Γνωρίζεις τον εαυτό σου;(2)

Συνέχεια από: Τρίτη 23 Δεκεμβρίου 2025

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ Β
ΑΠΟΜΑΓΝΗΤΟΦΩΝΗΜΕΝΕΣ ΟΜΙΛΙΕΣ π. ΣΥΜΕΩΝ ΚΡΑΓΙΟΠΟΥΛΟΥ

Γνωρίζεις τον εαυτό σου;

Πανόραμα Θεσσαλονίκης, Γ΄ έκδοση

Κεφάλαιο Α 2

Θεολογική προσέγγιση των συγκρούσεων

Ἡ στάση τῆς ψυχῆς ἀπέναντι στὴν ὅποια πραγματικότητα

Ἕνα κακό, καὶ ἕνα ἄλλο μεγαλύτερο ἀπό αὐτό

Εἴτε τὸ ἀναγνωρίζουμε εἴτε ὄχι, ὁ καθένας μας, σε τελευταία ἀνάλυση, εἶναι θύμα μιᾶς ἐσωτερικῆς καταστάσεως πού εἶναι σὰν ἕνας λαβύρινθος· εἶναι θύμα χίλιων δυό στοιχείων ποὺ ὑπάρχουν μέσα του. Ἀγόμαστε καί φερόμαστε ἀπό διάφορα βιώματα, ἀπό ἕνα σωρό καταστάσεις, οἱ ὁποῖες ἐνεργοῦν χωρίς πολύ-πολύ νὰ μᾶς δίνουν λογαριασμό, χωρίς νὰ εἶναι κάτω ἀπὸ τὸν ἔλεγχο τῆς προσωπικότητός μας, κάτω ἀπὸ τὸν ἔλεγχο τοῦ συνειδητοῦ μας. Καί ἐνῶ εἴμαστε θύματα, ἐνῶ ἀγόμαστε καί φερόμαστε ἀπό ὅλα αὐτά τα σκοτεινά πράγματα, ἐμεῖς τὸ ἀγνοοῦμε.

Κακό, βέβαια, πολύ κακό νὰ εἴμαστε θύματα. Κατ' εἰκόνα Θεοῦ ἐμεῖς, πλασμένοι ἀπό τόν Θεό καλῶς λίαν, πλασμένοι ἀπλοί καί ὄχι πολυσύνθετοι καὶ μὲ λαβυρίνθους, καὶ νὰ ζοῦμε μια τέτοια κατάσταση! Αὐτό εἶναι κακό. Ἀλλά το χειρότερο ὅμως εἶναι, ὅταν δὲν ξέρουμε τὶ μᾶς συμβαίνει, ὅταν δὲν ξέρουμε τί μᾶς γίνεται. Ἐνῶ δηλαδή ἀγόμαστε καὶ φερόμαστε ἀπὸ τὴν ἄλφα ἢ βῆτα άσχημη κατάσταση, ἐνῶ εἶμαστε θύματα τοῦ ἄλφα ἡ βῆτα βιώματος, αὐτή την κατάσταση, αὐτό το βίωμα το παίρνουμε για κάτι καλό, το παίρνουμε για θησαυρό τῆς ψυχῆς μας, για θησαυρό τῆς ὑπάρξεως μας.

Αὐτὲς οἱ καταστάσεις ἐκδηλώνονται καί πρός τοὺς ἄλλους, καὶ φυσικά, ἐφόσον αὐτές καθ' ἑαυτές εἶναι κακές, ἐκδηλώνονται και κατά κακό τρόπο καὶ κάνουν κακό. Καὶ ὅμως, ἐμεῖς εἶἴμαστε πεπεισμένοι ὅτι ἐνεργοῦμε τόσο σωστά, ὅσο κανένας ἄλλος ἄνθρωπος δὲν ἔχει ἐνεργήσει, καὶ ὅσο ποτέ ἄλλοτε ἐμεῖς οἱ ἴδιοι δὲν ἐνεργήσαμε. Καί αὐτό, ἐπαναλαμβάνω, εἶναι τὸ χειρότερο.

Καί, ἄν θέλετε, να το μεταφέρουμε αὐτό καί στην πνευματική σφαίρα. Το κακό δὲν εἶναι, ὅπως λένε οἱ πατέρες, μόνο τὸ ὅτι εἴμαστε ἀμαρτωλοί. Αὐτό το ξέρει ὁ Θεός. Το μεγάλο κακό εἶναι, ἐάν δέν γνωρίσουμε αὐτὴ τὴν κατάσταση τῆς ἁμαρτωλότητός μας, καί ἐὰν δὲν γίνει αὐτὸ τὸ ὁποῖο πρέπει νὰ γίνει, γιὰ νὰ ἀπαλλαγοῦμε ἀπό αὐτὴν καὶ πιὸ συγκεκριμένα, ἐὰν δὲν πᾶμε σ' Ἐκεῖνον ὁ ὁποῖος θεραπεύει τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὴν ἁμαρτία. Δὲν εἶναι κακό ἑπομένως μόνο τὸ ὅτι εἶμαστε ἁμαρτωλοί, ἀλλά καί τὸ ὅτι δὲν πηγαίνουμε στον θεραπευτή, δέν πηγαίνουμε στον σωτήρα, στον λυτρωτή.

Κακό λοιπόν εἶναι τὸ ὅτι τὸ βάθος τῆς ὑπάρξεώς μας εἶναι σὰν ἕνας λαβύρινθος, ὅπου ὑπάρχουν οἱ σκοτεινές αὐτές αὐτόνομες δυνάμεις, που ἄλλες φορές ἀλληλοκτυπιούνται, ἀλληλοσπρώχνον ται καὶ θὰ ἔλεγε κανείς ὅτι ἐνεργοῦν κατὰ ἕναν τρόπο, ποὺ σὰν νὰ θέλουν νὰ ἀλληλοεξοντωθοῦν καὶ ἄλλες φορές βγαίνουν πρὸς τὰ ἔξω να βλάψουν τοὺς ἄλλους, μολονότι ἐμεῖς ἐκείνη τὴν ὥρα νομίζουμε ότι προσφέρουμε ὑπηρεσία στοὺς ἄλλους, ὅτι γινόμαστε εὐεργέτες τῶν ἄλλων. Κατά βάσιν εἴμαστε κι ἐμεῖς θύματα τῶν δικών μας σκοτεινών δυνάμεων, καὶ θὰ γίνουν καὶ οἱ ἄλλοι θύματα αὐτῶν. Ἀλλὰ δὲν εἶναι μόνο αὐτό. Κακό εἶναι καί ὅταν κανείς δὲν ὑποπτευθεί καθόλου ὅτι κάτι δεν πάει καλά μέσα του καὶ δὲν κοιτάξει νὰ δεῖ τί ἀκριβῶς συμβαίνει, τι δὲν πάει καλά καὶ τί μπορεῖ νὰ γίνει.

Το κακό εἶναι ξένο πρός τή φύση μας

Θὰ ἤθελα ἀκόμη μια φορά νὰ ἐπαναλάβω αὐτὸ ποὺ καὶ ἄλλες φορές παλαιότερα είχαμε πει: Αὐτὰ τὰ πράγματα που δημιουργοῦν αὐτὸν τὸν λαβύρινθο, αὐτές οἱ σκοτεινές δυνάμεις, αὐτὲς οἱ καταστάσεις ποὺ εἶναι τόσο άσχημες, λειτουργούν κατά ἕναν τέτοιο τρόπο που δὲν μᾶς ἀφήνουν να τις δούμε. Τόσο πολύ ζυμώνονται μὲ τὴν ὕπαρξή μας, τόσο πολύ ζυμώνονται με τη φυσική κατάσταση τῆς ψυχῆς μας καὶ τόσο πολύ ἐνώνονται με το είναι μας, ώστε νομίζουμε ὅτι αὐτὲς οἱ καταστάσεις είμαστε ἐμεῖς, ἐνῶ εἶναι ἐντελῶς ξένες πρὸς τὴ φύση μας. Είναι ξένες μὲ τὴν ἔννοια ὅτι δὲν εἶναι τῆς φύσεως τῆς ψυχῆς μας.

Αὐτὲς οἱ ψυχοπαθολογικές καταστάσεις, αὐτές οἱ ἁμαρτωλές, οἱ σκοτεινές καταστάσεις δὲν ἔχουν ὑπόσταση. Διότι ποιος τις δημιούργησε; Ὁ Θεός δὲν δημιούργησε τέτοιες καταστάσεις. Πίσω από τὸ καθετί ὑπάρχει ὁ Θεός. Ὁ Θεὸς εἶναι ἐκείνος ἀπὸ τὸν ὁποῖο προέρχονται τα πάντα. Ἀλλὰ ὁ Θεός όμως δημιούργησε μόνο καλά πράγματα. Όλα τα άσχημα είναι συνέπειες τῆς πτώσεως. Γι αὐτό καί, ὅσο καὶ ἂν αὐτὰ ὑπάρχουν μέσα μας, εἶναι ἔξω ἀπὸ τη φύση μας.

Και, ὅπως έλεγα προηγουμένως -θὰ τὰ ποῦμε βέβαια καλύτερα την άλλη Κυριακή- κάνουμε πάρα πολύ άσχημα, ὅταν δὲν τὸ λαμβάνουμε αὐτὸ ὑπ᾿ ὄψιν στη σχέση μας καὶ μὲ τὰ μικρά παιδιά ἀκόμη. Ἂς πούμε, διαπιστώνουμε στο παιδί ἕνα ἐλάττωμα, π.χ. ὅτι κλαίει, καὶ ἀντί νὰ ποῦμε ὅτι τὸ παιδί αὐτό κυριεύεται από το κλάμα, λέμε «αὐτὸς είναι κλαψιάρης». Τοῦ βάζουμε δηλαδή ετικέτα καὶ ἐνώνουμε ἔτσι τὸ ἐλάττωμα μὲ τὴν ἴδια τὴν ὕπαρξη τοῦ παιδιοῦ. Ἡ λέμε «είναι ψεύτης», «είναι φοβιτσιάρης» ή κάτι ἀνάλογο. Είναι πάρα πολύ κακό αὐτὸ.

Αὐτὸ δὲν τὸ κάνουμε μόνο στο παιδί ἀλλὰ καὶ σ' ἐμᾶς τοὺς ἴδιους. Δηλαδή, πολλές φορές αὐτές τίς ἀόρατες δυνάμεις, τις ἁμαρτωλές, τις ψυχολογικῆς φύσεως δυνάμεις, τις βλέπουμε πάρα πολύ ἑνωμένες μὲ τὴν ὕπαρξή μας, μὲ τὸ εἶναι μας, καὶ μάλιστα τόσο πολύ, ώστε τις ταυτίζουμε με το εἶναι μας. Δὲν μποροῦμε να τις ξεχωρίσουμε. Δη λαδή δὲν μποροῦμε νὰ δοῦμε τὴν ὕπαρξή μας καλή λίαν, νὰ δοῦμε ὅτι βγήκε καλή λίαν ἀπὸ τὰ χέρια τοῦ Θεοῦ, ὅτι εἶναι κατ' εἰκόνα Θεοῦ, καὶ ὅτι αὐτὰ τὰ ἄσχημα ήλθαν μὲν καὶ γαντζώθηκαν στην ὕπαρξή μας, μπερδεύτηκαν μὲ τὴν ὕπαρξή μας, δέν παύουν όμως ὡς οὐσία νὰ εἶναι ξένα πρὸς τὴν ὕπαρξή μας, νὰ εἶναι ἀποτελέσματα τῆς πτώσεως. Καὶ ἐπειδὴ ἀκριβῶς γίνεται αὐτὴ ἡ ταύτιση, έπειδὴ γίνεται αὐτὴ ἡ «σύγκραση» -σὰν νὰ ἔχουμε ἕνα μείγμα δηλαδή, ὅπως ὅταν βάζουμε ἀλεύρι και νερό καὶ κάνουμε το ζυμάρι, καὶ ἀπὸ κεῖ καὶ πέρα ἀλεύρι καὶ νερό δὲν ξεχωρίζουν, ἀλλὰ εἶναι τὸ ζυμάρι, ἡ ὅπως ὅταν ὁ χημικός ἀνακατεύει δύο χημικές ουσίες καὶ γίνεται ἕνα μείγμα- ἐπειδή λοιπόν ή ψυχή μας καὶ ὅλα αὐτὰ τὰ ἀρνητικά γίνονται ἕνα μείγμα, ἡ ἐμεῖς τὰ νιώθουμε σὰν ἕνα μείγμα καὶ δὲν μποροῦμε νὰ ξεχωρίσουμε την ψυχή μας ὡς κάτι που βγήκε πολύ καλό καλό λίαν ἀπὸ τὸν Θεό, γι' αὐτὸ καὶ δὲν μποροῦμε νὰ δοῦμε ὅτι τὰ έχουμε ὅλα αὐτὰ τὰ ἀρνητικά στοιχεία.

Ἐδῶ εἶναι τὸ μεγάλο λάθος, το μεγάλο κακό, ποὺ εἶπα. Ἔχουμε το άλφα ή το βήτα ὁ καθένας μας. Ἐντάξει, τὸ ἔχουμε. Δὲν εἶναι ὅμως αὐτὸ τὸ μεγάλο κακό. Το μεγάλο κακό εἶναι, ὅταν δὲν καταλαβαίνει κανείς ὅτι τὰ ἔχει αὐτὰ καὶ δὲν κάνει ἐκεῖνο που πρέπει να κάνει, γιὰ νὰ ἀπαλλαγεῖ ἀπὸ αὐτά.

Καὶ γι' αὐτὸ τὰ συζητοῦμε καὶ ἐδῶ, τὰ συζητοῦμε καὶ ἀλλοῦ καὶ κατ' ἰδίαν, μὲ ὅσους βέβαια νομίζουν ότι πρέπει να συζητιούνται τέτοια πράγ ματα. Μήπως δηλαδή και βοηθηθούμε έτσι, ώστε να μπορέσουμε χωρίς φόβο καὶ χωρίς προκατάλη ψη να δούμε την πραγματικότητα που ὑπάρχει μέσα μας, καὶ ἐπίσης να μη διστάσουμε να κάνουμε αὐτό που πρέπει να κάνουμε όποια θυσία κι ἂν ἀπαιτεῖται- γιὰ νὰ ἀπαλλαγούμε, ὅσο το δυνα τον περισσότερο, ἀπὸ αὐτές τις ξένες δυνάμεις, ἀπὸ αὐτὰ τὰ ξένα στοιχεία, ἀπό αὐτὰ τὰ τα καρκινώ ματα, ποὺ ὑπάρχουν μέσα στον ψυχοσωματικό μας ὀργανισμό.

Έχει μεγάλη σημασία βαθύτερα τί είμαστε

Ἐκεῖνο ποὺ θὰ ἤθελα να τονίσω πάλι, ἀπὸ σημερα κιόλας, πρίν προχωρήσουμε περισσότερο -ὁλόκληρο χρόνο ἔχουμε νὰ ποῦμε πολλά- είναι αὐτὸ πού ἔχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία τι είναι βαθύτερα ὁ ἄνθρωπος ὁ κάθε ἄνθρωπος, ὁ καθένας μας. Έχει σημασία βαθύτερα πῶς σκεπτόμαστε, πῶς κινούμαστε, πῶς ἐνεργοῦμε. Καὶ ἐπίσης, έχει μεγάλη σημασία αὐτὸ ποὺ ἔχω πεῖ σὲ ἄλλες περιπτώσεις καὶ τὸ ξαναλέω, ἂν θέλετε, και τώρα βαθύτερα ποιά εἶναι ἡ στάση που παίρνουμε ἀπέναντι τῆς μόνης πραγματικότητος ποὺ εἶναι ὁ Θεός, καὶ ἔπειτα ἀπέναντι τῆς ὁποιασδήποτε άλλης πραγματικότητος; Εἶναι ἡ σωστή στάση ἢ δὲν εἶναι;

Καὶ γιὰ νὰ τὰ καταλάβετε αὐτά, θὰ ἤθελα νὰ πῶ τὸ ἐξῆς. Ὄχι μόνο ἐδῶ μέσα στον κόσμο που ζοῦμε ἐμεῖς καὶ δὲν ἔχουμε πάντοτε τον τρόπο καὶ τα μέσα που χρειάζονται, για να πετύχουμε κάτι πνευματικό, ἀλλὰ ἀκόμη καὶ στὴν ἔρημο, στα μοναστήρια -στους ἐρημίτες, στοὺς ἀσκητές- βλέπει κανείς ὅτι ἔχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία ποιά στάση παίρνει ὁ καθένας ἀπὸ αὐτοὺς ἀπέναντι τῆς πραγματικότητος-Θεὸς καὶ ἀπέναντι τῆς καθεμιᾶς ἄλλης πραγματικότητος.

Για παράδειγμα, βλέπει κανείς ἕναν ἄνθρωπο νὰ ἀγωνίζεται: προσεύχεται, μελετά, ξαναμελετά, προσπαθεῖ, ἰδρώνει, ἀγρυπνεῖ. Καὶ τελικά, τί γίνεται, Δὲν μπορεῖ νὰ πετύχει τίποτε. Αὐτό, ἐπαναλαμβά νω, ὄχι μόνο ἐδῶ, ἀλλὰ ἀκόμη καί στὰ ἐρημητήρια μπορεῖ νὰ συμβεί. Το διακρίνει κανείς. Ἀπὸ τὴν ἄλλη βλέπει κανείς ὄχι ἁπλῶς ἕναν ἀπλό μοναχό ἀλλὰ -νὰ πῶ ἔτσι- ἕναν ἐρημίτη, ἕναν ήσυχαστή, ὁ ὁποῖος κουράζεται ἴσως λιγότερο ἀπό ἕναν ἄλλον ἡσυχαστή, κάνει λιγότερα πράγματα ἀπὸ ἕναν ἄλλον ἐρημίτη, καὶ ὅμως ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ αὐτὸν τὸν ἐπισκέπτεται πιο πολύ ἀπό τὸν ἄλλο.

Ὁ ἄλλος ἐρημίτης ἀγρυπνεῖ καὶ πάλι ἀγρυπνεῖ, νηστεύει, δὲν τρώει τίποτε, ἐφαρμόζει σκληραγω γία, καὶ ὅμως φαίνεται σαν νὰ μὴν τὸν πιάνει ἡ χάρη τοῦ Θεοῦ. Γιατί; Διότι το θέμα δὲν εἶναι τί κάνει κανείς. Κάνω τοῦτο, κάνω ἐκεῖνο, κάνω το ἄλλο καὶ ἔπειτα νὰ τὰ ἀθροίσω· τοῦτο κι ἐκεῖνο κι ἐκεῖνο κι ἐκεῖνο μᾶς κάνουν ὅλα μαζί τόσο. Το θέμα δεν τίθεται έτσι. Το θέμα εἶναι τί στάση παίρνει ἡ ψυχή, το βαθύτερο Εἶναι τοῦ ἀνθρώπου, ἀπέναντι τοῦ Θεοῦ, ἀπέναντι τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ, τῶν ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ, καὶ ἀπέναντι τῆς οποιασδήποτε πραγματικότητος.

Αὐτὸ ἔρχεται νὰ μᾶς πεῖ καὶ ἡ σύγχρονη ψυχολογία.

Η βασική αἰτία τῶν μὴ φυσιολογικῶν ψυχολογικών καταστάσεων

Είχαμε πεῖ πρὶν ἀπὸ δεκαπέντε μέρες, που είχαμε την τελευταία συνάντηση ἐδῶ, ὅτι τις τελευταίες δεκαετίες παρουσιάστηκαν μεγάλοι ψυχολόγοι, οἱ ὁποῖοι εἶπαν σπουδαία πράγματα, ἀλλά ἔπεσαν καὶ άρκετά έξω.

Και είχαμε τονίσει ὅτι ὁρισμένοι ψυχολόγοι που δέν συμφώνησαν μὲ τὸν Φρόυντ καὶ τὸν Γιούνγκ -ἡ κάπως νεώτερη ψυχολογία- υποστηρίζουν ὅτι ἡ βασική αἰτία, ἡ πρώτη αἰτία, ἡ ἀρχὴ ὅλων τῶν ἀνώμαλων καταστάσεων -ἀπό ψυχολογικῆς βέβαια ἀπόψεως- που παρουσιάζονται μέσα στον ἄνθρωπο, είναι ἡ νευρωσική δομή τοῦ χαρακτήρος. Ἀλλὰ πῶς γίνεται κανείς νευρωσικός;

Ἀπὸ πνευματικῆς ἀπόψεως θὰ ἔλεγα ὅτι αὐτό ὀφείλεται στο ὅτι τὸ βαθύτερο είναι τῆς ὑπάρξεως τοῦ ἀνθρώπου δεν παίρνει τη σωστή στάση ἀπέναντι τῆς ἀληθείας, ἀπέναντι τῆς πραγματικό τητος, ὅπως εἶπα πιο μπροστά. Όταν ἑπομένως ἡ δομὴ τοῦ χαρακτῆρος, τὰ μύχια τῆς ὑπάρξεως, τὸ βαθύτερο εἶναι τοῦ ἀνθρώπου είναι νευρωσικό, τότε δημιουργοῦνται οἱ νευρωσικές τάσεις ἢ ὠθήσεις, ὅπως εἶναι οἱ ψυχαναγκαστικές ορμές, τὸ ἄγχος, ὅλες ἐκείνες οἱ δυσκολίες, καὶ ὅλο ἐκεῖνο τὸ κομφούζιο που, θέλει δὲν θέλει, ζεῖ ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος καὶ ἄκρη δεν βρίσκει. Καί ὄχι μόνο ζεῖ μια άσχημη κατάσταση, ἀλλὰ δὲν ξέρει καὶ τί τοῦ γίνεται καὶ δὲν βρίσκει καμιά διέξοδο.

Η βαθύτερη λοιπόν αἰτία εἶναι ἡ νευρωσική δομή του χαρακτήρος, ἡ ὁποία δημιουργείται, ὅπως ἐξηγήσαμε, ἕνεκα τῆς μή σωστῆς στάσεως τοῦ ἀνθρώπου ἀπέναντι τῆς ἀληθείας, ποὺ εἶναι ὁ Θεός, καὶ ἀπέναντι γενικά τῆς πραγματικότητος. Στην κοινωνία ἡ πραγματικότητα εἶναι αὐτή που εἶναι. Ἂν δὲν πάρει κανείς σωστή στάση ἀπέναντι τῆς πραγματικότητος νὰ πῶ ἂν δὲν ἔχει τὴν ἱκανότητα να παίρνει τη σωστή στάση;- ἂν δὲν ἔμαθε να παίρνει τη σωστή στάση, ὁπωσδήποτε θα μπλέξει. Κάπου θα μπλέξουν τὰ γρανάζια του, κάπου θα μπερδευτεί, καὶ ἀπὸ κεῖ καὶ πέρα ἀρχίζουν οἱ νευρωσικές ἐκδηλώσεις τοῦ ἀνθρώπου.

Καί, βλέπετε, ὅλοι εἴμαστε ἄνθρωποι που ζοῦμε στον 20ο αἰώνα καὶ ἔχουμε τον πολιτισμό ποὺ ἔχουμε καί τις γνώσεις ποὺ ἔχουμε, ὅμως τελικά κανένας δὲν εἶναι σωστός ἄνθρωπος. Με συγχωρεῖτε που το λέω αὐτό. Δὲν θὰ ἤθελα νὰ θίξω κανέναν, ἀλλά πάντως κάτι ὑπάρχει μέσα μας πού μᾶς φέρνει βόλτα, πότε ἔτσι, πότε ἀλλιῶς. Κάτι ὑπάρχει μέσα μας ποὺ μᾶς πηγαίνει μιὰ ἀπὸ δῶ καὶ μιὰ ἀπὸ κεῖ. Καὶ ἔτσι, ὅπως εἶπα, καὶ οἱ ἴδιοι εἴμαστε θύματα τοῦ ἑαυτοῦ μας καὶ ἐπίσης κάνου με καὶ ἄλλους θύματα.

1-11-1970