Ορισμένες πλευρές της ιστορίας των επιρροών του Πλωτίνου (2)

   Συνέχεια από Πέμπτη 8 Απριλίου 2021

Ορισμένες πλευρές της ιστορίας των επιρροών του Πλωτίνου.
   
Werner Beierwaltes!

1)            Mario Vittorino.

  

Παρά την πεποίθησή του υπέρ της «ουσίας» σαν κατηγορήματος τού Θεού, ο Βικτωρίνος έχει συνείδηση του γεγονότος πώς «ουσία» είναι τελικώς ένας ακατάλληλος και αταίριαστος χαρακτηρισμός αναφορικώς με την υπερβατικότητα και την ετερότητα του Θεού. Μ’αυτόν τον τρόπο ακολουθεί την νεοπλατωνική πρόθεση να στοχαστεί το Ενα, θεμέλιο και καταγωγή, σαν το επέκεινα της ουσίας (ή επέκεινα πάντων), και επομένως σαν το υπερούσιον ή ανούσιον, εννοώντας το Είναι του Θεού και σαν «ουσία» αλλά ταυτοχρόνως και σαν «υπέρ ουσία». Η αρνητικότης (αποφατικότης) του Ενός (η απόλυτη καταγωγή σαν «προ αρχή») πρέπει να εννοηθεί σαν «προ-είναι» ενωμένο εις εαυτόν με τον πιό έντονο τρόπο-σαν συνεπαγόμενη «πληρότητα»! απο την άποψη της τριαδικότητος, αναφορικώς με το «είναι-ζωή-σκέψη», μπορούμε να πούμε : σαν «προΰπαρξη-προζωή-προγνώση», η οποία αναφέρεται στο ξεδίπλωμά της (Ad Candidum 28,8-11,Α ΙΙ 1,23, Α IV 23,26).

Απο  αυτό εξαρτάται η θεμελιώδης δυσκολία, το αταίριαστο, της ανθρώπινης γλώσσας απέναντι στο «Πρώτο και Κύριο» ( ΑΙΙ 3,24), το οποίο υποχρεώνει στην άρνηση και στην μεταφορά. Απο το άλλο μέρος όμως παρ’όλα αυτά, η απολυτότης της μοναδικής Θείας Αρχής πρέπει να εξηγηθεί καθότι Τριαδική, σε εννοιολογικές μορφές μιάς άχρονης προόδου, στην σκεπτόμενη και βουλόμενη σχεσιακότητα αυτού που αναπτύσσεται εις εαυτό (αυτό το ίδιο,) απο τον εαυτό του και πρός τον εαυτό του, και μ’αυτόν τον τρόπο συστήνεται κατά πρώτον στο ‘Ενα «ουσία». Μ’αυτό φανερώνεται πρώτα απ’όλα η ιδιαίτερη πρσφορά του Βικτωρίνου στην ανάπτυξη της έννοιας της ουσίας : καθαρό είναι, απόλυτο, υπερούσιο, το οποίο μορφώνεται εις εαυτό (αυτό το ίδιο) σε ένα Είναι που υφίσταται Τριαδικώς ή τριαδολογικώς, την οποία τριαδικότητα κατορθώνει μέσω του εαυτού του στον εαυτό του, ουσία ενυπάρχουσα τριαδικώς, σαν μία κίνηση η οποία προοδεύει εις εαυτήν και παραμένει εις εαυτήν: δυναμική αυτοσχέση, στην οποία η Τριάδα ανοίγει απο την Ενότητα και ταυτοχρόνως, παρουσιάζεται σαν μία Τρι-ενότης. 

Αυτή η δυναμική τής αυτοπροόδου και της αυτομεσότητος εκτίθεται απερίφραστα και ξεχωρίζει μέσω της έννοιας μίας απολύτου αιτιότητος η οποία πρίν παρέμενε ενυπάρχουσα στον εαυτό της : Η αιτιότης προσδίδει στην σχέση ανάμεσα στο γεννητό του Πατρός και το γεννημένο του Υιού το λογικό της θεμέλιο, το φιλοσοφικό. Η ενυπάρχουσα κίνηση της Θείας ουσίας είναι λοιπόν μία κίνηση ουσιωδώς αιτιακή, της οποίας η εσωτερική ανάπτυξη αποτελεί την οντολογική προϋπόθεση για την δημιουργική ανάπτυξη «πρός το εξωτερικό», στην οποία η Θεία ουσία αποκαλύπτεται σαν καταγωγή όλων των ουσιών, με την έννοια ενός κοσμικού συνεχούς. Σε συμφωνία με την σύλληψη του Βικτωρίνο, η οποία απο φιλοσοφικής απόψεως καθορίζεται ουσιαστικά απο τον σχολιασμό στον Παρμενίδη τού Πορφυρίου, και πρόσθετει στο πρώτο το πρό- και το υπέρ- Είναι αλλά διατηρεί μαζί καί το Είναι, την ζωή και την σκέψη, την Τριάδα πρέπει να την στοχαστούμε σαν απόλυτη αυτο-σύσταση. Η εσωτερική της κίνηση καί μ’αυτή οι διαφορετικές προσωπικές συγκεκριμενοποιήσεις του Είναι της, προοδεύουν απο την πρώτη Αρχή («τον Πατέρα») σαν απο μία «πηγαία δύναμη», η οποία καθότι ολότης μέσα στην ή σαν Τριάδα που είναι, και ζεί και σκέπτεται, αγκαλιάζει εις εαυτή με αδιαφοροποίητο ακόμη μορφή, κρυμμένο, το γενημένο, το μορφοποιημένο και εκφρασμένο με τον τρόπο του προ-είναι (πρόον). Αυτή η αυτοσύσταση μίας Τρι-ενότητος, λοιπόν «ξεπηδά» απο μία πρωταρχική αιτία απολύτως πρώτη, η οποία μπορεί να είναι η αιτία του παντός (causa omnium) στην ίδια την Τριάδα και σε σχέση με τον κόσμο τον δημιουργημένο. Ακριβώς επειδή αυτή η ίδια «είναι για τον εαυτό της αιτία αυτού που είναι» η αυτοκαταγωγή του πρώτου αναπτύσσεται στον εαυτό του, σ’αυτό το ίδιο, πρός το Άλλο απο τον εαυτό του, που αναφέρεται απευθείας  στην καταγωγή του (Α Ι 55,19-21)

Καθότι λοιπόν αιτία του «άλλου» σ’αυτόν τον ίδιο, ο Πατήρ, σαν πρώτη καταγωγή, είναι πάνω απ’όλα αιτία της ουσίας του Υιού. Επανερχόμενος σ’αυτό, ο Βικτωρίνος, δίνει μορφή στην έννοια στην οποία αναφέρθήκαμε πιό πάνω «αιτία του εαυτού του είναι αιτία του παντός»-με αμοιβαίο νόημα! «εάν είναι η  πρώτη αιτία, τοτε δέν είναι μόνον αιτία του παντός αλλά είναι επίσης και αιτία του εαυτού του.

Η ουσία του λόγου που γεννήθηκε απο την απόλυτη αυτοαιτία, είναι στο Είναι της η ουσία, αναγκαίως ίση με την πηγή, καθότι ανάπτυξη ή φανέρωση τής δικής της ισότητος. Ο λόγος είναι λοιπόν η ισότητα με τον εαυτό του, του Πατρός. Σ’αυτόν ο Πατήρ οράται ή αντανακλάται σαν το Άλλο του στην εικόνα και στην  μορφή του εαυτού του. Ο στοχασμός του εαυτού του ή η γνώση του εαυτού του είναι επίσης ταυτοχρόνως η επιστροφή αυτού που ξεπήδησε στον εαυτό του και επομένως στην πηγή του (Ad candidum AI 51,34).

Αυτός ο στοχαστικός σύνδεσμος του Υιού πρός τον Πατέρα-ένας σύνδεσμος που καθορίζει το ιδιαίτερο είναι του-και του Πατρός μέσω του Υιού με τον εαυτό του, είναι το Άγιο Πνεύμα. Καθώς δέ είναι μία τέτοια αυτοσχέση στοχαστική πρός την πρώτη καταγωγή, καθώς έννοια του εαυτού του και της προόδου που το θεμελιώνει, το πνεύμα είναι αναγκαίο για την ολοκληρωση της αυτοσυστάσεως της Τριάδος ή οποία πραγματοποιείται αχρόνως και στην ουσία της δέν είναι τίποτε διαφορετικό απο την φανέρωση του πρώτου στόν Υϊό : ομοούσιο μ’αυτόν και με τον Πατέρα. Εάν η ομοουσιότης ισχύει για καθένα απο τα τρία πρόσωπα της Τριάδος τότε το Πνεύμα ακριβώς καθότι στοχαστικός σύνδεσμος, δείχνει πώς η Τριάδα στην ολότητά της και όχι μόνον ο Πατήρ σαν πρώτη καταγωγή είναι η αιτία του εαυτού της, απόλυτη αυτοσύσταση που θεμελιώνει τον εαυτό της σε μία κυκλική κίνηση σ’αυτή την κίνηση, και ακριβώς σ’αυτή την ακίνητη κίνηση διατηρείται. (ΑΙ 50, 2). Η τριδύναμος ουσία αποκαλύπτει την απολυτότητά της ακριβώς σαν αυτοαιτία (causa sui)

Χωρίς την σύλληψη του Πλωτίνου μία απολύτου αυτοσυστάσεως του Ενός/αγαθού ξεκινώντας απο την θέληση τού εαυτού του, χωρίς τον στοχαστικό σύνδεσμο του πνεύματος στο Ένα απο το οποίο προοδεύει, και χωρίς την εισαγωγή αυτής της θεμελιώδους ενέργειας του Ενός (και στην σημασία της  VI 8), μαζί με την στοχαστική στροφή του Νού στο ίδιο το Ένα, το οποίο είναι εις εαυτό σχεσιακό, σύμφωνα με την σύλληψη τού Πορφυρίου τώρα, η φιλοσοφική θεμελίωση της Χριστιανικής Τριάδος ή γενικώς μία θεωρητική και στοχαστική κατανόησί της, θα ήταν πολύ δύσκολο να υπολογισθεί. Ο Mario Vittorino είναι ο πιό πειστικός και μεταμορφωτικός κληρονόμος αυτής της σύνθετης προβληματικής σε μία καινούργια εννοιολόγηση της φιλοσοφικής θεολογίας.

Συνεχίζεται

ΣΧΟΛΙΟ : Άς προσέξουμε ότι στήν φιλοσοφική θεολογία τού Βικτωρίνου, όπως καί τού Αυγουστίνου, όπως καί τού Ζηζιούλα, όπως καί τού Γιανναρά, Θεός είναι η αιτιότης.
Αμέθυστος