Εγώ. Το παιχνίδι της ζωής (29)

Συνεχίζεται: Κυριακή, 25 Αυγούστου 2013

ΕΓΏ-Μέρος Πρώτο

Η βελτίωση της ζωής
Ο κάθε άνθρωπος γίνεται manager του εγώ του

Πολιτική α

Πως να εγκλωβίζεις κράτη 

Σχεδόν δυο δεκαετίες μετά την έκδοση του «Frankenstein» της Mary Shelley, η φαντασία μας είχε εξασκηθεί στην εμφάνιση τεράτων. Έμοιαζαν με τον Boris Karloff, το Godzilla ή το «Alien» του Ridley Scott. Έπαιρναν την όψη των φόβων που κυκλοφορούσαν. Και αν οι φόβοι ήταν χωρίς κάποια μορφή, τότε τα τέρατα αυτά ενσάρκωναν, όπως τα πλάσματα κάτω από το ατομικό νέφος, την γενετική μετάλλαξη των φόβων.

Ο καπιταλισμός της πληροφορίας είχε εκκολάψει ένα πλάσμα, το γενετικό υλικό του οποίου πολλαπλασιαζόταν ακράτητα μέσα στα «τοξικά έγγραφα», που στην πραγματικότητα ήταν ηλεκτρονικά σήματα. Το πλάσμα αυτό δεν είχε πια την συνήθεια να καταστρέφει γειτονιές και ολόκληρες πόλεις. Αντί αυτού έχει αφήσει ένα σημάδι, από νέα σπίτια και ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα, οι ανθρώπινοι κάτοικοι των οποίων είχαν εκδιωχθεί.

Αυτοί, που όπως και οι άναυδοι μικροεπενδυτές, έβλεπαν στις οθόνες πως εξαφανίζονται οι οικονομίες που έκαναν για τα γηρατειά τους, αντιλήφθηκαν ίσως για πρώτη φορά πως δεν ζούσαν στο Seattle ή Solingen, αλλά σε μια μεγάλη μηχανή.

Ένας από τους πρωτοπόρους του καπιταλισμού της πληροφορίας, ο Nicholas Negroponte, είχε πριν από δέκα χρόνια γράψει: «θα κοινωνικοποιούμαστε στις ψηφιακές γειτονιές, ο φυσικός χώρος των έχει γίνει αδιάφορος, και όπου ο χρόνος παίζει ένα εντελώς νέο ρόλο¹⁸³».

Και αυτό που συνέβη ήταν εντελώς διαφορετικό από αυτό που σχεδιάστηκε: είχε μείνει μόνο ο εικονικός χώρος.

Ο νέος Big Brother, όπως μερικοί χωρίς καθόλου φαντασία ονόμασαν το θηρίο, έκανε ακριβώς αυτό που είχε προβλέψει ο Zygmunt Bauman: η δουλειά του ήταν να εκτελεί αποκλεισμούς. «Πρέπει να μυριστεί τους ανθρώπους που δεν ταιριάζουν στον τόπο, πρέπει να τους διώξει από εκείνο τον τόπο, και να τους πάει εκεί όπου ανήκουν. Ακόμα καλύτερο θα ήταν να μην τους αφήσει να πάνε οπουδήποτε.

Ο νέος Big Brother προμηθεύει τις υπηρεσίες μετανάστευσης με λίστες ανθρώπων, τους οποίους δεν πρέπει να αφήσουν να μπουν στην χώρα, και τους τραπεζίτες με λίστες ανθρώπων τους οποίους δεν πρέπει να αποδεχθούν στην κοινότητα των αξίων για να πάρουν δάνειο.¹⁸⁴»

Παντού έχουμε την δυαδική απόφαση περί αποκλεισμού ή αποδοχής: από τα αποτελέσματα αναζήτησης της google μέχρι τα κοινωνικά δίκτυα, από τις νομαδικές πόλεις του κινήματος Occupy μέχρι το «σπίτι που λέγεται Ευρώπη», το οποίο απειλεί με εκδίωξη μεμονωμένων ενοικιαστών, και η νεολαία του οποίου μεταναστεύει προς τον βορρά.

Το να έχεις μια ψευδαίσθηση σημαίνει να βγάλεις μια επιταγή υποθηκεύοντας κάτι που δεν κατέχεις, και να αγοράσεις με αυτήν κάτι ενώ δεν έχεις την οικονομική δυνατότητα - ακριβώς αυτό δημιούργησε την φούσκα ακινήτων στις ΗΠΑ. Αυτά τα σπίτια διαταράσσουν την πραγματικότητα, παρόλο που οι ιδιοκτήτες τους είναι γραμμένοι στο κτηματολόγιο. Τα σπίτια αυτά ήταν (και αυτό τα καθιστά κήρυκες της νέας εποχής) όχι μόνο προϊόντα των οικονομικών μαθηματικών, αλλά και της πολιτικής οικονομίας. Δεν ήταν μόνο ένα οικονομικό πείραμα, αλλά ταυτόχρονα και ένα κοινωνικό.

Ένας trader, που έκανε την subprime φούσκα να σπάσει, εξέφρασε με σαφήνεια την κατάσταση: «Πως δίνεις στους φτωχούς αίσθημα ευμάρειας, ενώ οι μισθοί πέφτουν; Τους δίνεις φτηνά δάνεια.¹⁸⁵»

Οι Αμερικανοί κάτοχοι σπιτιών, οι οποίοι ψώνιζαν με χρήματα που είχαν αποκτήσει με δάνεια τα οποία πήραν αποθηκεύοντας τα σπίτια τα οποία δεν τους ανήκαν, έκαναν λογικά σωστές κινήσεις μέχρι να ξεσπάσει η κρίση. Όχι μόνο οι τράπεζες, αλλά και τα μέσα ενημέρωσης, επιστήμονες και νομπελίστες τους ενθάρρυναν. Ότι έκαναν συμφωνούσε με την θεωρία του καπιταλισμού της πληροφορίας.

Η υποτιθέμενη ‘κοινωνία της γνώσης’ έχει προωθήσει παγκοσμίως ένα ‘ξεγύμνωμα’ (dismantling) από τους φυσικούς περιορισμούς των επιχειρήσεων, θεσμών αλλά και των μεμονωμένων ατόμων. Το μέρος των άυλων αγαθών και εικονικού κεφαλαίου αυξάνεται διαρκώς. Η Naomi Klein, έχει περιγράψει στο σημαντικό βιβλίο της ‘No Logo’, μια οικονομία η οποία δεν παράγει πια, αλλά κάνει leasing, ενοικιάζει και δανείζει αξίες και ανθρώπους. Σε τέτοιο μάλιστα βαθμό, που μερικοί λένε πως οι μελλοντικοί καταναλωτές θα βρίσκουν την έννοια της ‘ιδιοκτησίας’ παλιομοδίτικη. 

Η έννοια όμως αυτής της ‘απογύμνωσης’ δεν αφορούσε τους νέο-άστεγους. Ξαφνικά όμως βρέθηκαν στην πραγματικότητα, άνθρωποι γυμνοί και χωρίς στέγη πάνω από το κεφάλι τους. Οι υπερχρεωμένοι Αμερικανοί πελάτες του εμπορίου των υποθηκών, είχαν κάνει τρόπο συμπεριφοράς τους προτάσεις όπως ‘να χρησιμοποιείς το κεφάλαιο αλλά να μην το κατέχεις’, που εκστομίζονταν από μεγάλης επιρροής συμβούλους επιχειρήσεων (Rifkin). Προτάσεις οι οποίες γίνονταν αποδεκτές με θαυμασμό σε όλα τα συνέδρια πρωτοπόρων, παντού στον κόσμο. Ως συνέπεια της στάσης αυτής προκύπτει και το εξής: «χρησιμοποίησε τον υπάλληλο, αλλά μην του δώσεις θέση εργασίας»(ενοικίασε τον), και τέλος: «χρησιμοποίησε το κεφάλι σου, αλλά μην το κατέχεις».

Με τα παραπάνω εννοείται ένα εγχείρημα με σοβαρές συνέπειες, βάσει του οποίου η «νέα οικονομική σκέψη» οργανώνει μια εργατική, στην οποία «ταυτότητα» και «προσωπικότητα» έχουν πια απορριφθεί.

Ένα περιβόητο μανιφέστο της ιδεολογίας του ίντερνετ συνοψίζει σε μια πρόταση όλες αυτές τις τοποθετήσεις: «οι ταυτότητες μας δεν έχουν σώμα… επομένως δεν υπάρχει και κανένας φυσικός εξαναγκασμός.»186

Αν θέλει κανείς να φτιάξει καλή διάθεση σε ανθρώπους που ζουν σε κάποιο κλουβί, πρέπει να ισχυρισθεί ότι ο κόσμος έξω από το κλουβί δεν υπάρχει. Ας αφήσουμε να αιωρείται το ερώτημα: ήταν η κατάσχεση των αμερικάνικων σπιτιών που δεν ανήκαν στους ιδιοκτήτες τους, τον Αύγουστο του 2007, ένα σφάλμα στην θεωρία ή στην πραγματικότητα; Τότε δεν ήταν δυνατό να απαντηθεί το ερώτημα, γιατί τα πράγματα εξελίσσονταν αστραπιαία.

Αυτό που είχε συμβεί ακούγεται πολύ μοιρολατρικό αν το περιγράψουμε ως «αυτοεκπληρούμενη προφητεία». Και πολύ σύντομα είχε φανεί, πως η άρνηση του σώματος και της φύσης, παρόλα τα διανοητικά πακέτα μυών που πρόσφερε ο υπολογιστής, είχε το όριο της (η άρνηση) εκεί που ο άνθρωπος έχει το όριο αυτό. Η γενιά των ανθρώπων που κατείχε τις πιο έξυπνες μηχανές δεν ήξερε τι συνέβαινε. Και τότε, και τότε απλά σταμάτησε. Τότε ήρθε εκείνο το περίεργο ανασήκωμα των ώμων, η αδυναμία να δοθεί οποιαδήποτε εξήγηση, εκείνη η διαφωνία των γιατρών στο κρεβάτι του αρρώστου, εκείνη η πολιτική συσκότιση, και η πρόταση: «ελπίζω ότι θα λειτουργήσει…»

Ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά της κρίσης, που χτυπούν συναγερμό, είναι ότι στην εποχή της νέας λογικής δεν υπάρχουν πια λογικές απαντήσεις. Αν δούμε πιο προσεκτικά, θα διαπιστώσουμε, πως η οικονομική κρίση, με τους αστρονομικούς της αριθμούς, που ξεπερνούν κάθε ανθρώπινη ή πολιτική δυνατότητα κατανόησης, μας έχει κάνει κατοίκους (φυλακισμένους) των υπολογιστών, όπου έκπληκτοι κοιτάμε τις αλυσίδες των αριθμών και κωδικών που περνούν από μπροστά μας με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Αυτό πρέπει να είναι το αίσθημα στο εσωτερικό του μάτριξ. Μετά την κατάρρευση της Lehman, για κάποιο χρονικό διάστημα, ούτε οι τράπεζες ούτε οι επιτροπές ελέγχου ήταν σε θέση να διακρίνουν αυτό που η τράπεζα είχε από αυτό που θα έπρεπε να έχει. «Το να είσαι μέσα στην παγίδα», είναι μια από τις πιο συχνές εκφράσεις, που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την οικονομική και ευρωπαϊκή κρίση, τα αδιέξοδα που αφορούν την ρευστότητα αλλά και το σύνταγμα.

Συνεχίζεται
Αμέθυστος

Σημειώσεις

183. Nicholas Negroponte, Being Digital, σ. 7.

184. Zygmunt Bauman, Wasted Lives: Modernity and Outcasts, σ. 132.

185. Lewis, The Big Short, σ. 14.

186. John Perry Barlow, ‘A Declaration of the Independence of Cyberspace’.