Του Hans Joachim Kramer.
Μαθήματα-διαλέξεις
στην Νάπολη το 1986.
Ι. Άμεση και έμμεση πλατωνική παράδοση (συνέχεια).
Η μεγάλη σύνθεση τού Πλάτωνος δέν
διατηρήθηκε απο την μεταγενέστερη αρχαία φιλοσοφία. Αυτό ισχύει και για τον
Νεοπλατωνισμό ο οποίος μείωσε σε λίγα στοιχειώδη πράγματα τήν πολιτικο-πρακτική
πλευρά τής πλατωνικής φιλοσοφίας. Εκτός των άλλων, ήδη απο καιρό τονίστηκε πολύ
σωστά ότι η μεταφυσική τού Νεοπλατωνισμού δίπλα σε επιλεγμένους διαλόγους
επανέφερε και συνέχισε πάνω απ'όλα την έμμεση πλατωνική παράδοση! Στο μέτρο
λοιπόν στο οποίο αναγνωρίζουμε ότι η προφορική διδασκαλία υπήρξε καθοριστική
για την συνολική φιλοσοφική θέση τού Πλάτωνος, δυναμώνει η εντύπωή μας ότι η
νεοπλατωνική εξηγητική τού Πλάτωνος δέν υπήρξε μονόπλευρη και τυχαία, αλλά
αυθεντική στον ύψιστο βαθμό. Αυτό ισχύει πρίν απ'όλα για την θεωρία τών αρχών
με την σύλληψη τού Ενός-Αγαθού, επέκεινα και υπεράνω τού Είναι, και επιπλέον
για την πολλαπλότητα τών βαθμών τού Είναι σε σχέσεις ασυμετρικής εξαρτήσεως. Προστίθενται και άλλα θέματα, όπως η κεντρική θέση των ιδανικών αριθμών ή η
οντολογία της εκτάσεως ή διαστάσεως των σωμάτων, αλλά όλα αυτά έχασαν την
θεωρητική τους αξία!
Η μεταμόρφωση τού δυαλισμού τών αρχών
σε έναν ριζικό μονισμό πάντως είναι-όπως και πολλά άλλα πράγματα-ελληνιστικής
καταγωγής. Παρ'όλα αυτά μπορούμε να δηλώσουμε ότι όσον αφορά τον Νεοπλατωνισμό,
πρόκειται για μία νόμιμη ανάπτυξη μιας συστηματικής θεμελιώσεως πλατωνικής
καταγωγής, η οποία στο σύνολό της, αρχίζοντας απο τους προσωκρατικούς,
περνώντας διαμέσου του πλατωνισμού, τόσο του αρχαίου όσο και του
μεταγενεστέρου, υπάρχει μία διαρκής πρόοδος, ένα ξετύλιγμα τής σκέψης τής μεταφυσικής
θεμελιωμένης στις αρχές και στους θεμελιώδεις δεσμούς!
Συγκρινόμενος με εκείνον τον πιό
συντηρητικό πλατωνισμό των νεοπλατωνικών, ο πλατωνισμός του Αριστοτέλη
επανεξετάζεται με πιό ανοιχτή κριτική και πιό αυτόνομα! Παρ'όλα αυτά και αυτός
επανέρχεται, τουλάχιστον καταγωγικώς, περνώντας μέσω τής μεσολαβήσεως των πιό
αρχαίων μαθητών τού Πλάτωνος, στην θεμελίωση τής πλατωνικής μεταφυσικής στην
προφορική διδασκαλία (Και ακριβώς ο Αριστοτέλης είναι για μας σήμερα, ο πιό
σημαντικός μάρτυρας τής εμμέσου πλατωνικής παραδόσεως).
Ο Πλατωνισμός τού Αριστοτέλη
φανερώνεται στην σύσταση της σε βαθμούς τής Πρώτης Φιλοσοφίας με την θεμελιώδη
λειτουργία τού υπερβατικού επιπέδου και με την σχετική διαφοροποίηση τών "rationes conoscendi and essendi", όπως επίσης στην μεταμόρφωση τής θεωρίας τών
αρχών, του δόγματος τών κατηγοριών ή του σωστού μέτρου στην ηθική και στην
πολιτική (η αρχή τής διαβαθμίσεως εμφανίζεται και στην βιολογία). Επι πλέον
χωρίς την απλοποιητική μέθοδο και ιδιαιτέρως χωρίς την σύλληψη της σειράς η οποία
περιέχεται στην προφορική θεωρία και στην Ακαδημία, δέν κατανοούνται με
ιστορικά κατάλληλο τρόπο, ούτε η αναλογία και η σχέση τού πρός-εν, ούτε η θεωρία
του είδους η οποία ενυπάρχει στην πρώτη φιλοσοφία. Όσον αφορά το θέμα που
σχολιάστηκε ιδιαιτέρως, τής θεωρίας τού είδους, είμαι πεπεισμένος ότι η στροφή πρός
το ξεχωριστό άτομο και στον Αριστοτέλη επίσης, προέρχεται, κατάγεται απο την
απλοποιημένη εννοιολόγηση τής δομής των γενών!
Ο πιό συνεπής αντιπρόσωπος αυτής της
θέσης στον χώρο της Ακαδημίας, ο Σπεύσιπος, είχε διακρίνει, όπως και ο
Αριστοτέλης, σαν φορείς του Είναι, αντιθέτως απο τα καθόλου, όλους τους τύπους
των ατόμων, όχι μόνον τους αριθμούς, αλλά και τα σώματα και τις ψυχές. Δέν
υπήρχε λοιπόν καμμία διαφορά αρχής ανάμεσα στον Σπεύσιπο και τον Αριστοτέλη.
Επι πλέον η αποφασιστική επιχειρηματολογία για το οντολογικό πρωτείο τών ατόμων
(Κατηγορίες κεφ. 5,3 b 10...) δέν αντιπροσωπεύει βεβαίως ένα αυθόρμητο παράλληλο
με την πλατωνική Ακαδημία, αλλά βρίσκεται, όπως συνήθως συμβαίνει, με πολλούς
άλλους ακαδημαϊκούς με το γραπτό στις κατηγορίες, σε ιστορικο-γενετική σχέση με
την σχολή του Πλάτωνος. Ο Αριστοτέλης εδώ προϋποθέτει, όπως δείχνει ο όρος
"άτομο" την διαίρεση του Πλάτωνος.
Αντιστρόφως, ο ακαδημαϊκός πίνακας των
προβλημάτων στα Μετ. B3 εκθέτει την λύση τού Αριστοτέλη, παρότι ο Αριστοτέλης
δέν αποδέχεται πλήρως καμμία απο τις παραδοσιακές θέσεις. Δέχομαι όμως ότι το status τής
θεωρίας τού είδους στον όψιμο Αριστοτέλη της Μεταφυσικής είναι συζητήσιμο, για
να μήν πώ αντιφατικό. Στο μέτρο που τα κείμενα ανήκουν όλα στον Αριστοτέλη, ο
Αριστοτέλης δέν ακολουθεί τον Ξενοκράτη, αλλά όπως και στο γραπτο περί των
κατηγοριών, τον Σπεύσιπο και την εφαρμογή του την τόσο ριζοσπαστική τής
απλοποιήσεως σε σχέση με το θέμα τών καθόλου!
Νομίζω όμως ότι ο όψιμος Αριστοτέλης
κινείται ανάμεσα στον Σπεύσιπο και τον Ξενοκράτη, χωρίς να παγιώνεται
καθοριστικά. Αλλά αυτό σημαίνει ότι δέν ξεπέρασε αληθινά τον μεθοδολογικό
πλουραλισμό ο οποίος διαγράφεται στην προφορική διδασκαλία του Πλάτωνος, αλλά
τον τόνισε απλώς με διαφορετικό τρόπο.
Συνεχίζεται
Αμέθυστος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου