Η ΣΥΛΛΗΨΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΟΡΙΕΣ ΤΗΣ (6)

 Συνέχεια από: Δευτέρα 19 Απριλίου 2021

Η ΣΥΛΛΗΨΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΟΡΙΕΣ ΤΗΣ 

Του Giovanni Reale.

         
 13. Για να γνωρίσουμε τον εαυτό μας πρέπει να κοιτάξουμε τό Θείο το οποίο είναι μέσα στην ψυχή!

         
 Στό Αλκιβιάδης ο Μείζων υπάρχει μία υπέροχη διαπραγμάτευση στην έννοια τού ανθρώπου σαν ψυχή. (127 D...). Στο πρώτο μέρος ο Πλάτων αναφέρεται στην έννοια τής ψυχής με την σωκρατική απολλώνειο σημασία! Η οποία συμπυκνώνεται σ'αυτά τα λόγια!

          Αυτός ο οποίος μας προστάζει "Γνώθι σ'αυτόν", μάς παραγγέλλει να γνωρίσουμε τήν ψυχή (130 Ε 8-9).

          Αλλά ξεκινώντας απο τον στίχο 132 C..., ο Πλάτων προχωρά παραπέρα! Για να γνωσθεί ο άνθρωπος πρέπει να κοιτάξει την ψυχή του και η ψυχή πρέπει να κοιτάξει τον εαυτό της στο καλύτερό της μέρος, πρέπει να κοιτάξει την αρετή της και τον Θεό ο οποίος αντανακλάται!

          Σωκράτης: Η ψυχή εάν θέλει να γνωρίσει τον εαυτό της, πρέπει να κοιτάξει στην ψυχή της και ιδιαιτέρως σ'εκείνο το μέρος στο οποίο αναδύεται η αρετή τής ψυχής, η σοφία και σε ότι άλλο ομοιάζει!;

Αλκιβιάδης: Νομίζω πως ναί, Σωκράτη.

Σωκράτης: Μπορούμε να πούμε επομένως ότι υπάρχει ένα μέρος τής ψυχής πιό Θείο απο εκείνο στο οποίο έχουν τό θεμέλιό τους η γνώση και η σκέψη;

Αλκιβιάδης: Δέν είναι δυνατόν.

Σωκράτης: Ε λοιπόν, αυτό το μέρος είναι όμοιο με τον Θεό, και όποιος το Θεωρεί και γνωρίζει όλο αυτό που είναι Θείο, φτάνει να γνωρίσει και τον εαυτό του τό περισσότερο δυνατόν!

Αλκιβιάδης: Έτσι φαίνεται!

Σωκράτης : Αλλά τότε όπως οι καθρέπτες είναι πιό καθαροί απο εκείνο το οποίο βρίσκεται στον οφθαλμό μας και πιό λαμπροί και φωτεινοί, έτσι και ο Θεός είναι πιό καθαρός και φωτεινός στο καλύτερο μέρος.

Αλκιβιάδης: Είναι φυσικό, Σωκράτη!

Σωκράτης: Γι'αυτό κοιτάζοντας στον Θεό και ανάμεσα στα ανθρώπινα πράγματα, στην αρετή τής ψυχής θα χρησιμοποιήσουμε τον ωραιότερο καθρέφτη και έτσι θα μπορέσουμε να δούμε και να γνωρίσουμε τούς εαυτούς μας το περισσότερο δυνατόν (133 Β 7-C 16).

          Πρόκειται για την προκαταβολική έκφραση εννοιών οι οποίες θα αναπτυχθούν απο τον Πλωτίνο και τον Αυγουστίνο.

          
14. Ο ανθρωπολογικός δυαλισμός τού Πλάτωνος.

         
 Μας έχει δοθεί πολλές φορές η ευκαιρία να αναιρέσουμε τήν δυαλιστική ερμηνεία τού Πλάτωνος, ιδιαιτέρως απο την οντολογική και μεταφυσική οπτική γωνία. Αλλά επιβεβαιώσαμε επίσης πολλές φορές ότι και μία θέση απορίας καθαρά δυαλιστικής προσλαμβάνεται απο τον Πλάτωνα στην ερμηνεία τού ανθρώπου!

          Οπωσδήποτε η βασική ιδέα τού Πλάτωνος είναι ότι η ψυχή τού ανθρώπου πρέπει να τοποθετηθεί σε ένα ανώτερο επίπεδο απο εκείνο τού σώματος. Αλλά αυτός προχωρά και πιό μακρυά και περισσότερες απο μία φορά παρουσιάζει ψυχή και σώμα με έναν αντιθετικό τρόπο και επομένως με δυαλιστικό τρόπο, με έναν απαράδεκτο σήμερα τρόπο ακόμη και απο τούς πνευματιστές!

          Ας θυμηθούμε σχετικά με το θέμα μας, την προσπάθεια τής Cornelia De Vogel να αρνηθεί τον Πλατωνικό δυαλισμό ακόμη και στο ανθρωπολογικό επίπεδο. Σύμφωνα με την De Vogel  ο Πλάτων δέν είχε πεί ποτέ ότι ο άνθρωπος είναι η ψυχή του, καθότι ο διάλογος ο οποίος στηρίζει αυτή την θέση είναι ο Αλκιβιάδης Μείζων, θεωρούμενος απο πολλούς μή-αυθεντικός. Επιπλέον αντίθετα απο όσα πιστεύουν οι περισσότεροι, ο Πλάτων ιδιαιτέρως στον Τίμαιο αλλά και σε προηγουμένους διαλόγους, θα είχε εννοήσει τον άνθρωπο σαν συναμφότερον, μαζί με ψυχή και σώμα! Γράφει: "Εάν τεθεί το ερώτημα κατά πόσον στην σύλληψη τού Πλάτωνος ο άνθρωπος μπορεί να είναι μία πραγματική ενότης, και εάν μερικοί οι οποίοι ισχυρίζονται πώς υπάρχουν δεδομένα για να αμφιβάλλουμε περί αυτού, εμείς πρέπει να απαντήσουμε με σιγουριά ότι για τον Πλάτωνα, χωρίς αμφιβολία, ο άνθρωπος πρέπει να είναι μία ενότης και έχει το ιδιαίτερο καθήκον να είναι! Αυτός μπορεί να είναι μία ενότης εάν και μόνον εάν, εκείνο το μέρος αυτού που είναι ιδανικό να κυβερνήσει, έχει πραγματικά το κυρίαρχο μέρος, ενώ το άλλο τού υποτάσσεται, δηλαδή δέν καταργείται αλλά εξαρτάται. Πρόκειται για ένα ιδανικό, αλλά για ένα ιδανικό που μπορεί να πραγματοποιηθεί". Σύμφωνα με την De Vogel αυτή η σύλληψη τού ανθρώπου σαν ενωμένο σύνολο ψυχής και σώματος δέν παρουσιάζεται μόνον στον Τίμαιο, αλλά και στην Πολιτεία και ακόμη περισσότερο στον Φαίδωνα".

          Ακόμη και αν αρνηθούμε όμως την αυθεντικότητα τού Αλκιβιάδης Μείζων  (αλλά δέν συμφωνώ ακριβώς μ'αυτή την γνώμη), παραμένει το γεγονός ότι ο Φαίδων λέει τα ίδια πράγματα, παρότι με άλλη γλώσσα, ότι δηλαδή ο αληθινός άνθρωπος είναι η ψυχή του. Ας διαβάσουμε ένα απο τα πιό σημαντικά χωρία, απο το τέλος τού Φαίδωνος, όπου ο Σωκράτης απαντά στην ερώτηση τού Κρίτωνος για τον τρόπο με τον οποίο θα έπρεπε να τον ενταφιάσει!

          "Όπως θέλετε-είπε-ακόμη και αν με πάρετε και εγώ σάς ξεφύγω. Και γελώντας ήσυχα και κοιτάζοντας πρός το μέρος μας είπε: "Εγώ φίλοι, δέν κατορθώνω να πείσω τον Κρίτωνα ότι ο αληθινός Σωκράτης είμαι εγώ, αυτός πού εδώ συζητά και τοποθετεί ένα-ένα με τάξη τα πράγματα που λέει. Αντιθέτως πιστεύει ότι εγώ είμαι εκείνος τον οποίο αυτός εντός ολίγου θα τον δεί πεθαμένο, και γι'αυτό με ερωτά συνεχώς πώς πρέπει να με θάψει! Λοιπόν, εκείνο που απο πολύ καιρό συνέχισα να λέω, ότι δηλαδή εγώ, αφού πιώ το δηλητήριο, δέν θα παραμείνω πιά εδώ μαζί σας, αλλά θα φύγω απο εδώ, σε κάποια μέρη μακάρια και ευτυχή, νομίζω ότι για τον Κρίτωνα στάθηκε μάταιο...(Φαίδων 115 C-D)".

          Έτσι λοιπόν να πούμε ότι για τον Πλάτωνα ο άνθρωπος είναι το συναμφότερον ψυχής και σώματος, και όχι η ψυχή του, είναι πραγματικά αδύνατον, έχοντας υπ'όψιν επίσης την επαναξιολόγηση τού σώματος στον Τίμαιο σαν οχήματος τής ψυχής!

          Ας θυμηθούμε ότι η λογική ψυχή δημιουργήθηκε απο τον Δημιουργό, ενώ οι θνητές μορφές τής ψυχής όπως και το σώμα, δέν δημιουργήθηκαν απο τον Δημιουργό αλλά απο τους Θεούς που έχουν δημιουργηθεί. Υπολογίζοντας στην συνέχεια και την πλατωνική πίστη στην μετεμψύχωση, με όλα όσα συνεπάγεται, ο ανθρωπολογικός δυαλισμός τού Πλάτωνος είναι αναμφισβήτητος.

          Πρέπει να αναγνωρίσουμε όμως ότι ο Πλάτων, στον Τίμαιο, ζωγράφισε τις εικόνες τού σώματος σαν τάφο τής ψυχής με την θέση του ότι ο άνθρωπος είναι ένα Θείο όν αποτελούμενο απο μία Θεία ψυχή τοποθετημένη σε ένα φυσικό σώμα μ'έναν φυσικό τρόπο σύμφωνα μ'ένα Θείο σχέδιο. Αλλά σε κάθε περίπτωση, η αποδοχή τού δόγματος τής μετεμψυχώσεως, το οποίο επαναλαμβάνεται στον ίδιο τον Τίμαιο, θέτει προφανώς και αναμφισβήτητα την αξεπέραστη σχέση απορίας τής ψυχής και τού σώματος στον Πλάτωνισμό.

          Κλείνοντας αυτή την συζήτηση θα επαναλάβουμε ένα εμβληματικό χωρίο τού Τίμαιου (90 Α2-Β1), όπου η φιγούρα τού ανθρώπου που παρουσιάζεται σαν μία ψυχή σε ένα σώμα όρθιας στάσης και μέ τήν κεφαλή σηκωμένη ψηλά, σύμφωνα με μία αρμονική ένωση αλλά ακριβώς λειτουργώντας με την κυριαρχία τής ψυχής η οποία επανασυνδέει τον άνθρωπο με το Θείο, υψώνοντας τον πρός τον ουρανό και καθιστώντας τον ένα δέντρο ουράνιο και όχι γήϊνο.

          Όσον αφορά στην συνέχεια την μορφή τής ψυχής η οποία είναι μέσα μας είναι πιό σημαντικό και πρέπει να το κατανοήσουμε, δηλαδή ότι ο Θεός την έδωσε στον καθένα σαν έναν δαίμονα. Αυτή είναι η μορφή τής ψυχής, την οποία λέμε ότι κατοικεί στο ανώτερο μέρος τού σώματος και η οποία απο την γή μάς υψώνει πρός την πραγματικότητα η οποία μάς είναι ομοιογενής στον ουρανό, καθότι εμείς είμαστε φυτά ουράνια και όχι γήϊνα. Και αυτό που λέμε είναι πολύ σωστό. Διότι πράγματι, κρατώντας μετέωρη με την κεφαλή την ρίζα μας, ακριβώς εκεί όπου η ψυχή παρέλαβε την καταγωγή της, η Θεότης εγείρει όλο μας το σώμα!

                                 ΤΕΛΟΣ

Αμέθυστος