Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΩΝ ΜΟΝΤΕΡΝΩΝ ΘΡΗΣΚΕΙΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΣΜΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΔΥΣΕΩΣ. Το Μοντέρνο Πνεύμα της Ασίας (16) -επανάληψη

Η απομυθοποίηση της ενώσεως των θρησκειών καί τής θρησκειολογίας
Η πνευματικότητα στην μοντέρνα κοινωνία  
 Κεφάλαιο 3 ζ
Δημιουργώντας την Θρησκεία της Ανατολής 
Ο σύγχρονος οριενταλισμός
Η αποικιακή γνώση και η νέα συγκριτική επιστήμη της θρησκείας

Η μαγεία της εκκοσμίκευσης α

Στο κεφάλαιο αυτό θα εστιαστώ στο κρυμμένο «τρίτο» στοιχείο, που υποβόσκει στις συζητήσεις περί αλληλεπίδρασης μεταξύ θρησκείας και εκκοσμίκευσης, δηλαδή την μαγεία. Η διάκριση, η οποία έγινε κατά τον 19^ο αιώνα στην Δύση, μεταξύ θρησκείας και μαγείας, σκοπό είχε να «εξαγνίσει» την θρησκεία από μια μεγάλη κατηγορία πεποιθήσεων και πρακτικών, οι οποίες θεωρήθηκαν ως αντίθετες προς την επιστημονική γνώση. Η θρησκεία γίνεται με τον τρόπο αυτό πηγή ηθικής (προσωπικής, εθνικής, παγκόσμιας), η οποία σε καμία περίπτωση δεν ανταγωνίζεται την επιστημονική πρόοδο ούτε την παρεμποδίζει. Η μαγεία επομένως είναι το υπόλοιπο, το οποίο πρέπει να εξαφανιστεί σταδιακά από τήν εκκοσμικευμένη νεωτερικότητα, λόγω της μόρφωσης και της γενικής παιδείας. Βέβαια, η ιστορία αυτή της «απομυθοποίησης» προκαλείται διαρκώς από την «επαναμυθοποίηση» της μοντέρνας ζωής, είτε στον χώρο των οικονομικών είτε στον χώρο του αυτό-σχεδιασμού. 

Η αντίθεση μεταξύ θρησκείας και μαγείας χρησιμοποιείται από την Δύση για να κατανοήσει την Ινδία και την Κίνα, και απεικονίζεται στις παλαιότερες ενδογενείς διακρίσεις μεταξύ «ανώτερης» και «κατώτερης» θρησκευτικής πράξης. Στην Ινδία υπάρχει ένα φάσμα πεποιθήσεων και πρακτικών που αναφέρονται σε φαντάσματα και πνεύματα (bhut, pret), αλλά και σε θεούς ασθενειών (της ευλογιάς για παράδειγμα), που λειτουργούν δια της καταλήψεως. Περιλαμβάνει επίσης ένα μεγάλο φάσμα πεποιθήσεων και πράξεων που υφίστανται στην  μαντική και εκστατική κατάληψη¹. Στην Κίνα, η κατηγορία πάνω στην οποία προβάλλεται η μαγεία, είναι αυτό που ο Peng Guangyu, ο εκπρόσωπος του Κομφουκιανισμού στο παγκόσμιο συμβούλιο θρησκειών στο Σικάγο, αποκάλεσε wu. Στην Δύση το wu μεταφράζεται συνήθως «σαμάνος» ή «ενδιάμεσο πνευμάτων», ένας όρος σχετικά ουδέτερος όταν αναφέρεται σε μια θρησκεία πνευμάτων. Στην Κίνα όμως αναφέρεται σε ένα πρώιμο υπόστρωμα αληθινά πρωτόγονης πίστης, η οποία έχει ξεπεραστεί στο αυτοκρατορικό τελετουργικό². Στην σύγχρονη χρήση του αναφέρεται σε αρχαίες μορφές σαμανισμού, ή μορφές της μαγείας που ακόμα επιβιώνουν³. Ο Peng  αναφέρεται στην κινέζικη λαϊκή θρησκεία, την θρησκεία των αμόρφωτων μαζών, και ως τέτοια, σε μια πολύ διαδεδομένη και βασική λαϊκή παράδοση. Σύμφωνα με τον Kristofer Schipper, ο Ταοϊσμός είναι η γραπτή μορφή αυτής της παράδοσης⁴. Όπως έχετε δει στο κεφάλαιο 3, η ταύτιση του Χριστιανισμού με αυτήν την σαμανιστική παράδοση, και όχι με τον Κομφουκιανισμό, ήταν μια εντυπωσιακή διανοητική κίνηση.

Η διαπραγμάτευση των κινέζικων παραδόσεων από τον Peng Guangyu, συσχετίζει άμεσα την διάκριση μεταξύ μαγείας και θρησκείας, με την αντίστοιχη διάκριση που έγινε στην δυτική σκέψη κατά το 19^ο και 20^ο αιώνα. Αυτή η διάκριση είναι μια σημαντική πτυχή της εκκοσμίκευσης. Είναι κεντρική για τις ιδέες της επιστήμης, της λογικής και της κοσμικής προόδου. Είναι επομένως περίεργο που δεν βρίσκουμε ούτε καν την λέξη «μαγεία» στον ογκώδη τόμο του Charles Taylor περί της κοσμικής εποχής⁵. Ο Taylor φαίνεται δε θέλει να κάνει την διάκριση μεταξύ μαγείας και θρησκείας, και προτιμά να μιλά περί «ξεριζώματος» της θρησκείας. Για τον Taylor υπάρχουν δυο μεταμορφώσεις στην ιστορία-κατά πρώτον η λεγόμενη Axial Age (σύμφωνα με τον Jaspers η περίοδος από το 800 μέχρι το 200 π.Χ, κατά την οποία οι κοινωνίες από τους τέσσερις πολιτισμικούς χώρους έκαναν μεγάλα επιτεύγματα στην φιλοσοφία και επιστήμη) και, κατά δεύτερον ο διαχωρισμός στην Δύση της δυάδας υπερβατικό-εμμενές, που είχε ως συνέπεια το «ξερίζωμα»  της θρησκείας, ή την εκκοσμικευμένη εποχή του Δυτικού Χριστιανισμού. Αυτό που ο Taylor δεν λαμβάνει υπ’ όψιν είναι υποθέσεις, όπου η θρησκεία δεν μεταμορφώνεται με σταδιακό ξερίζωμα (έννοια κοντινή στην έννοια της από-γοήτευσης, Entzauberung, του Weber), αλλά μεταμορφώνεται με κινήματα εναντίον της μαγείας. Εν ολίγοις, δεν συνδέει την διαδικασία αυτή με όρους δυνάμεως.

Κατά τον 19^ο αιώνα στην Ευρώπη, η αντίθεση μεταξύ μαγείας και θρησκείας είχε προβληθεί στην αντίθεση μεταξύ της μοντέρνας Δύσης και της παραδοσιακής ή οπισθοδρομικής Ανατολής. Στην εξελικτική ανθρωπολογία η μαγεία και η θρησκεία χαρακτηρίζουν στάδια της κοινωνικής ή πολιτισμικής εξέλιξης⁶. Για τον λόγο αυτό, το σχόλιο του Peng περί της μαγικής φύσης του Χριστιανισμού ήταν ειρωνικό, γιατί αντέστρεψε την εξίσωση Ανατολή=μαγεία σε Δύση=μαγεία. Μια από τις αδυναμίες των θεωριών περί της εκκοσμικευμένης εποχής μας, είναι πως ο ιμπεριαλισμός και οι αλληλεπιδράσεις που κατέστησε δυνατές, δεν θεωρούνται ως θεμελιώδες στοιχείο της εποχής αυτής. Είναι εντυπωσιακό, πως στους στοχασμούς περί εκκοσμικεύσεως, η εμπειρία της δυτικής Ευρώπης (και ορισμένες φορές και της Αμερικής) θεωρείται ως παραδειγματικό μοντέλο για την μοντέρνα μεταμόρφωση, αλλά σε μια εκπληκτική απομόνωση από τον υπόλοιπο κόσμο. Για παράδειγμα, στα πρόσφατα σχόλια του πάνω στο έργο του William James «Varieties of Religion Today», ο Charles Taylor παρατηρεί πως «θα ήταν χοντροκομμένο ακόμα και περίεργο, να τον κατηγορήσουμε επειδή δεν αναφέρθηκε λεπτομερώς στις πρακτικές των Ινδουιστών στην σύγχρονη Ινδία», και συνεχίζει, «με σκοπό να εστιάσω την συζήτηση, θα ακολουθήσω τον James, και θα επικεντρωθώ στον Βόρειο Ατλαντικό Κόσμο»⁷. Στην πραγματικότητα είναι πολύ δύσκολο να συλλάβει κανείς ποικιλίες θρησκείας και κοσμικότητας, στην εποχή του James αλλά και σήμερα, χωρίς να λάβει υπόψιν την επέκταση, αλλά και την επινόηση των «παγκόσμιων θρησκειών».

Η σύνδεση του Χριστιανισμού και της ιμπεριαλιστικής επέκτασης δημιούργησε νέες ποικιλίες θρησκευτικής εμπειρίας στην πατρίδα, όπως επίσης μεταμόρφωσε τις θρησκείες στις αποικισμένες περιοχές. Οι αλληλεπιδράσεις αυτές είναι παραγωγικές και κεντρικής σημασίας «για την θρησκεία όπως την γνωρίζουμε στον πολιτισμό μας», όπως το θέτει ο Taylor. Η οριστική μετατόπιση του κέντρου βάρους του Χριστιανισμού από τον Βορρά στον Νότο σήμερα, και οι επιδράσεις της μετατόπισης αυτής πάνω στον Χριστιανισμό ως θρησκεία, είναι μόνο μια από τις πτυχές της νεωτερικότητας και της αποικιακής της ιστορίας, την οποία παραλείπει ο Taylor στην προσπάθεια του να κατανοήσει τον δυτικό πολιτισμό⁸. Μια άλλη σημαντική πτυχή, είναι η μεταμόρφωση των άλλων θρησκευτικών παραδόσεων, στα πλαίσια της αποικιακής συνάντησης. Το κρίσιμο προϊόν της ιστορίας της αλληλεπίδρασης των αποικιακών δυνάμεων και των αποικισμένων κοινωνιών, είναι ακριβώς η αντίθεση μεταξύ θρησκείας και μαγείας, που σε σημαντικό βαθμό ορίζει την εποχή της εκκοσμίκευσης. Ο όρος που περιγράφει αυτή την αντίθεση είναι «λογική» ή «επιστήμη». Το κύριο αντικείμενο των διερευνήσεων του William James είναι οι απαιτήσεις της επιστήμης, στην οποία η έννοια «θαύμα», έχει αντικατασταθεί από την έννοια «θρησκευτική υπόθεση»⁹.

Συνεχίζεται 

Αμέθυστος