Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΔΥΣΕΩΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΝΔΟΥΙΣΜΟ

Συνέχεια απο Τρίτη, 30 Ιουλίου 2013

Σωτηρία χωρίς σωτήρα (β)

Του Manfred Dworschak, Spiegel Nr.31, 29.7.13

Η ιδέα αυτή βρήκε αμέσως ανταπόκριση στην Δύση. Και σε καμία περίπτωση μόνο στις ευσεβείς ψυχές. Πολλά διαφωτισμένα κεφάλια μαγεύτηκαν, μεταξύ αυτών και άκαμπτοι πολέμιοι της Εκκλησίας και του κατεστημένου.

Πολιτικά αριστεροί και κοσμικά φωτισμένοι, τον 19^ο αιώνα αυτό δεν αποτελούσε αντίφαση. Ειδικά στην Γαλλία και Αγγλία, ο θαυμασμός για την Ανατολή συνδυάστηκε με την διαμαρτυρία κατά της εκμετάλλευσης της: επιτρεπόταν η υποδούλωση ενός τόσο υπέρτερου πνευματικά πολιτισμού, μόνο και μόνο προς απόκτηση τσαγιού, οπίου και βαμβακιού;

Η Βρετανίδα σοσιαλίστρια Annie Besant, πήγαινε για χρόνια στην Ινδία, για να αγωνιστεί για την ανεξαρτησία της αποικίας. Το 1917 εξελέγη ως η πρώτη πρόεδρος ενός κόμματος, που ονομάστηκε Ινδικό Εθνικό Κογκρέσο. Την θέση της αργότερα πήρε κάποιος που λεγόταν Mahatma Gandhi.

Στην καριέρα της Besant, η επιστήμη, η πολιτική και η πίστη στα πνεύματα, πήγαιναν μαζί: ήταν μια από τις πρώτες γυναίκες που είχαν σπουδάσει σε κάποιο πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Λίγο αργότερα είχε οργανώσει την απεργία, λόγω μισθών πείνας, των εργατριών που παρασκεύαζαν ξύλο για προσάναμμα-με επιτυχία. Η πάλη των τάξεων δεν την παρεμπόδισε όμως να γίνει ηγέτης του θεοσοφικού κινήματος.

Το ίδιο χαλαρά ήταν τα πράγματα σε πολλές άλλες «Secular Societies», που στην Αγγλία ήταν σύμβολο προόδου. Στους συλλόγους αυτούς συναντιώντουσαν σοσιαλιστές τεχνίτες και μικροαστοί. Ο ενθουσιασμός για την πνευματικότητα της Άπω Ανατολής και την μοντέρνα επιστήμη ήταν ο ίδιος. Θεωρούσαν πως και ο πνευματισμός ανήκει στις επιστήμες. «Το ένα βράδυ προσκαλούσαν για ομιλία ένα εξελικτικό βιολόγο, και το άλλο βράδυ καλούσαν πνεύματα», λέει ο van der Veer.

Αλλά και όποιος εναντιωνόταν τότε σκληρά στην παλιά τάξη πραγμάτων, συμμαχούσε με υπεραισθητές δυνάμεις. Δεν πίστευε όπως τα πρόβατα της Εκκλησίας, αυτά που έλεγαν οι ανώτεροι του, αλλά ερευνούσε, και πειραματιζόταν. Για τον λόγο αυτό, στους κύκλους των αριστερών πνευματιστών, θεωρούνταν ακόμα και το κάλεσμα πνευμάτων με την μέθοδο του ποτηριού, ως ένα μοντέρνο επίτευγμα. Γιατί τώρα πια δεν χρειαζόντουσαν τους θεολόγους. Οι νεκροί θα τους έλεγαν τι έρχεται μετά τον θάνατο.

Οι πνευματιστές έλπιζαν επίσης ότι θα επικοινωνήσουν με τον τρόπο αυτό με τους παλιούς δασκάλους, και ότι έτσι θα αποκτήσουν πρόσβαση στην γνώση τους. Εκτός μερικών εξαιρέσεων, ο δρόμος προς τις πηγές ήταν αποκλεισμένος. Τα πανεπιστήμια, από την Οξφόρδη μέχρι το Cambridge, ήταν πιστά στην Εκκλησία και τους ευγενείς.

Επομένως ο λαός έφτιαξε την δική του επιστήμη. Μέχρι σήμερα ενώνει τους εσωτεριστές κάθε βαθμού η αγάπη για το πείραμα. «Σπάνια προκύπτει αυτό που προσμένουν, αλλά το δικαιολογούν λέγοντας πως το πείραμα σχεδιάστηκε λάθος», λέει ο van der Veer.

Η μοντέρνα εποχή είχε παραμείνει για πολύ καιρό περιπλεγμένη με το άλογο. Ο διαφωτισμός δεν αφαίρεσε απλά την μαγεία από τον κόσμο - πολλοί ήθελαν επιτέλους να εξασκήσουν οι ίδιοι την μαγεία. Ήθελαν την δική τους εμπειρία με τις ανώτερες δυνάμεις.

Αυτή η πνευματική ιδιορρυθμία είναι χαρακτηριστική για την μακρά μεταβατική εποχή προς τον μοντερνισμό. Ξεκινά στις αρχές του Διαφωτισμού. Τότε αποκόπηκαν πολλοί εσωτεριστές από την Εκκλησία: ελευθεροτέκτονες, ροδοσταύριοι, και αργότερα οι ιλλουμινάτοι. Όλοι τους δημιούργησαν αυθαίρετα την δική τους κοσμοθεωρία.

Η Monika Neugebauer-Wölk, ιστορικός στο πανεπιστήμιο Halle-Wittenberg, πιστεύει πως οι εσωτεριστές, με τις αυθαίρετες διδασκαλίες τους, είχαν σπάσει το μονοπώλιο των μεγάλων Χριστιανικών Εκκλησιών. Οι πιστοί στα πνεύματα, που σφάζονταν μεταξύ τους, έφεραν την ανοχή στην ημερήσια διάταξη της ιστορίας.

Είχαν βαρεθεί τις διαμάχες που γίνονταν στο όνομα του Θεού. «Οι εσωτεριστές έψαχναν την πρωταρχική θρησκεία, από την οποία προήλθαν όλες οι άλλες», λέει η Neugebauer-Wölk. Έλπιζαν ότι θα έφερναν ένα τέλος των καταστροφικών θρησκευτικών πολέμων, με την απόδειξη πως όλοι οι άνθρωποι είναι παιδιά μιας πίστης.   

Ηγετικοί διαφωτιστές συμπαθούσαν τους εσωτεριστές, επειδή αυτοί επεδείκνυαν φρέσκο ερευνητικό πνεύμα: μελετούσαν παμπάλαιες γραφές, προσπαθούσαν να επικοινωνήσουν με τους νεκρούς και θεράπευαν με μαγνήτες. Σκοπός τους ήταν η τελειοποίηση του ανθρώπου με τις δικές του δυνάμεις, σωτηρία χωρίς σωτήρα. Την ίδια ιδέα είχαν και οι ινδουιστές στην Ινδία.

«Αυτό σήμερα ονομάζεται εσωτερισμός, το έλεγαν τότε θρησκεία των έξυπνων», λέει η Neugebauer-Wölk. «Ακόμα και κάποιος σαν τον Lessing, θα συμφωνούσε».

Ο ποιητής Gotthold Ephraim Lessing (Νάθαν ο σοφός), ερωτοτροπούσε με την αναζήτηση μιας πρωταρχικής θρησκείας. Στον δραστήριο Adolph Freiherr Knigge άρεσε η ανάμειξη αστών και ευγενών στους κόλπους των ελευθεροτεκτόνων. Ο ίδιος το έπαιζε εκεί κοινωνικός επαναστάτης. Ακόμα και μια φωτεινή μορφή του Διαφωτισμού, ο Georg Forster, καθηγητής φυσικών επιστημών στην πόλη Kassel, είχε προσχωρήσει μυστικά στο απόκρυφο τάγμα των χρυσοσταυρίων και ροδοσταυρίων. Έρπονταν πάνω σε υγρά λιβάδια, και έψαχνε αστρόσκονη από τους μετεωρίτες, για να παράξει χρυσό (αργότερα διαπίστωσε πως μάζευε αυγά βατράχων).

Έτσι πήγαινε το πράγμα για πολύ καιρό. Στα μέσα του 19^ου αιώνα είχε σταματήσει αυτή η ανεξέλεγκτη πνευματιστική δραστηριότητα. Η επιστήμη είχε βάλει στενά όρια, το απόκρυφο θεωρούνταν ολοένα και πιο πολύ δεισιδαιμονία. «Οι εσωτεριστές φοβήθηκαν ότι θα περιθωριοποιηθούν. Επομένως έπρεπε να γίνουν επιστημονικοί», λέει η Neugebauer-Wölk.

Και έτσι ξεκίνησε μια παράξενη εκστρατεία. Το σύνθημα της: Θα καταπολεμήσουμε την «σοφία των σχολείων»  με τα δικά της μέσα, με σκληρές αποδείξεις, με εμπειρία και τεκμήρια. Οι ήττες δεν πτοούν το κίνημα μέχρι σήμερα. Τα χτυπήματα είναι μέρος της δουλειάς, όταν κανείς πειραματίζεται και ψάχνει.

Ακόμα και κατά τον 20^ο αιώνα, μερικοί φάροι της επιστήμης ήταν ενθουσιασμένοι με το υπεραισθητό. Ο μεγάλος Alfred Russel Wallace, ένας εκ των συνιδρυτών της θεωρίας της εξελίξεως, μιλούσε με πνεύματα νεκρών. Ο φυσικός υψηλών ενεργειών και συγγραφέας bestseller βιβλίων, ο Fritjof Capra, προώθησε την ένωση της φυσικής στοιχειωδών σωματιδίων με τον μυστικισμό της Ανατολής. Με οικολογικό-πνευματιστικές σαχλαμάρες περί ολιστικής συνείδησης και «κοινωνία του ατόμου με το σύμπαν», είχε γίνει ο αγαπημένος γκουρού της «New Age».

Ο φιλόσοφος Peter Sloterdijk, πήγε μάλιστα κατά την δεκαετία του ’70 στο Pune της Ινδίας, σε ένα πανούργο ψαρά ανθρώπων, που είχε διαλέξει το όνομα Bhagwan (από το 1970 μέχρι το 1988, μετά λεγόταν Osho). Το θρυλικό Ashram του γκουρού αυτού θεωρούνταν από τους μορφωμένους αναζητητές νοήματος από την Δύση, ως το παγκόσμιο κέντρο φωτισμού.

Η συμπάθεια ορισμένων μεγάλων στοχαστών προς το πνευματικό δεν είναι τυχαία, όπως λέει ένας συνάδελφος του Sloterdijk, ο Thomas Metzinger. Ο ίδιος πιστεύει πως μια κάποια πνευματικότητα περιλαμβάνεται στην ιδεατή εικόνα που έχουμε για τον ερευνητή: ο επίμονος αναζητητής, που τείνει προς την αλήθεια, μένοντας μακριά από το γίγνεσθαι του κόσμου. Δεν πρέπει να εξαπατάται, και πρέπει να είναι έτοιμος να παραιτηθεί από όποια βέβαιη τοποθέτηση, εάν τα δεδομένα την καθιστούν άκυρη.

Ο Metzinger θεωρεί πως αυτή η ειλικρίνεια προς τον εαυτό μας πρέπει να καλλιεργείται ως αρετή. Στο μυαλό του έχει μια κοσμική πνευματικότητα, το αντίθετο της πίστης, που απλώς πιστεύει. Το πιο σημαντικό εργαλείο αυτής της πνευματικότητας είναι η άσκηση του πνεύματος με τον διαλογισμό. «Εγώ κάνω τακτικά διαλογισμό εδώ και 36 χρόνια», λέει ο φιλόσοφος Metzinger.

Ο ίδιος έχει πάει συχνά στην Ινδία. Από αρχαία πνευματικότητα δεν βρήκε ίχνος: «Αυτό που είδα ήταν χονδροί μοναχοί που πουλούσαν τσάντες και buttons στο Ashram του δασκάλου τους. Εκεί δεν υπήρχε τίποτα ζωντανό. Στην Ινδία κυριαρχεί βαθιά δεισιδαιμονία, όπως και στον καθολικισμό της βαυαρικής επαρχίας.»

Και στην Ινδία του 19^ου αιώνα, την εποχή του Swami Vivekananda, λίγα πράγματα ταίριαζαν στο ανώτερο πνευματικό ιδεώδες.

Ούτε καν η γιόγκα είναι αληθινή. Μια πανάρχαια καλλιέργεια του σώματος; Απλά ένας μύθος. Ο Βρετανός θρησκειολόγος Mark Singleton τον διέλυσε. Στο βιβλίο του «Yoga Body» αποδεικνύει: η γυμναστική γιόγκα, όπως την ξέρουμε δεν είναι ούτε 100 χρονών.

Στα κλασσικά γραπτά των Ινδουιστών -Ουπανισάδες και Bhagavadgita- σχεδόν δεν γίνεται λόγος περί γιόγκα. Και όταν γίνεται λόγος, τότε το κείμενο αναφέρεται στην πνευματική τελείωση και τον διαλογισμό. Οι σωματικές ασκήσεις, όποτε γίνεται αναφορά σε αυτές, εξυπηρετούν τον έλεγχο της αναπνοής, και την υψηλή τέχνη της συγκέντρωσης. 

Ο γιόγκι έχει σκοπό να αυτοσυγκεντρωθεί, όχι να δεθεί κόμπο.