ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ Π ΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ
HΓEMONΙΑΣ
Από τον Ευρωπαϊκό Ιμπεριαλισμό στον Προοδευτικό Νεοαποικισμόαπό τον Enrico Tomaselli
Ορίζω τον δυτικισμό ως μια βαθιά πολιτιστική μέθη, που πλήττει συγκεκριμένα τις ελίτ (και τους πληθυσμούς) των χωρών της λεγόμενης «συλλογικής Δύσης», ή τουλάχιστον αυτού του τμήματος ευρωπαϊκής και αγγλοσαξονικής καταγωγής. Αυτή η μέθη έχει μακρινή προέλευση και είναι μέρος της πολιτισμικής μας ταυτότητας, την κουβαλάμε μέσα μας έστω και ασυνείδητα, και συχνά εκδηλώνεται με τρόπους που μπορεί να φαίνονται ακόμη και αντιφατικοί στον πυρήνα της «ευρωκεντρικής» σκέψης. Ακόμα κι αν οι ευρωπαϊκοί λαοί έχουν ασκήσει ιστορικά στρατιωτικό επεκτατισμό -όπως όλοι οι πληθυσμοί του αρχαίου κόσμου- κατά την ειδωλολατρική-αυτοκρατορική φάση αυτός ήταν ακόμα οικουμενικός (θα λέγαμε σήμερα «περιεκτικός, συμπεριληπτικός» “inclusivo”), αφού παράλληλα με την επιβεβαίωση μιας κεντρικής δύναμης όχι μόνο άφησε χώρο σε προϋπάρχουσες τοπικές δυνάμεις, αλλά απορρόφησε πολιτιστικά γνωρίσματα και τα έκανε δικά του - ξεκινώντας από τη λατρεία των θεοτήτων. Ακόμα και την εποχή των Σταυροφοριών, παρόλο που είχε ήδη αρχίσει να αναδύεται μια πολιτισμικά καθορισμένη και ασυμβίβαστη διάκριση, ήμασταν πολύ μακριά από τον δυτικισμό για τον οποίο μιλάμε.
Είναι με την έλευση της εμπορικής και αποικιακής εποχής που αρχίζει να διαμορφώνεται ο δυτικισμός. Αν και στον αρχαίο κόσμο ήταν κοινή πρακτική η υποδούλωση των κατακτημένων, αυτό εξακολουθούσε να ασκείται και να γίνεται αποδεκτό από κοινού. Αλλά με τη γέννηση της αποικιοκρατίας, η δημιουργία μιας οντολογικής ιεραρχίας μεταξύ των αποικιακών πληθυσμών και των αποικισμένων πληθυσμών γίνεται σχεδόν αναγκαιότητα, χρήσιμη για να δικαιολογήσει τη βία του αποικισμού. Το γεγονός ότι οι ευρωπαϊκοί λαοί είχαν συχνά τεχνολογική (στρατιωτική) υπεροχή δεν ήταν μόνο ένα στοιχείο που έκανε δυνατή την κατάκτηση της αποικίας, αλλά απέκτησε και ιδεολογική αξία, χρησιμοποιώντας τη ως απόδειξη της ευρωπαϊκής υπεροχής. Με την πάροδο των αιώνων, η κατασκευή αυτού του ιδεολογικού σώματος εμπλουτίστηκε σταδιακά με νέα στοιχεία και νέες συνδηλώσεις, μέχρι να φτάσει στη σημερινή του μορφή, η οποία δυστυχώς αποτελείται από ένα μείγμα άγνοιας και συγκαλυμμένου ρατσισμού. Αντιπροσωπεύεται τέλεια, εξάλλου, από τη γνωστή πλέον (όσο ατυχή) φράση που προφέρει ο Josep Borrell, ύπατος εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας, σύμφωνα με την οποία η Ευρώπη είναι «ένας κήπος που περιβάλλεται από ζούγκλα».
Ακόμα κι αν η διακηρυγμένη πρόθεση του Μπορέλ προοριζόταν ως πρόσκληση -απευθυνόμενη σε ευρωπαίους διπλωμάτες και πολιτικούς- να είναι πιο ανοιχτοί προς τον υπόλοιπο κόσμο, είναι ακριβώς η άγνοια, ακόμη και η αντίφαση μεταξύ της πρόθεσης και της διατύπωσης, που αναδεικνύει πλήρως αυτό το βαθύ πολιτισμικό χούμους που μεθάει τις ευρωπαϊκές ελίτ. Πράγμα που δεν αμφισβητείται καθόλου από το γεγονός ότι, τώρα, διαφορετικά από ό,τι στο παρελθόν, εκδηλώνεται με μια «προοδευτική» έως και αντιαποικιακή μορφή. Προφανώς, εκτός από την υποκρισία της υιοθέτησης μιας κριτικής γλώσσας απέναντι στην αποικιοκρατία, όταν στην πράξη αυτή ακριβώς είναι η στάση με την οποία οι ευρωπαϊκές χώρες εξακολουθούν να προσεγγίζουν τον Νότο του κόσμου, είναι ήδη στην αξίωση ότι μπορούν να εκπροσωπήσουν την αντιαποικιοκρατία που εκδηλώνεται ως ευρωκεντρισμός.
Μια ιδέα του εαυτού μας, άρα και της σχέσης μεταξύ μας και των άλλων, η οποία είναι τόσο στρωματοποιημένη (βαθιά ριζωμένη) στην ιστορία μας που παραμένει παρά το γεγονός ότι η Ευρώπη έχει πάψει από καιρό να είναι ηγεμονική δύναμη. Αλλά, ξεκινώντας από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, και συνεπώς από την παρακμή του «ευρωπαϊκού πολιτισμού», απλώς μεταφέραμε αυτήν την ανώτερη κουλτούρα στη Δύση - η οποία εν τω μεταξύ έχει υπαχθεί και ενισχυθεί από τον νέο ηγεμόνα, τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, καλλιεργώντας έτσι την ψευδαίσθηση ότι εξακολουθεί να έχει, αν μη τι άλλο, «υλικά» θεμέλια, που εκφράζονται ακριβώς στις σχέσεις εξουσίας.
Προφανώς, αυτή η νεοαποικιακή νοοτροπία παντρεύτηκε τέλεια με την αμερικανική εξαιρετικότητα (την ιδέα της εκπολιτιστικής και τακτικής αποστολής που φέρεται να έχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες), ενώ - ευρύτερα - βρίσκει ακόμα απήχηση στους αγγλοσαξονικούς πληθυσμούς, που η μνήμη της Βρετανικής Αυτοκρατορίας δυσκολεύεται να εξαλειφθεί. Αλλά στους πιο πρόσφατους χρόνους έχει λάβει ένα ακόμη πιο επιζήμιο χαρακτήρα, παρέχοντας ιδεολογική και πολιτιστική υποστήριξη στην ηγεμονική ορμή των ΗΠΑ - των οποίων η Δύση είναι το ολόγραμμα. Στην πραγματικότητα, μια «προοδευτική» εκδοχή αυτής της νοοτροπίας έχει επικρατήσει, ιδιαίτερα μεταξύ των ευρωπαϊκών πληθυσμών, η οποία είναι ουσιαστικά αυτή που εκφράζει ο Borrell. Η ιδέα δεν είναι πλέον ότι οι Ευρωπαίοι (οι Δυτικοί) είναι οντολογικά ανώτεροι, αλλά ότι τα συστήματά τους -πολιτικά, οικονομικά, πολιτιστικά- δεν είναι μόνο τα καλύτερα, αλλά έχουν μια οικουμενική αξία. Δηλαδή, ότι η σημερινή χροιά των δυτικών κοινωνιών, που είναι το ιστορικό και πολιτιστικό προϊόν «αυτών» τών χωρών και «αυτών» τών πληθυσμών, αντιπροσωπεύει όχι μόνο το καλύτερο για εμάς αλλά για όλους στον κόσμο, ανεξάρτητα από την ιστορική και πολιτιστική πολυμορφία.
Ξεκινώντας από αυτή την εγωκεντρική -και τελικά ναρκισσιστική- υπόθεση, τα επόμενα βήματα είναι σχεδόν αυτόματα. Εάν είμαστε οι καλύτεροι, είμαστε επομένως και οι καλοί, και οι άλλοι περιμένουν τουλάχιστον να γίνουν σαν εμάς, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις είναι απλώς «κακοί», γιατί αντίθετα δεν θέλουν να γίνουν σαν εμάς. Και ακριβώς σε αυτό το πολιτιστικό υπόβαθρο στηρίζεται άνετα η υπερφίαλη προπαγάνδα της υπεροχής από την οποία τρέφεται άνετα ο αμερικανικός ηγεμονισμός. Εάν ένας συγκεκριμένος τρόπος οργάνωσης της πολιτικής δομής (δικός μας), ένας συγκεκριμένος τρόπος οργάνωσης της οικονομίας (δικός μας), ένας συγκεκριμένος τρόπος δόμησης των κοινωνικών σχέσεων (οι δικοί μας) είναι εξ ορισμού καθολικά ο "καλός", ό,τι είναι ανόμοιο δεν είναι απλώς διαφορετικό, αλλά αρνητικό, και αξίζει να «διορθωθεί». Έτσι, όταν μας λένε ότι «πρέπει να υπερασπιστούμε τις δημοκρατίες από την απειλή των απολυταρχιών», δεν σκεφτόμαστε πολύ και σπανίως μπαίνουμε στον κόπο να αναλογιστούμε αν η υπόθεση είναι αληθινή ή όχι, και σε κάθε περίπτωση ποιες είναι οι ιστορικές και πολιτιστικές ρίζες της. Η συνάφεια του μηνύματος με κάποιες από τις βαθιές πολιτιστικές μας χορδές είναι τόσο ισχυρή που δύσκολα καταφέρνουμε να έχουμε μια αληθινά και απόλυτα κριτική ματιά.
Παραδόξως, λοιπόν, ο «προοδευτισμός» έχει μετατραπεί από μια προσέγγιση ανοιχτότητας σε όργανο κλεισίματος, αποκλεισμού. Τελικά, ακόμη και και σε όργανο βίας. Η ιδέα των «ανθρωπιστικών πολέμων» δεν είναι προϊόν προοδευτικής ιδεολογίας; Σε αυτή την ιστορική φάση, η οποία χαρακτηρίζεται όλο και περισσότερο από την άνοδο ενός πολυπολικού οράματος, χωρίς πλέον καθολικά ηγεμονικές δυνάμεις (και πολιτισμούς), καθίσταται εξαιρετικά απαραίτητο για τους δυτικούς λαούς και τις ελίτ να αποτοξινωθούν από τα πολιτιστικά απόβλητα ενός απομακρυσμένου παρελθόντος που ανεξάρτητα από το πώς το κρίνεις, παραμένει θαμμένο για πάντα. Είναι αυτονόητο ότι δεν πρόκειται να ενστερνιστούμε, αντιθέτως, έναν ακραίο σχετικισμό, αλλά απλώς να αναγνωρίσουμε ότι η πολιτισμική πολυμορφία δεν συνεπάγεται ιεραρχία (οι πολιτισμικές διαφορές δεν συνεπάγονται ιεραρχία). Τα μήλα και τα αχλάδια είναι διαφορετικά, και υπάρχουν και εκείνοι που προτιμούν το ένα και το άλλο, αλλά κανείς δεν μπορεί να σκεφτεί να επιβάλει τη δική του προτίμηση erga omnes σε όλους. Διαφορετικά όλα θα σημαδεύονται πάντα από μια αιώνια κούρσα για να αποκτήσει κανείς επαρκή δύναμη για να επιβάλει το δικό του μοντέλο στους άλλους. Ας αναγνωρίσουμε αμοιβαία το δικαίωμα του άλλου να ζει όπως πιστεύει.
«ANALISI CRITICA DELL'EGEMONIA CULTURALE OCCIDENTALE» - Inchiostronero
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου