Ερμηνεία εις την θείαν λειτουργίαν - Νικολάου Καβάσιλα

Ερμηνεία εις την θείαν λειτουργίαν

Του σοφωτάτου Νικολάου Καβάσιλα του και Χαμαετού

Κεφάλαιο 16
Σημασία της θείας λειτουργίας σε συντομία

1. Είναι αναγκαίο να ξαναδούμε από την αρχή τα λόγια των ψαλμωδιών.

2. Αφού πούμε πρώτα ότι το μυστήριο της οικονομίας του Χριστού φανερώνεται με την ίδια τη θυσία, φανερώνεται όμως και με όσα τελούνται και λέγονται πριν από την θυσία και μετά τη θυσία.
[(2.) Ἐκεῖνο δὲ πρότερον εἰπόντας ὅτι τὸ μυστήριον τῆς τοῦ Χριστοῦ οἰκονομίας σημαίνεται μὲν διὰ τῆς θυσίας αὐτῆς,
σημαίνεται δὲ καὶ διὰ τῶν πρὸ τῆς θυσίας καὶ τῶν μετὰ τὴν
θυσίαν τελουμένων καὶ λεγομένων].
3. Διότι η θυσία διακηρύσσει τον θάνατο και την ανάσταση και την ανάληψη του Χριστού, όταν μεταβάλλει τα τίμια δώρα σ' αυτό το ίδιο το σώμα του Κυρίου, αυτό που αναστήθηκε, αυτό που αναλήφθηκε στον ουρανό.

4. Εκείνα που τελούνται πριν από τη θυσία, διακηρύσσουν τα πριν από το θάνατο του Κυρίου, την έλευση Του, τη δημόσια ζωή Του, την τέλεια φανέρωση Του. Εκείνα πού τελούνται μετά τη θυσία διακηρύσσουν την «επαγγελία του Πατρός», όπως ο ίδιος είπε, την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος στους Αποστόλους και την επιστροφή των εθνών την κοινωνία τους με τον Θεό μέσω του έργου εκείνων.

5. Και όλη η μυσταγωγία είναι σαν κάποιο ενιαίο σώμα διηγήσεως που διατηρεί από την αρχή μέχρι το τέλος την αρμονία και την ακεραιότητα του, ώστε το καθένα απ' όσα τελούνται ή λέγονται να συνεισφέρει το δικό του συμπλήρωμα στην ολότητα. Έτσι, οι ψαλμωδίες που ψάλλονται στην αρχή της μυσταγωγίας σημαίνουν την πρώτη περίοδο της Οικονομίας του Χριστού, τα ερχόμενα, τα αναγνώσματα των Ιερών Γραφών και τα λοιπά, την επόμενη περίοδο.

6. Είναι αλήθεια ότι έχει ειπωθεί και άλλη αιτία της αναγνώσεως των Γραφών και των ψαλμωδιών. Ότι είναι ένας είδος προκάθαρσης και προπαρασκευής για το μυστήριο. Άλλα τίποτε δεν εμποδίζει να γίνεται και τούτο και εκείνο˙ δηλαδή τα ίδια και να αγιάζουν τους πιστούς και την Οικονομία να φανερώνουν. Όπως τα ενδύματα, χρησιμεύουν μεν για ένδυση και κάλυψη του σώματος, φανερώνουν δε, ανάλογα με τη μορφή τους, και το επάγγελμα, την κατάσταση ή το αξίωμα εκείνων πού τα φορούν˙ έτσι συμβαίνει κι εδώ. [Ὅτι μὲν γὰρ ὅλως θεῖαι Γραφαὶ καὶ θεόπνευστα ῥήματα τὰ ᾀδόμενα καὶ  ἀναγινωσκόμενα τοὺς ἀναγινώσκοντας καὶ ᾄδοντας ἁγιάζει· (10)
ὅτι δὲ τοιαῦτα ἐξελέγησαν καὶ οὕτως ἐτάχθησαν, καὶ τὴν ἄλλην δύναμιν ἔχουσι καὶ ἀρκοῦσι πρὸς σημασίαν τῆς τοῦ Χριστοῦ παρουσίας καὶ πολιτείας. Ἐπεὶ οὐ μόνον τὰ ᾀδόμενα καὶ λεγόμενα ἀλλὰ καὶ τὰ τελούμενα τοῦτον ἔχει τὸν τρόπον, καὶ γίνεται μὲν ἕκαστον τῆς χρείας ἕνεκα τῆς ἐνισταμένης· (15) σημαίνει δὲ καί τι τῶν τοῦ Χριστοῦ ἔργων ἢ πράξεων ἢ παθῶν· οἷόν ἐστιν ἡ εἰς τὸ θυσιαστήριον εἰσαγωγή τοῦ Εὐαγγελίου καὶ τῶν τιμίων δώρων.] Διότι με το να είναι θείες Γραφές και θεόπνευστα λόγια όσα ψάλλονται και διαβάζονται, αγιάζουν εκείνους πού τα διαβάζουν και τα ψάλλουν˙ με το να επιλέγουν δε αυτά που επελέγησαν και να λάβουν τέτοια διάταξη που έλαβαν, έχουν και την άλλη ιδιότητα και μπορούν να συμβολίζουν την έλευση και τη ζωή του Χριστού. Άλλωστε όχι μόνο όσα ψάλλονται και λέγονται, αλλά και όσα τελούνται έχουν αυτό το ιδίωμα, και το καθένα γίνεται για κάποια ορισμένη ανάγκη, άλλα συγχρόνως συμβολίζει και κάτι από τα έργα ή τις πράξεις ή τα πάθη του Χριστού. Όπως για παράδειγμα ή είσοδος του Ευαγγελίου και των τιμίων δώρων.

7. Και όλα τα άλλα που είπαμε λεπτομερώς στην αρχή, τα οποία παραλείπουμε τώρα για να μη μακρύνουμε το λόγο λέγοντάς τα πάλι.

8. Εφόσον λοιπόν αυτά έτσι έχουν, ας εξετάσουμε τώρα όλη τη θεία λειτουργία στα επί μέρους στοιχεία της ως εικόνα της Οικονομίας του Σωτήρα.....
  [(8.) Τούτων οὖν οὕτως ἐχόντων, θεωρῶμεν τὴν ἱερουργίαν ἅπασαν κατὰ μέρος, καθ᾿ ὅσον τῆς τοῦ Σωτῆρος οἰκονομίας εἰκόνα φέρει.]

Κεφάλαιο 22

Περί της αναγνώσεως, της τάξεως και της σημασίας των Γραφών

1. Μετά τον τρισάγιο ύμνο διαβάζεται το αποστολικό ανάγνωσμα, και έπειτα το ίδιο το Ευαγγέλιο, αφού προηγουμένως ψαλεί ύμνος στον Θεό από την Εκκλησία.

2. Γιατί όμως προ των αναγνώσεων των ιερών Γραφών υμνούμε τον Θεό; Διότι έτσι πρέπει να κάνουμε για όλα τα αγαθά που μας δωρίζει σε κάθε περίσταση, ιδιαίτερα δε για την επίτευξη ενός τόσο μεγάλου αγαθού, όπως είναι ή ακρόαση των θείων λόγων. Άλλα για μεν την ανάγνωση του Αποστόλου ο ύμνος συνοδεύεται με ικεσία, διότι προστίθεται το «ελέησον ημάς», όσον αφορά δε στο Ευαγγέλιο, η υμνωδία είναι χωρίς ικεσία, για να μάθουμε ότι με το Ευαγγέλιο σημαίνεται ο Χριστός, και εκείνοι που τον βρίσκουν έχουν στα χέρια τους ό,τι ζητούσαν. Διότι ο Νυμφίος είναι μέσα, και δεν είναι πλέον ανάγκη να ικετεύουν για τίποτε άλλο, αφού τα έχουν όλα. Όπως επίσης δεν είναι εύλογο να νηστεύουν οι υιοί του νυμφώνος όσο είναι μαζί τους ο Νυμφίος, αλλά μόνο να τον λατρεύουν και να τον υμνούν. Για τον ίδιο λόγο και ο ύμνος των Αγγέλων, όπως τον διδάσκουν οι Προφήτες είναι μόνο ύμνος, απαλλαγμένος από κάθε ικεσία.

3. Άλλα τί σημαίνει εδώ η ανάγνωση των Ιερών Γραφών;

4. Αν θέλεις να μάθεις την πρακτική αιτία, έχει λεχθεί ήδη• μας προετοιμάζουν και μας προκαθαίρουν πριν από τον μεγάλο αγιασμό των μυστηρίων. Αν δε ζητάς και τη σημασία, δηλώνουν τη φανέρωση του Κυρίου, όπως γινόταν βαθμιαίως μετά την ανάδειξη Του στον κόσμο. Διότι πρώτα το Ευαγγέλιο παρουσιάζεται κλειστό, και σημαίνει την φανέρωση του Κυρίου, κατά την οποία τον αναδείκνυε ο Πατήρ, ενώ ο ίδιος σιωπούσε• όταν Εκείνος, μη λέγοντας τίποτε, είχε ανάγκη από μια άλλη φωνή να τον κηρύξει. Εδώ όμως εκείνο που συμβολίζεται είναι η πληρέστερη φανέρωση Του, όταν μιλούσε σε όλους δημοσία και γνωστοποιούσε τον εαυτό του, όχι μόνο με όσα έλεγε ο ίδιος, αλλά και με όσα δίδασκε τους Αποστόλους να λέγουν, αποστέλλοντάς τους στα χαμένα πρόβατα του Ισραήλ. Γι' αυτό διαβάζονται τόσο οι αποστολικές περικοπές, όσο και το ίδιο το Ευαγγέλιο.

5. Γιατί όμως δεν διαβάζεται πρώτα το Ευαγγέλιο; Διότι εκείνα που είπε ο ίδιος ο Κύριος αποτελούν σημείο τελειότερης φανερώσεως, παρά τα λεγόμενα των Αποστόλων. Επειδή δε ο Κύριος δεν φάνηκε στους ανθρώπους αμέσως με όλη Του τη δύναμη και με όλη Του την αγαθότητα -αυτό θα γίνει στη δευτέρα παρουσία Του- αλλά βαθμιαίως προχωρούσε από την αφάνεια προς τη φανέρωση, γι' αυτό θέλοντας να δείξουμε ότι η φανέρωση Του έγινε βαθμιαίως, αρμόζει να διαβάζουμε τις αποστολικές περικοπές πριν από το Ευαγγέλιο. Γι' αυτό κι εκείνα που σημαίνουν την τέλεια φανέρωση Του μένουν τελευταία, όπως θα δειχθεί στη συνέχεια.


Κεφάλαιο 23

Περί των αιτήσεων που γίνονται μετά το Ευαγγέλιο

1. Μετά την ανάγνωση του Ευαγγελίου, ο μεν διάκονος παραγγέλλει στο πλήθος να προσευχηθεί, ο δε ιερεύς εύχεται χαμηλόφωνα μέσα στο ιερό βήμα, παρακαλώντας τον Θεό να δεχθεί τις προσευχές των πιστών. Έπειτα, αφού δοξολογήσει τον Θεό με δυνατή φωνή, παίρνει και τους πιστούς συμμέτοχους στη δοξολογία.

2. Ποια είναι η προσευχή που γίνεται απ' όλους και που ταιριάζει μετά το Ευαγγέλιο; Είναι η προσευχή για εκείνους που τηρούν το Ευαγγέλιο, που έγιναν μιμητές της φιλανθρωπίας του Χριστού, ο oποίος συμβολίζεται με το Ευαγγέλιο. Και ποιοι είναι αυτοί; Οι προϊστάμενοι της Εκκλησίας, οι ποιμένες των λαών, οι άρχοντες της πολιτείας. Διότι αυτοί, αν είναι συνεπείς στις υποχρεώσεις τους, τηρούν και διδάσκουν καλώς τα γραμμένα στο Ευαγγέλιο και αναπληρώνουν το υστέρημα του Χριστού κατά τον Απόστολο, καθώς ποιμαίνουν το ποίμνιο του Χριστού μετά από Εκείνον σύμφωνα με το πνεύμα Του. Είναι ακόμη κι εκείνοι που κτίζουν και επιμελούνται ιερούς οίκους, και οι διδάσκαλοι της αρετής, και όσοι γενικά με οποιοδήποτε τρόπο είναι ωφέλιμοι στο κοινό της Εκκλησίας και στους ναούς. Όλοι αυτοί έχουν μέρος στην παραπάνω χορεία και αξίζουν να είναι αντικείμενο των κοινών προσευχών.

3. Επειδή στη συνέχεια ο ιερεύς θα προχωρήσει πλέον στη θυσία, στην οποία δεν επιτρέπεται να παρίστανται οι αμύητοι, τους οποίους καλούμε ακόμη κατηχουμένους, διότι έχουν δεχθεί τον Χριστιανισμό μόνο με την ακοή και όσο επιτρέπει ή διδασκαλία, βγάζει τούτους έξω από τη χορεία των πιστών, αφού προηγουμένως αναγνώσει ευχή γι' αυτούς. Η ευχή είναι για να τελειωθούν και αυτοί αφού αξιωθούν στον κατάλληλο καιρό το βάπτισμα• η δε αιτία της ευχής είναι η δόξα του Θεού: «ίνα και αυτοί, λέγει, συν ημίν δοξάζωσι το πάντιμον και μεγαλοπρεπές όνομα Σου».

4. Την ευχή αυτή αφού την εκφωνήσει δυνατά ως δοξολογία και λάβει μετόχους της δοξολογίας όλους τους πιστούς, προφέρει άλλη προσευχή, με την οποία πρώτα ευχαριστεί τον Θεό, διότι καταρχήν αξιώθηκε να σταθεί ενώπιον Του και να υψώνει τα χέρια του προς Αυτόν δεόμενος για τον εαυτό του και για τους άλλους• έπειτα ικετεύει να αξιωθεί να ποιεί τούτο πάντοτε με καθαρή συνείδηση. Η δε αιτία και αυτής της ευχής είναι η δόξα του θεού: «ότι σοι πρέπει, λέγει, πάσα δόξα». Και αφού κατά τη συνήθεια ο ιερεύς δοξολογήσει μαζί με το πλήθος, προσεύχεται πάλι εκ μέρους του για τον εαυτό του και το πλήθος, ώστε αυτός μεν να παρασταθεί στην αγία τράπεζα ακατάκριτος, καθαρός «από μολυσμό σαρκός και πνεύματος», οι δε συμπροσευχόμενοι πιστοί να αξιωθούν «να μετάσχουν στα μυστήρια» χωρίς ενοχή και κατάκριση και επιπλέον να κληρονομήσουν τη βασιλεία των ουρανών. Και η αιτία της ευχής είναι πάλι η δόξα του θεού, για χάρη της οποίας ο Παύλος διέταξε να κάνουμε όλα τα έργα μας, λέγοντας: «Όλα να τα πράττετε για τη δόξα του Θεού». Αυτός, λέγει, να είναι ο σκοπός σας σε όλα, το να δοξάζεται ο Θεός. Οι γεωργοί βάζουν σαν σκοπό των κόπων τους τη συγκομιδή των καρπών, και γι' αυτό κοπιάζουν, και οι έμποροι το κέρδος, και άλλος κάποιον άλλο σκοπό• σεις όμως, σε όλα όσα πράττετε, να ζητείτε τη δόξα του θεού διότι είμαστε δούλοι και χρωστούμε στον Κύριο αυτή την υπηρεσία, για την οποία μας έπλασε στην αρχή και ύστερα μας εξαγόρασε. Γι’ αυτό θα βρεις παντού την Εκκλησία να φροντίζει για τη δόξα του Θεού και αυτό να φωνάζει προς όλα τα μέρη, και αυτή τη δόξα του θεού να υμνεί με όλα τα μέσα και αυτή να θεωρεί το πάν και όλα γι' αυτή να τα πράττει: ευχές, δεήσεις, μυήσεις, παραινέσεις και κάθε ιερή πράξη.

Αυτά λοιπόν έτσι είναι.

(Συνεχίζεται)

Αμέθυστος