόσμω. Αυτή η δυνατότητα είναι η θέωση και εφόσον ο Θεός είναι αγάπη, η κατά Θεόν ομοίωση, το να γίνουμε δηλαδή τέλειοι, όπως τέλειος είναι και ο ουράνιος Πατέρας μας (Μτ. 5:48) σημαίνει να αγαπούμε κατά τον τρόπο της αγάπης του Θεού, να αγαπάμε τον Θεό μ’ όλη την καρδιά, την ψυχή και τον νου μας και τον πλησίον μας όπως τον εαυτό μας, συμπεριλαμβανομένων των ξένων και των εχθρών. Ωστόσο, για να μάθουμε να αγαπάμε όπως αγαπά ο Θεός χρειάζεται άσκηση. Αυτή η αγάπη δεν εκδηλώνεται δίχως προσπάθεια, όπως πολύ καλά γνωρίζουν οι μεγάλοι άγιοι της Παράδοσής μας. Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής υπογραμμίζει στα Κεφάλαια Περί Αγάπης ότι: «εκείνος που βλέπει ίχνος μίσους μέσα στην καρδιά του για οποιοδήποτε πταίσμα προς τον οποιοδήποτε άνθρωπο, είναι ξένος εξ ολοκλήρου της αγάπης προς το Θεό· διότι η αγάπη προς το Θεό δεν ανέχεται καθόλου το μίσος προς τον άνθρωπο» (1.15). Ο άγιος Μάξιμος επισημαίνει το παραπάνω επειδή γνωρίζει ότι υπάρχουν χριστιανοί που νιώθουν φόβο, οργή και μίσος στην καρδιά τους. Τα Κεφάλαια Περί Αγάπης μπορούν να θεωρηθούν ως ένα εγχειρίδιο που μας ασκεί στην αγάπη, ένα ανάγνωσμα, το οποίο μας οδηγεί στο δρόμο προς τη θέωση, την αγάπη προς το Θεό και την κτίση.[ΓΙΑΤΙ ΟΜΩΣ ΑΓΑΠΗΤΕ Ο ΑΓΙΟΣ ΜΑΞΙΜΟΣ ΔΕΝ ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΣΕ ΤΟΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ;]
Αυτό που μας προσφέρει η Ορθόδοξη Παράδοση, ως συνέχεια της Αποστολικής Παράδοσης, είναι ένας τρόπος άσκησης που μας μυσταγωγεί στην αγάπη, προσφέροντάς μας τη σοφία σπουδαίων ασκητών αγίων, όπως του αγίου Μαξίμου, οι οποίοι μας διδάσκουν πώς να αγαπάμε. Πράγματι η Ορθόδοξη Παράδοσή μας είναι καλλιτεχνική παράδοση, στον βαθμό που ο πραγματικός της στόχος έγκειται στην ενασχόληση με πρακτικές που θα μας διδάξουν πώς να αποκαθαίρουμε την ύπαρξή μας απ’ τον ρύπο της αμαρτίας αποκαλύπτοντας την ανεκλάλητη εικόνα του Θεού που ήδη φέρουμε ως ανθρώπινα όντα.
Η αγάπη δεν αποτελεί απλώς μια πράξη καλοσύνης, διότι είναι δύσκολο να αγαπάς τον Θεό, την οικογένεια, τους φίλους, τον ξένο και τον εχθρό. Πρόκειται για ένα κατόρθωμα, το οποίο παρεμποδίζεται από το πλήθος των αμαρτιών που διαλύουν τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων και τροφοδοτούν τον φόβο, την οργή και το μίσος. Η άσκηση της αγάπης δυσχεραίνεται από τη βία του κόσμου τούτου, είτε πρόκειται για τη βία που διαπράττουμε στους άλλους είτε για τη βία που εμείς οι ίδιοι βιώνουμε. Αυτό που μας προσφέρει η Ορθόδοξη Παράδοση, ως συνέχεια της Αποστολικής Παράδοσης, είναι ένας τρόπος άσκησης που μας μυσταγωγεί στην αγάπη, προσφέροντάς μας τη σοφία σπουδαίων ασκητών αγίων, όπως του αγίου Μαξίμου, οι οποίοι μας διδάσκουν πώς να αγαπάμε. Πράγματι η Ορθόδοξη Παράδοσή μας είναι καλλιτεχνική παράδοση, στον βαθμό που ο πραγματικός της στόχος έγκειται στην ενασχόληση με πρακτικές που θα μας διδάξουν πώς να αποκαθαίρουμε την ύπαρξή μας απ’ τον ρύπο της αμαρτίας αποκαλύπτοντας την ανεκλάλητη εικόνα του Θεού που ήδη φέρουμε ως ανθρώπινα όντα.
Το κείμενο Υπέρ της του κόσμου ζωής: Το κοινωνικό ήθος της Ορθόδοξης Εκκλησίας επισημαίνει ακριβώς αυτή τη δυνατότητα μεταμορφώσεως, την οποία μας προσφέρει ο Κύριος μας διά της Σαρκώσεως, του Θανάτου, της Αναστάσεως και της Αναλήψεώς Του. Συγκεκριμένα, τονίζει αυτή τη δυνατότητα μεταμόρφωσης στον παρόντα κόσμο, στον οποίο ήδη ζούμε, έναν κόσμο που αντιμετωπίζει πρωτοφανείς προκλήσεις. Το κείμενο του Κοινωνικού Ήθους δεν αποτελεί κάποιο νομικίστικο εγχειρίδιο. Δεν προσφέρει «ηθικούς κανόνες» για τους πιστούς, ούτε λύσεις για συγκεκριμένα προβλήματα. Αυτό που προσφέρει, ωστόσο, είναι ένας εναλλακτικός τρόπος κατανόησης του ανθρώπου, μιας κατανόησης, η οποία μας φανερώνεται διά της Ενανθρωπήσεως του Θείου Λόγου. Μας προτείνει επίσης μια νέα προοπτική, με την οποία οι Ορθόδοξοι χριστιανοί μπορούν να ανταποκριθούν στις προκλήσεις του κόσμου, ένα όραμα σύμφωνο με τον ευχαριστιακό τρόπο υπάρξεως «εν τω κόσμω» που κατοχυρώνεται απ’ την εμπειρία της Ορθοδόξου Παραδόσεως. Το εν λόγω όραμα δεν έχει σχέση με οιαδήποτε δυαρχική θεωρία, δεν περιγράφει τον κόσμο με απλοϊκά αντιθετικά σχήματα καλού εναντίον κακού. Πρόκειται για μια προοπτική, η οποία αναζητά το αγαθό στον «άλλο», ακόμη κι όταν αυτός ο «άλλος» δεν ασπάζεται την πίστη μας. Είναι ένα όραμα, το οποίο μαρτυρά με βεβαιότητα στον κόσμο ότι μπορούμε να υπερβούμε την αμαρτωλότητά μας, ούτως ώστε να λάμψουμε ως όμορφες εικόνες του Θεού που είμαστε. Είναι ένα όραμα που διακηρύσσει ότι ακόμη κι αν η Βασιλεία του Θεού «οὐκ ἔστιν ἐκ τοῦ κόσμου τούτου», εμείς μπορούμε να ζήσουμε κατά τέτοιο τρόπο ούτως ώστε να εικονίζουμε τη Βασιλεία στον παρόντα κόσμο.
Εν τέλει πρόκειται για ένα κείμενο ελπίδας, το οποίο μας προτρέπει να αγαπήσουμε τον κόσμο με τον τρόπο του Θεού[ΑΓΑΠΑ ΚΑΙ ΚΑΝΕ ΟΤΙ ΘΕΣ] και παρόλο που αυτή η αγάπη προϋποθέτει επίπονη άσκηση, είναι δυνατή ακόμη και όταν αναφέρεται στον ξένο και τον εχθρό, διότι για τους χριστιανούς η βίωση της αγάπης είναι μια συνεχής πορεία, η οποία καθοδηγείται απ’ την ελπίδα ότι: «οὔτε θάνατος οὔτε ζωὴ οὔτε ἄγγελοι οὔτε ἀρχαὶ οὔτε ἐνεστῶτα οὔτε μέλλοντα οὔτε δυνάμεις οὔτε ὕψωμα οὔτε βάθος οὔτε τις κτίσις ἑτέρα δυνήσεται ἡμᾶς χωρίσαι ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ τῆς ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ τῷ Κυρίῳ ἡμῶν» (Ρωμ. 8:38-39).
Το κείμενο αποτελεί επεξεργασμένη μορφή της παρουσίασης του γράφοντος στο Εργαστήριο Η ανανέωση της συνοδικότητας και η μαρτυρία της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου στις 26 Νοεμβρίου στο πλαίσιο του Διεθνούς Συνεδρίου Η Ορθόδοξη Θεολογία στον 21ο αιώνα της Θεολογικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α. που έλαβε χώρα στην Αθήνα στις 24-28 Νοεμβρίου 2024.
Μετάφραση από τα αγγλικά Νικόλαος Ασπρούλης.
Πᾶν τὸ ἐν μακέλλῳ πωλούμενον ἐσθίετε μηδὲν ἀνακρίνοντες διὰ τὴν συνείδησιν·
Α Κορ. 10,26 τοῦ γὰρ Κυρίου ἡ γῆ καὶ τὸ πλήρωμα αὐτῆς..
εἰ δέ τις καλεῖ ὑμᾶς τῶν ἀπίστων καὶ θέλετε πορεύεσθαι, πᾶν τὸ παρατιθέμενον ὑμῖν ἐσθίετε μηδὲν ἀνακρίνοντες διὰ τὴν συνείδησιν.
ἐὰν δέ τις ὑμῖν εἴπῃ, τοῦτο εἰδωλόθυτόν ἐστι, μὴ ἐσθίετε δι᾿ ἐκεῖνον τὸν μηνύσαντα καὶ τὴν συνείδησιν· τοῦ γὰρ Κυρίου ἡ γῆ καὶ τὸ πλήρωμα αὐτῆς.
συνείδησιν δὲ λέγω οὐχὶ τὴν ἑαυτοῦ, ἀλλὰ τὴν τοῦ ἑτέρου. ἱνατί γὰρ ἡ ἐλευθερία μου κρίνεται ὑπὸ ἄλλης συνειδήσεως;
εἰ ἐγὼ χάριτι μετέχω, τί βλασφημοῦμαι ὑπὲρ οὗ ἐγὼ εὐχαριστῷ;
Α Κορ. 10,31 Εἴτε οὖν ἐσθίετε εἴτε πίνετε εἴτε τι ποιεῖτε, πάντα εἰς δόξαν Θεοῦ ποιεῖτε.
ἀπρόσκοπτοι γίνεσθε καὶ Ἰουδαίοις καὶ Ἕλλησι καὶ τῇ ἐκκλησίᾳ τοῦ Θεοῦ,
καθὼς κἀγὼ πάντα πᾶσιν ἀρέσκω, μὴ ζητῶν τὸ ἐμαυτοῦ συμφέρον, ἀλλὰ τὸ τῶν πολλῶν, ἵνα σωθῶσι.
Μιμηταί μου γίνεσθε, καθὼς κἀγὼ Χριστοῦ.
ΜΑΛΛΟΝ ΛΑΘΕΥΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΜΑΣ.Η ΟΠΟΙΑ ΑΝΤΙΘΕΤΩΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΤΟΛΗ ΤΗΣ ΑΓΑΠΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΖΗΖΙΟΥΛΑ ΕΙΝΑΙ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΩΤΗΡΙΑΣ.
ΜΙΜΗΤΑΙ ΜΟΥ ΓΙΝΕΣΘΕ ΚΑΘΩΣ ΚΑΓΩ ΖΗΖΙΟΥΛΑ;
ΜΗΠΩΣ ΟΦΕΙΛΟΥΜΕ ΝΑ ΤΙΝΑΞΟΥΜΕ ΚΑΙ ΤΙΣ ΣΚΟΝΕΣ ΑΠΟ ΤΑ ΠΑΠΟΥΤΣΙΑ ΜΑΣ ΜΙΜΟΥΜΕΝΟΙ ΤΟΥΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥΣ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ;
1 σχόλιο:
Oι άνθρωποι αυτοί μέσα στην πολυπραγμοσύνη τους αποκαλύπτουν πως είναι στην καλύτερη περίπτωση καλοπροαίρετοι αδαείς και ημιμαθείς. Ερασιτέχνες. Το παράδειγμα με τον Πικάσο (μα το Πικάσο;;;;;.......μα ναι τον Πικάσο γιατί όχι ) είναι χαρακτηριστικό. Σε μια άλλη εποχή λέει θα ήταν δύσκολο για τον Πικάσο. Μα ναι φυσικά .... έπρεπε να προηγηθούν οι ράφτες του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Ποτέ δεν μάθαμε το όνομα του οξυδερκή μπόμπιρα αλλά και ούτε τι απόγινε με αυτόν ........απλά μετά τα ρούχα του αυτοκράτορα πέρασαν πλέον στην μαζική παραγωγή.
Αλλά θα μου πεις φίλε αμέθυστε που χάθηκε η στοιχειώδης μόρφωση όταν αυτή προϋποθέτει οξυδέρκεια και διάκριση για την βρεi κάποιος; Με τέτοιο άρτσι μπουρτσι και λουλά ας πάμε παρακάτω και ας τους αγαπήσουμε όλους. Εγγυημένο αποτέλεσμα.
Δημοσίευση σχολίου