Συνέχεια από: Πέμπτη 21 Αυγούστου 2025
Giovanni Reale ΠΛΑΤΩΝ
Χ
ΕΡΩΤΙΚΗ ΟΜΟΡΦΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΜΝΗΣΗ
ΑΝΟΔΟΣ ΣΤΟ ΑΠΟΛΥΤΟ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΟΜΟΡΦΙΑΣ
Η γνώση και η απόλαυση του Αγαθού στην εκδήλωσή του ως Ωραίο - Η κλίμακα του ΈρωταΤο Κάλλος ως εκδήλωση του Αγαθού-Ενός σε διάφορα επίπεδα
Όπως είδαμε και σε άλλα καίρια σημεία της διδασκαλίας του Πλάτωνα, πρόκειται για μια ερμηνεία, σε μεταφυσικό επίπεδο, ενός από τα πιο χαρακτηριστικά γνωρίσματα της πνευματικότητας και του πολιτισμού των Ελλήνων, που εκφραζόταν χαρακτηριστικά στην ίδια τη γλώσσα με έναν όρο πραγματικά εμβληματικό: "καλοκἀγαθία". Ο όρος αυτός δεν έχει αντίστοιχο στις νεότερες γλώσσες και σημαίνει ομορφιά-καλοσύνη, δηλαδή την έκφραση ενός αληθινού αποκαλυπτικού στοιχείου του κλασικού πολιτισμού.
Σε ένα καίριο απόσπασμα του "Φιλήβου", ο Πλάτων λέει ότι, ενώ ήμασταν σε αναζήτηση του Αγαθού και ήμασταν πολύ κοντά, αυτό μας ξέφυγε και κρύφτηκε μέσα στη φύση του Κάλλους, δηλαδή στο «μέτρο» και στην «αναλογία». Πρόκειται για ένα από εκείνα τα θαυμαστά ειρωνικο-διαλεκτικά παιγνίδια, στα οποία ο Πλάτων αποκαλύπτει γραπτώς τη σκέψη του, προσποιούμενος πως την αποκρύπτει. Στην πραγματικότητα, το Κάλλος δεν κρύβει το Αγαθό, αλλά το αποκαλύπτει.
Ιδού το κείμενο:
«Και τώρα η δύναμη του Αγαθού μας ξέφυγε στη φύση του Κάλλους· διότι, παντού, το μέτρο και η αναλογία αποδεικνύονται ότι είναι ομορφιά και αρετή».
Και στον "Τίμαιο" επιβεβαιώνει:
«Όλα όσα είναι αγαθά είναι όμορφα, και το όμορφο δεν στερείται μέτρου».
Αυτό ακριβώς εξηγεί σαφώς γιατί το νοητό Κάλλος, για τον Πλάτωνα, είχε το προνόμιο να είναι και ορατό.
Εδώ και καιρό, πράγματι, έχει επισημανθεί η σχεδόν «ερμηνευτική» σημασία αυτής της λαμπρότητας του Κάλλους.
Ο Gadamer, στις καταληκτικές σελίδες του μεγάλου του έργου, δηλώνει ότι η ουσία του Κάλλους συνίσταται ακριβώς στο ότι είναι «εκείνο που από μόνο του “είναι πιο φανερό”». Και διευκρινίζει: «Η λαμπρότητα της εμφάνισης δεν είναι μόνο μία από τις ιδιότητες του κάλλους, αλλά αποτελεί την ίδια του την ουσία. Το χαρακτηριστικό του κάλλους, με το οποίο προσελκύει αμέσως τον πόθο της ανθρώπινης ψυχής, θεμελιώνεται στο ίδιο του το είναι. Καθώς είναι δομημένο σύμφωνα με μέτρο, το ον δεν είναι μόνο αυτό που είναι, αλλά καθιστά εμφανή μέσα του μια ολότητα καθεαυτή μετρούμενη και αρμονική. Αυτή είναι η ἀλήθεια για την οποία μιλά ο Πλάτων στον Φίληβο, και ανήκει στην ουσία του κάλλους. Η ομορφιά δεν είναι απλώς η συμμετρία, αλλά η ίδια η φανέρωση που σε αυτήν θεμελιώνεται. Έχει τη φύση του να λάμπει. Όμως το να λάμπει σημαίνει να λάμπει πάνω σε κάτι, όπως ο ήλιος, και επομένως να εμφανίζεται και το ίδιο σε εκείνο πάνω στο οποίο πέφτει το φως. Η ομορφιά έχει τον τρόπο ύπαρξης του φωτός».
Αυτές οι θαυμάσιες παρατηρήσεις γίνονται ακόμη πιο συνεκτικές και ουσιαστικές, ακριβώς βάσει εκείνου που είδαμε ότι είναι ο εσωτερικός/ενδόμυχος ορισμός του Αγαθού ως Ενός, Ύψιστου Μέτρου όλων των πραγμάτων.
Ο Gadamer, σε κάποιο βαθμό, αποδέχεται τη νέα ερμηνεία του Πλάτωνα, την οποία εν μέρει είχε ο ίδιος προαναγγείλει ήδη από τη δεκαετία του ’20· αλλά δεν αποδέχεται την τελική στιγμή, δηλαδή τον ορισμό στον οποίο κατέληξε ο Πλάτων του Αγαθού ως Ένός-Μέτρου, αφήνοντας το ζήτημα ανοιχτό με σωκρατικό τρόπο ή, καλύτερα, ανοιχτό υπό την έννοια της ερμηνευτικής του, η οποία, ως τέτοια, παραμένει ένα άπειρο, ατέρμονο έργο και ποτέ δεν μπορεί να φτάσει σε μια οριστική και τελική λύση.
Γράφει πράγματι: «Το κάλλος διακρίνεται λοιπόν από το αγαθό, το οποίο είναι απολύτως απρόσιτο, στο ότι είναι περισσότερο δεκτικό να συλληφθεί».
Ωστόσο, παρά αυτές τις αρνήσεις, ο ίδιος ο Gadamer αυτοαναιρείται, παραδεχόμενος ότι το Κάλλος «είναι ο τρόπος φανέρωσης του Αγαθού γενικά, δηλαδή του όντος όπως οφείλει να είναι», και ότι «το Κάλλος, δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο το Αγαθό φανερώνεται, καθίσταται φανερό αφ’ εαυτού στο ίδιο του το είναι, παρουσιάζεται».
Συμπερασματικά, το Αγαθό, ακριβώς ως Έν, είναι προσιτό, μέσω του Κάλλους, που αποτελεί την πιο σπουδαία του αποκάλυψη.
Πράγματι, και πάλι στον "Φίληβο", πάντα με εκείνο το παιχνίδι του «να αποκαλύπτει κρύβοντας» για όσους δεν γνώριζαν από άλλη οδό τις προφορικές του διδασκαλίες, ο Πλάτων υπογραμμίζει ακριβώς την ταύτιση του Αγαθού και του Κάλλους με το Έν κατά τρόπο εκπληκτικό:
«Εάν λοιπόν δεν μπορούμε να κατανοήσουμε το Αγαθό με μία και μοναδική Ιδέα, τότε, αφού το έχουμε κατανοήσει μέσα σε τρεις, δηλαδή στην Ομορφιά, στην Αναλογία και στην Αλήθεια, ας πούμε ότι αυτό, ως Έν [!], είναι δικαιότατο να το θεωρήσουμε ως αιτία αυτού που υπάρχει στη μίξη· και είναι εξαιτίας αυτού, ως Αγαθού [!], που η μίξη γίνεται τέτοια»(Φίληβος, 65Α).
Τότε, το Αγαθό είναι καταληπτό ακριβώς ως Έν και ως Ύψιστο Μέτρο όλων των πραγμάτων, στο μέτρο που αποκαλύπτεται σε διάφορα επίπεδα μέσω του Κάλλους, ως Έν που εκδηλώνεται στα πολλά, μέσω του μέτρου, της αναλογίας και της τάξης. Ιδιαίτερα, το Έν φανερώνεται μέσω των σχημάτων, των αριθμών και των αριθμητικών σχέσεων, σε όλο το αρμονικό και δυναμικό τους ξεδίπλωμα.
Και ο Έρως είναι ακριβώς η συνεχής αναζήτηση αυτού του Αγαθού μέσω του Κάλλους, στην εκδήλωσή του μέσα σε αυτήν τη σύνθετη πλέξη σχέσεων, στις επανειλημμένες προσπάθειες να φτάσει, με διαδοχικούς βαθμούς, στις κορυφές, δηλαδή στη μετοχή του απόλυτου Κάλλους, που είναι αποκαλυπτικό του απόλυτου Αγαθού. [Στην αδιάκοπη αναζήτηση του Ἀγαθοῦ μέσω τοῦ Κάλλους, τὸ Ἀγαθόν, κατά κάποιον τρόπο, βρίσκεται πάντοτε πιο κοντά καὶ, κατά κάποιον τρόπο, γίνεται δυναμικὰ δεκτό.]
Τέλος Χ κεφαλαίου
Και στον "Τίμαιο" επιβεβαιώνει:
«Όλα όσα είναι αγαθά είναι όμορφα, και το όμορφο δεν στερείται μέτρου».
Αυτό ακριβώς εξηγεί σαφώς γιατί το νοητό Κάλλος, για τον Πλάτωνα, είχε το προνόμιο να είναι και ορατό.
Εδώ και καιρό, πράγματι, έχει επισημανθεί η σχεδόν «ερμηνευτική» σημασία αυτής της λαμπρότητας του Κάλλους.
Ο Gadamer, στις καταληκτικές σελίδες του μεγάλου του έργου, δηλώνει ότι η ουσία του Κάλλους συνίσταται ακριβώς στο ότι είναι «εκείνο που από μόνο του “είναι πιο φανερό”». Και διευκρινίζει: «Η λαμπρότητα της εμφάνισης δεν είναι μόνο μία από τις ιδιότητες του κάλλους, αλλά αποτελεί την ίδια του την ουσία. Το χαρακτηριστικό του κάλλους, με το οποίο προσελκύει αμέσως τον πόθο της ανθρώπινης ψυχής, θεμελιώνεται στο ίδιο του το είναι. Καθώς είναι δομημένο σύμφωνα με μέτρο, το ον δεν είναι μόνο αυτό που είναι, αλλά καθιστά εμφανή μέσα του μια ολότητα καθεαυτή μετρούμενη και αρμονική. Αυτή είναι η ἀλήθεια για την οποία μιλά ο Πλάτων στον Φίληβο, και ανήκει στην ουσία του κάλλους. Η ομορφιά δεν είναι απλώς η συμμετρία, αλλά η ίδια η φανέρωση που σε αυτήν θεμελιώνεται. Έχει τη φύση του να λάμπει. Όμως το να λάμπει σημαίνει να λάμπει πάνω σε κάτι, όπως ο ήλιος, και επομένως να εμφανίζεται και το ίδιο σε εκείνο πάνω στο οποίο πέφτει το φως. Η ομορφιά έχει τον τρόπο ύπαρξης του φωτός».
Αυτές οι θαυμάσιες παρατηρήσεις γίνονται ακόμη πιο συνεκτικές και ουσιαστικές, ακριβώς βάσει εκείνου που είδαμε ότι είναι ο εσωτερικός/ενδόμυχος ορισμός του Αγαθού ως Ενός, Ύψιστου Μέτρου όλων των πραγμάτων.
Ο Gadamer, σε κάποιο βαθμό, αποδέχεται τη νέα ερμηνεία του Πλάτωνα, την οποία εν μέρει είχε ο ίδιος προαναγγείλει ήδη από τη δεκαετία του ’20· αλλά δεν αποδέχεται την τελική στιγμή, δηλαδή τον ορισμό στον οποίο κατέληξε ο Πλάτων του Αγαθού ως Ένός-Μέτρου, αφήνοντας το ζήτημα ανοιχτό με σωκρατικό τρόπο ή, καλύτερα, ανοιχτό υπό την έννοια της ερμηνευτικής του, η οποία, ως τέτοια, παραμένει ένα άπειρο, ατέρμονο έργο και ποτέ δεν μπορεί να φτάσει σε μια οριστική και τελική λύση.
Γράφει πράγματι: «Το κάλλος διακρίνεται λοιπόν από το αγαθό, το οποίο είναι απολύτως απρόσιτο, στο ότι είναι περισσότερο δεκτικό να συλληφθεί».
Ωστόσο, παρά αυτές τις αρνήσεις, ο ίδιος ο Gadamer αυτοαναιρείται, παραδεχόμενος ότι το Κάλλος «είναι ο τρόπος φανέρωσης του Αγαθού γενικά, δηλαδή του όντος όπως οφείλει να είναι», και ότι «το Κάλλος, δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο το Αγαθό φανερώνεται, καθίσταται φανερό αφ’ εαυτού στο ίδιο του το είναι, παρουσιάζεται».
Συμπερασματικά, το Αγαθό, ακριβώς ως Έν, είναι προσιτό, μέσω του Κάλλους, που αποτελεί την πιο σπουδαία του αποκάλυψη.
Πράγματι, και πάλι στον "Φίληβο", πάντα με εκείνο το παιχνίδι του «να αποκαλύπτει κρύβοντας» για όσους δεν γνώριζαν από άλλη οδό τις προφορικές του διδασκαλίες, ο Πλάτων υπογραμμίζει ακριβώς την ταύτιση του Αγαθού και του Κάλλους με το Έν κατά τρόπο εκπληκτικό:
«Εάν λοιπόν δεν μπορούμε να κατανοήσουμε το Αγαθό με μία και μοναδική Ιδέα, τότε, αφού το έχουμε κατανοήσει μέσα σε τρεις, δηλαδή στην Ομορφιά, στην Αναλογία και στην Αλήθεια, ας πούμε ότι αυτό, ως Έν [!], είναι δικαιότατο να το θεωρήσουμε ως αιτία αυτού που υπάρχει στη μίξη· και είναι εξαιτίας αυτού, ως Αγαθού [!], που η μίξη γίνεται τέτοια»(Φίληβος, 65Α).
Τότε, το Αγαθό είναι καταληπτό ακριβώς ως Έν και ως Ύψιστο Μέτρο όλων των πραγμάτων, στο μέτρο που αποκαλύπτεται σε διάφορα επίπεδα μέσω του Κάλλους, ως Έν που εκδηλώνεται στα πολλά, μέσω του μέτρου, της αναλογίας και της τάξης. Ιδιαίτερα, το Έν φανερώνεται μέσω των σχημάτων, των αριθμών και των αριθμητικών σχέσεων, σε όλο το αρμονικό και δυναμικό τους ξεδίπλωμα.
Και ο Έρως είναι ακριβώς η συνεχής αναζήτηση αυτού του Αγαθού μέσω του Κάλλους, στην εκδήλωσή του μέσα σε αυτήν τη σύνθετη πλέξη σχέσεων, στις επανειλημμένες προσπάθειες να φτάσει, με διαδοχικούς βαθμούς, στις κορυφές, δηλαδή στη μετοχή του απόλυτου Κάλλους, που είναι αποκαλυπτικό του απόλυτου Αγαθού. [Στην αδιάκοπη αναζήτηση του Ἀγαθοῦ μέσω τοῦ Κάλλους, τὸ Ἀγαθόν, κατά κάποιον τρόπο, βρίσκεται πάντοτε πιο κοντά καὶ, κατά κάποιον τρόπο, γίνεται δυναμικὰ δεκτό.]
Τέλος Χ κεφαλαίου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου