ΝΗΣΤΕΊΑ : «ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΚΑΘΑΡΟΝ ΕΣΤΙ ΤΟ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑ»* ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

ΝΗΣΤΕΊΑ : «ΤΗΣ  ΨΥΧΗΣ  ΚΑΘΑΡΟΝ  ΕΣΤΙ  ΤΟ  ΚΑΤΟΡΘΩΜΑ»*

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ   ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

      Συνέχισε κι εφέτος στην περίοδο του Τριωδίου, βοηθούσης και της ευρύτατης προβολής από τα ΜΜΕ να λικνίζεται στα «πατροπαράδοτα»καρναβαλικά έθιμα η κατά τα άλλα … ορθόδοξη Ελλάδα. Συνέχισε και η Εκκλησία να εκπέμπει ιδιαίτερα τις τρεις πρώτες Κυριακές σήματαπείνωσης -τελώνης- μετάνοιας και επιστροφής -άσωτος- αγάπης στο δοκιμαζόμενο άνθρωπο, ελάχιστο αδελφό του Χριστού-της μελλούσης κρίσεως,

       Ακολούθησε επίσης η ευρύτατη προβολή από τα ΜΜΕ της πρώτης ημέρας της Μ. Τεσσαρακοστής, της Καθαράς Δευτέρας ως εθιμικής όμως εορτής των «κούλουμων» μετά χαρταετού στου Φιλοπάππου ή όπου αλλού διανθισμένη με τα «παραδοσιακά» Σαρακοστιανά εδέσματα και τον απαραίτητο οίνο. Αμφότερα, ενδεικτικά «σεβασμού» του Έλληνα στη σπουδαία αυτή εκκλησιαστική περίοδο.

Ανεξάρτητα από το ότι η επίσης «παραδοσιακή» νηστεία της «σπουδαίας εκκλησιαστικής περιόδου» αρχίζει και τελειώνει την ίδια αυτή μέρα, για τους πιο πολλούς, αν μη και με κάποια λαθραία υπέρβαση των … Σαρακοστιανών. 

       Από την πλευρά της η Εκκλησία πάλι εξακολουθεί να εκπέμπει διακριτικά, σταθερά, πολύτροπα λατρευτικά εκπληκτικό σήμα για το πνεύμα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Τη διαμηνύει ως κλιμακωτή πνευματική ανάβαση στα κορυφαία γεγονότα της σωτηρίας του ανθρώπου, το Πάθος και την Ανάσταση του Χριστού με βασικό όχημα τη νηστεία. Και, «όσοι πιστοί» ! 

      Επειδή, λοιπόν, για το θέμα της νηστείας λέγονται και ακούγονται ποικίλα τε και πολλά από διάφορες πλευρές, παραθέτω ένα απόσπασμα ομιλίας του από τους κορυφαίους Πατέρες και Οικουμενικούς Διδασκάλους της Εκκλησίας Αγίου Ιωάννη του Χρυσόστομου αποδοσμένο σε νεοελληνικό λόγο, που διασαφηνίζει με κρυστάλλινη καθαρότητα το τι και πώς της νηστείας και τη σφραγίζει έγκυρα και πολύ ουσιαστικά. Προσθέτω σαν μια όχι άσχετη προέκταση και την αναφορά του στο θέμα του πιοτού, για τις ανησυχητικές διαστάσεις που έχει πάρει τελευταία αυτό το «σπορ» στην προτίμηση της νέας ελληνικής γενιάς. 

……………………………………………

1.      Υπόμνημα  νηστευτικό.   

       Αρχίζει, λοιπόν, ο Άγιος μια Πασχαλινή μάλιστα Ομιλία του με το θέμα της νηστείας, τραβώντας από τις πρώτες λέξεις την προσοχή και το ενδιαφέρον των ακροατών του αφοπλιστικά !

      «Αποθέσαμε το φορτίο της νηστείας -σημ. έχει τελειώσει η Μ. Τεσσαρακοστή- αλλά ας μην αποθέσουμε μαζί του και τον πνευματικό καρπό της, Τέλειωσε η περίοδος της νηστείας, που πολλοί την ένιωθαν σαν βάρος λόγω των διατροφικών περιορισμών της, όπως έλεγαν, αλλά δε θα πρέπει να τελειώσει μαζί της και η πνευματική ωφέλεια που θα έπρεπε να προκύψει από αυτήν. Μπορούμε να βάλουμε στο πλάι την διατροφική πλευρά του αγώνα της, αλλά να δρέψουμε τους πνευματικούς καρπούς της. Πέρασε ο κόπος που απαιτεί το υλικό μέρος της, αλλά δεν πρέπει να περάσει και το ενδιαφέρον μας για τα πνευματικά της αθλήματα. Τέλειωσε η περίοδος της νηστείας, μα ας μείνει μέσα μας ζωντανός για πάντα ο πνευματικός αγώνας που τη συνόδευσε !

     Οπότε, ίσως είναι καλύτερα να πω, πως δεν τέλειωσε η περίοδος της νηστείας. Μη φοβόσαστε, δεν το λέω αυτό, γιατί σχεδιάζω να σας επιβάλλω μια άλλη Σαρακοστή, αλλά να σας αναδείξω την αξία που έχει για σας η αρετή, που όφειλε να καλλιεργηθεί κατ’ αυτήν ! Θέλω, δηλαδή, να πω ότι, πέρασε η σωματική-τροφική νηστεία, αλλά δεν πέρασε η πνευματική, που είναι και καλύτερη από εκείνη-τη σωματική-η οποία άλλωστε καθιερώθηκε ως ρεαλιστική υλική-πρακτική υπόμνηση αυτής-της πνευματικής-και μόνο γι αυτό έχει λόγο υπάρξεως. Και, όπως. όταν νηστεύατε σας έλεγα, ότι μπορεί κάποιος που τυπικά νηστεύει, ουσιαστικά να μη νηστεύει, έτσι τώρα σας λέω ότι, μπορεί κάποιοςτυπικά να μη νηστεύει, αλλά ουσιαστικά να νηστεύει ! Σας φαίνεται αινιγματικό αυτό που ακούτε, γι αυτό και έρχομαι να σας εξηγήσω καλύτερα τι θέλω να πω.

     Πώς μπορεί κάποιος που τυπικά νηστεύει, που ακολουθεί τους διατροφικούς περιορισμούς, που έχει ορίσει η Εκκλησία, ουσιαστικά να μη νηστεύει; Αυτό συμβαίνει, όταν αποφεύγει, βέβαια, τα φαγητά που δεν πρέπει να φάει την περίοδο της νηστείας, αλλά δεν αποφεύγει τα αμαρτήματα ή άλλες κακές του συνήθειες. Και πώς αυτός που τυπικά δε νηστεύει, ουσιαστικά μπορεί να νηστεύει; Όταν συνεχίζει μεν να απολαμβάνει την τροφή που έτρωγε και πριν τη νηστεία, αλλά αποφεύγει να γευτεί τις αμαρτίες που συνηθίζει να κάνει. Σας λέω, μάλιστα, ότι αυτή η νηστεία είναι καλύτερη από εκείνη, όχι μόνο καλύτερη, αλλά και ελαφρότερη.

      Για να αποφύγουν τους διατροφικούς ή άλλους περιορισμούς της νηστείας πολλοί επικαλούνται ως λόγο κάποια σωματική ασθένεια, π.χ. μια φοβερή αλλεργία. Γεμίζω ψώρα, λένε, δεν μπορώ να την υπομείνω… δεν αντέχω να περνάω με λίγα χορταρικά. Πολλά τέτοια άκουγα να λένε όχι λίγοι τότε ! Για την πνευματική νηστεία όμως καμιά παρόμοια δικαιολογία δεν μπορεί να επικαλεστεί κανείς. Μπορείς να απολαμβάνεις το λουτρό σου, να συνεχίσεις να τρως τα φαγητά που συνηθίζεις, να πίνεις με μέτρο το κρασί σου, κι αν θέλεις και λίγο κρέας να φας, δε σε εμποδίζει κανείς.Απόλαυσε όλα τα φαγητά, άπεχε όμως από την αμαρτία ! Είδες πόσο εύκολη για όλους είναι αυτή η νηστεία; Δεν μπορεί να επικαλεστεί κανείς σωματική ασθένεια για να απαλλαγεί, γιατί είναι καθαρά πνευματικό το άθλημα και το συνακόλουθο κατόρθωμα ! 

     Με άλλα λόγια, η νηστεία είναι άθλημα καθαρά πνευματικό, ακριβώς εδώ βρίσκεται η αξία και η συνακόλουθη ωφέλειά της ! Δεν είναι μια απλή αλλαγή διαιτολογίου, μια απλή αποφυγή βρώσης κάποιων φαγητών. Εδώ ακριβώς έχει γίνει και γίνεται το μέγα λάθος, η μεγάλη αντιστροφή των πραγμάτων. Ότι αυτό δυστυχώς προβάλλεται ως το κυρίαρχο στις σχετικές εκκλησιαστικές περιόδους, και το χειρότερο, πλην φυσικό παρεπόμενο, αυτό κατά κύριο λόγο έχει εισπραχθεί, εισπράττεται και ακολουθείται ως πνευματικό τάχα επίτευγμα από ευρείες λαϊκές μάζες ορθόδοξων χριστιανών.

       Ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος με τη θαυμάσια και ουσιαστική, για πολλούς ίσως και τολμηρή διάκριση που κάνει, βάζει τα πράγματα στη θέση τους, αποκαθιστά το πράγμα στη φυσική από πλευράς χριστιανικής τάξη του. Το κυρίαρχο στη νηστεία, λέει, είναι το πνευματικό, όχι το υλικό, όχι ο διατροφικός περιορισμός. Η νηστεία επισημαίνει είναι κυρίως πνευματική άσκηση, και οι σχετικές εκκλησιαστικές περίοδοι έχουν καθιερωθεί, ως σταθμοί και περίοδοι πνευματικής ανασύνταξης, όχι απλής αλλαγής διαιτολογίου. Ο διατροφικός περιορισμός είναι μόνο το ξυπνητήρι, αυτός είναι ο σκοπός του, αποκλειστικά και μόνο αυτός είναι ο ρόλος και ο λόγος της ύπαρξής του. Είναι κάτι σαν βουκέντρα που παρακινεί στην πνευματική νηστεία, και καταξιώνεται μόνο αν υπηρετεί αυτό το σκοπό. Πολύ περισσότερο δεν αποτελεί αυτόνομο συστατικό αγιοσύνης, όπως φαντάζονται πολλοί, ορισμένοι από τους οποίους φτάνουν να διαφημίζουν τη νηστεία πολυτελείας που ακολουθούν,  όπως άλλοι την … αλάδωτη !

     Ο Άγιος είναι απόλυτα ξεκάθαρος. Όποιος ακολουθεί τη νηστεία ως απλό διατροφικό περιορισμό, όχι πρωταρχικά και κυρίαρχα ως πνευματική άσκηση, ως αποστασιοποίηση από την αμαρτία, ένταση της διάθεσης για προσευχή, και άσκηση της αρετής, ουσιαστικά δε νηστεύει, απλώς αλλάζει διαιτολόγιο. Και φτάνει να πει ότι εκείνος που και σε περίοδο νηστείας συνεχίζει να τρώει αυτά που έτρωγε και πριν, αλλά αποφεύγει να γευτεί την αμαρτία και τα παρεπόμενά της, άρα, που εντείνει τον αγώνα να αλλάξει τον εαυτό του, αυτός νηστεύει πραγματικά ! «Καν κρεών απογεύεσθαι μέλλης, ο κωλύων ουδείς. Πάντων απόλαυσον, μόνον αμαρτίας απόστηθι». Απόλαυσε όλα τα φαγητά σου, όπως πριν, μόνο από ένα πράγμα κράτησε αποστάσεις, από την αμαρτία. Αυτό αποτελεί το ουσιαστικό όλο της νηστείας, και οι περίοδοι νηστείας, Σαρακοστή Χριστουγέννων, Μεγάλη του Πάσχα, της Παναγίας κλπ. έχουν καθιερωθεί από την Εκκλησία ως σταθμοί άσκησης σε πνευματική ανασύνταξη, και ανανέωση ! Το διατροφικό μέρος έχει μόνο βοηθητικό ρόλο ! Αυτή είναι η χριστιανική τάξη των πραγμάτων. «Της ψυχής καθαρόν εστί το κατόρθωμα» ! Είναι καθαρά πνευματικό το άθλημα και επίτευγμα. Όλα τα άλλα αποτελούν αντιστροφή ή διαστροφή των πραγμάτων. 

2.      Η  οινοποσία  της  εξαχρείωσης.                         

.

      «Έστι και μη πίνοντα οίνον μεθύειν, και πίνοντα οίνον σωφρονείν» ! «Μπορεί κάποιος να είναι μεθυσμένος, χωρίς να έχει πιει κρασί, όπως μπορεί να έχει πιει κρασί και να είναι νηφάλιος και σώφρων». Με άλλα λόγια, υπάρχει και μέθη που προκαλείται χωρίς να έχει πιει κάποιος κρασί, και άκουσε προσεκτικά τι λέει εδώ ο προφήτης. «Ουαί οι μεθύοντες άνευ οἴνου»»-Ησ.28,1. «Αλίμονο σε σας που μεθάτε, χωρίς να πιείτε κρασί»! Μα πώς μπορεί να μεθύσει κανείς, χωρίς να πιει κρασί; Μπορεί να συμβεί, όταν δεν έμαθε να κερνάει με ευσεβή λογισμό τα ασυγκράτητα πάθη του ! Όπως επίσης είναι δυνατό να μη μεθύσει κανείς, κι όταν έχει πιει κρασί ! Αν αυτό δεν ήταν δυνατό, ο Παύλος δε θα εντελλόταν στον Τιμόθεο τα εξής: «Μηκέτι υδροπότει, αλλ' οίνῳ ολίγῳ χρω δια τον στόμαχόν σου και τας πυκνάς σου ασθενείας. «Σταμάτα πια να πίνεις μόνο νερό. Να χρησιμοποιείς και λίγο κρασί για το στομάχι σου και τις συχνές σου ασθένειες»-1Τμ.5,23..

      Η μέθη, «ουδέν έτερον εστίν, αλλ’  ή  έκστασις των κατά φύσιν φρενών, παρατροπή λογισμών, ερημία διανοίας, πενία συνέσεως». «Η μέθη δεν είναι τίποτε άλλο, παρά, διασάλευση και εκτροπή από τη λογική σειρά και τάξη των πραγμάτων, παραπλάνηση του λογισμού, ερήμωση της σκέψης, φτώχεια της σύνεσης». Αυτά όμως δεν είναι παράγωγα μόνο της μέθης που προκαλεί το κρασί, αλλά και εκείνης που προκαλεί η οργή, η επιθυμία για κάτι άτοπο ή κακό.  Όπως μπορεί να προκαλεί πυρετό η αϋπνία, η κόπωση, η αθυμία, ή κάποια ανοιχτή πληγή, η αιτία του, δηλαδή, να είναι διαφορετική, αλλά το πάθημα και νόσημα το ίδιο, κατά αντίστοιχο τρόπο μέθη μπορεί να προκαλέσει, όχι μόνο το κρασί, αλλά και κάποια επιθυμία, πάθος, ή άλλη ψυχική πληγή, που επίσης σε βγάζει εκτός εαυτού. Μπορεί λοιπόν κανείς από διαφορετική αιτία ή αφετηρία, να πέφτει στο ίδιο πάθημα και νόσημα, να βγαίνει εκτός εαυτού.

     Γι αυτό ας αποφεύγουμε τη μέθη. Προσέξτε, δε λέω ας αποφεύγουμε το κρασί, δεν προκαλεί το κρασί τη μέθη. Το κρασί είναι αθώο κτίσμα του Θεού, και το κτίσμα του Θεού δεν προκαλεί στο πονηρό, αλλά η πονηρή επιθυμία του ανθρώπου, αυτή είναι που οδηγεί στο μεθύσι ! Ότι μπορεί κανείς να μεθύσει και αλλιώς, όχι, δηλαδή, μόνο από το κρασί, άκουσε τι λέει ο Παύλος εδώ. «Και μη μεθύσκεσθε οίνω εν ω εστίν ασωτία». «Να μη μεθάτε με κρασί που οδηγεί στην ασωτία». Εφ.5,18. Σε μια εξόχως σύντομη φράση περιέλαβε όλο το εναντίον της μέθης κατηγορητήριο.

     Και τι εννοεί όταν λέει, «να μη μεθάτε με κρασί που οδηγεί στην ασωτία»; Άσωτους ονομάζουμε τους νέους εκείνους, που δέχτηκαν την πατρική κληρονομιά, τα πήραν αμέσως όλα κι έφυγαν, πήγαν μακριά, και χωρείς να λογαριάζουν, ποιον και πότε οφείλουν να πληρώσουν, και τα ρούχα, και το χρυσάφι, και το ασήμι, όλο αυτό τον πατρικό πλούτο τον διασκόρπισαν σε λαγνείες και πορνείες. Όμοια παραζάλη είναι και η μέθη. Όμοια με την περίπτωση του άσωτου νέου, καταλαμβάνει το νου των μεθυσμένων, αιχμαλωτίζει το λογισμό τους, τους αναγκάζει να διασκορπίζουν εντελώς απερίσκεπτα, και χωρίς την παραμικρή προσοχή όλο τον εσωτερικό πνευματικό τους πλούτο. Ο μεθυσμένος δεν ξέρει τι πρέπει να πει, και τι να μην πει, το στόμα του είναι απύλωτο συνεχώς, τα χείλη του δεν έχουν ούτε πόρτα, ούτε φραγμό. Δεν ξέρει να μιλήσει, να κρίνει σωστά, δεν ξέρει να διαχειριστεί τον πλούτο του νου του, δεν ξέρει τι να αφήσει και τι να καταναλώσει, εκείνο που τον ενδιαφέρει είναι, να βγει, να δαπανήσει, να διασκεδάσει. Η μέθη είναι μια εκούσια τρέλα, μια προδοσία του λογισμού, μια συμφορά που την περιγελούν, μια αρρώστια που τη χλευάζουν, ένας δαίμονας αυταρχικός, κάτι πιο φοβερό κι απ’ την παραφροσύνη ή το δαιμονισμό !

      Θέλεις να μάθεις πώς ο μεθυσμένος είναι χειρότερος και από το δαιμονισμένο; Πρόσεξε ότι το δαιμονισμένο όλοι τον συμπαθούμε και τον ελεούμε, ενώ αυτόν τον αντιπαθούμε ως και μισούμε ! Μ’ εκείνον συμπονούμε, μ’ αυτόν οργιζόμαστε και αγανακτούμε ! Για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό; Γιατί ο δαιμονισμένος, χωρίς να το θέλει, χωρίς να φέρει προσωπική ευθύνη τελεί υπό την επήρεια των δαιμονικών, ενώ ο μεθυσμένος από δική του ραθυμία και αδιαφορία έχει κυριευτεί από το πάθος αυτό. Σ’ εκείνον έχουμε επιβουλή και επιδρομή εχθρών, σ’ αυτόν επιβουλή και εκτροπή λογισμών. Τα ανάλογα με το δαιμονισμένο πάσχει και ο μεθυσμένος, συμπεριφέρεται όπως εκείνος, βρίσκεται εκτός εαυτού, πέφτει καταγής, σπαράζει, οι κόρες των ματιών του γυρίζουν αλλόκοτα. Από το στόμα του βγαίνουν αφροί, σάπια σάλια χύνονται από τα χείλη του, το στόμα του είναι γεμάτο αφόρητη δυσωδία. Με το κατάντημα του αηδιάζουν οι φίλοι, τον περιγελούν οι εχθροί του, οι υπηρέτες του τον περιφρονούν, γίνεται δυσάρεστος στη γυναίκα του, σε όλους φορτικός, κι από τα άλογα ζώα πιο αποκρουστικός. Αυτά όταν διψούν, πίνουν νερό, ξέρουν να ικανοποιούν την ανάγκη αυτής της επιθυμίας, ενώ εκείνος έχει παραδώσει την επιθυμία της δίψας στην ακολασία, έχει γίνει και από τα άλογα ζώα πιο άλογος.

     Το πιο φοβερό ! Είναι ένα νόσημα που φέρνει τόσα κακά, και τόσες συμφορές, αλλά δε θεωρείται πράξη εγκληματική ! Και στα τραπέζια των πλουσίων στήνεται γι αυτή την ασκήμια αγώνας και συναγωνισμός. Συναγωνίζονται μεταξύ τους, ποιος θα αναδειχτεί στο μεθύσι πρωταθλητής, και θα προκαλέσει τα πιο πολλά γέλια, η καλύτερα, ποιος θα διαλύσει τα νεύρα όλων, ποιος θα φτάσει στην πιο μεγάλη διάλυση και παραλυσία, ποιος θα εξοργίσει τον Κύριο των όλων από όλους πιο πολύ ! Και μπορεί να φτάσουν τα πράγματα σε τέτοιο σημείο, που να νομίζει κανείς ότι βλέπει αγώνα και άμιλλα διαβολική. Ο μεθυσμένος, είναι σε πιο άθλια κατάσταση και από το νεκρό. Ο νεκρός είναι αναίσθητος στο καλό, και μη ενεργός στο κακό, ενώ αυτός είναι επιτήδειος στη διάπραξη κακών, και καθώς έχει ανοίξει τάφο, και έχει θάψει την ψυχή του εκεί, περιφέρει ένα σώμα νεκρό. Είδες πόσο πιο άθλιος από το δαιμονισμένο, και πιο αναίσθητος από το νεκρό είναι ο μεθυσμένος;

     Θέλεις να σου πω τώρα το μεγαλύτερο για το μεθυσμένο και πιο φοβερό; Ο άνθρωπος που μεθάει δεν μπορεί να μπει στη βασιλεία του Θεού. Ποιος τα λέει αυτά; Ο Απ. Παύλος. «Μη πλανάσθε. Ούτε πόρνοι, ούτε ειδωλολάτραι, ούτε μοιχοί, ούτε μαλακοί, ούτε αρσενοκοίται, ούτε κλέπται, ούτε πλεονέκται, ούτε μέθυσοι, ου λοίδοροι, ούχ άρπαγες, βασιλείαν Θεού ου κληρονομήσουσιν». «Μην έχετε αυταπάτες, στη βασιλεία του Θεού δεν έχουν θέση ούτε πόρνοι, ούτε ειδωλολάτρες, ούτε μοιχοί, ούτε θηλυπρεπείς, ούτε αρσενοκοίτες , ούτε κλέφτες, ούτε πλεονέκτες, ούτε μέθυσοι, ούτε υβριστές, ούτε άρπαγες»-1Κο.6,10. Άκουσες σε ποια ομάδα ανθρώπων ενέταξε το μέθυσο; Ανάμεσα στους εκδιδόμενους, τους πόρνους, τους ειδωλολάτρες, τους μοιχούς, τους υβριστές, τους πλεονέκτες, τους άρπαγες. Τι, δηλαδή, ο μέθυσος και ο εκδιδόμενος το ίδιο; Ο μέθυσος και ο ειδωλολάτρης το ίδιο; Δεν τα λέω εγώ αυτά, άνθρωπε, σου διάβασα το νόμο του Θεού, μη ρίχνεις πάνω μου τις ευθύνες. Ρώτησε τον Απ. Παύλο, και θα σου απαντήσει αυτός. Όταν από εκείνον κατατάσσεται στην κόλαση μαζί μ’ αυτούς, εγώ τίποτα δεν έχω να πω. Ότι όμως εκπίπτει από τη βασιλεία των ουρανών, όπως ο ειδωλολάτρης, αυτό θα το υποστήριζα με όλη μου τη δύναμη, και στο μέτρο που αυτό είναι ξεκάθαρα δηλωμένο από τον Απ. Παύλο, γιατί ζητάς από μένα ευθύνες για τα μέτρα κρίσης αυτής της αμαρτίας; Όταν μείνει έξω από την πόρτα, όταν ξεπέσει από τη βασιλεία, όταν μείνει μόνος κι έρημος, χωρίς τη σωτηρία, όταν πάει στην κόλαση, τι μέτρα ζυγά και μονά μου προτείνεις γι αυτά τα αμαρτήματα» !

Με «την αγάπην την πρώτην, ην ουκ αφήκα …

Αθανάσιος Κοτταδάκης

*  Από το βιβλίο: Αγίου Ιωάννη του Χρυσόστομου. «ΟΜΙΛΙΩΝ ΜΙΚΡΗ ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ», Εισαγωγικά-Νεοελληνική Απόδοση, ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ, Εκδόσεις «ΤΑΩΣ», σελ. 75 κε

Αναστάσιος