Συνέχεια από: Τρίτη 15 Ιουλίου 2025
Giovanni Reale ΠΛΑΤΩΝ
VΙIΙ
ΜΙΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΕΜΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ΕΝΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ «ΝΑ ΜΗΝ ΕΙΣΕΛΘΕΙ ΟΠΟΙΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΓΕΩΜΕΤΡΗΣ»
Ιδανικοί αριθμοίΕνδιάμεσες μαθηματικές οντότητες
Αριθμητική, γεωμετρία
Ο ουσιώδης ρόλος τους στη σκέψη του Πλάτωνα και στα εκπαιδευτικά προγράμματα της Ακαδημίας
Το ζήτημα της υποτιθέμενης επιγραφής που ήταν γραμμένη στην πύλη της Ακαδημίας του Πλάτωνα
ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ μας έχει φτάσει η είδηση ότι στην πύλη της Ακαδημίας του Πλάτωνα ήταν αναρτημένη αυτή η φράση ως επιγραφή: «Να μην εισέλθει όποιος δεν είναι γεωμέτρης» (ΑΓΕΩΜΕΤΡΗΤΟΣ ΜΗΔΕΙΣ ΕΙΣΙΤΩ).
Αλλά οι πηγές είναι πολύ όψιμες (μεταγενέστερες) για να θεωρηθούν πραγματικά αξιόπιστες. Εκτός από τις πρώτες μαρτυρίες που ήταν γνωστές, οι οποίες προέρχονται ακόμα και από τη βυζαντινή περίοδο του δωδέκατου αιώνα, πρόσφατα εντοπίστηκαν και άλλες του έκτου αιώνα· και πιο πρόσφατα βρέθηκε μία αναφορά σε λόγο του αυτοκράτορα Ιουλιανού του 362. Όμως, στην παρούσα κατάσταση, είναι δύσκολο να αναχθούμε σε παλαιότερη μαρτυρία.
Ο H.D. Saffrey, ο οποίος μελέτησε καλά το πρόβλημα, καταλήγει στα εξής συμπεράσματα: «ο τύπος αυτής της υποτιθέμενης επιγραφής του Πλάτωνα στο αέτωμα της Ακαδημίας, είναι, ναι, στον πυρήνα της, εμπνευσμένος από τον Πλάτωνα και, στη μορφή της, μπορεί εύκολα να τοποθετηθεί στο πλαίσιο ορισμένων συνηθειών της ελληνικής ζωής. Επομένως, αν η πλήρης απουσία οποιασδήποτε αρχαίας μαρτυρίας μάς εμποδίζει να πιστέψουμε στην ιστορική πραγματικότητα μιας επιγραφής που τοποθετήθηκε από τον ίδιο τον Πλάτωνα, πρέπει να παραδεχτούμε ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια λογοτεχνική επινόηση απολύτως σύμφωνη με τη ρητορική της ελληνιστικής εποχής, η οποία φαντάστηκε παράλληλους θρύλους/μύθους [...]» (H.D. Saffrey, ΑΓΕΩΜΕΤΡΗΤΟΣ ΜΗΔΕΙΣ ΕΙΣΙΤΩ, Une inscription légendaire, in «Revue des Études Grecques», 81 (1968), σελ. 71). Ο Saffrey παραδέχεται ότι, λαμβάνοντας υπόψη τη λακωνική μορφή της ρήσης, θα μπορούσε κανείς να υποθέσει ότι κάποιος σχολάρχης του 2ου ή 3ου αιώνα την χάραξε στο υπέρθυρο κάποιας πύλης ως προγραμματική επιγραφή. Αλλά τονίζει ότι αυτή είναι μια καθαρή υπόθεση που δεν μπορεί να τεκμηριωθεί.
Ωστόσο, ακόμα κι αν η επιγραφή αποδειχθεί πως είναι μόνο μια ποιητική φαντασίωση δημιουργημένη από τους ρήτορες της ελληνιστικής εποχής, η ρήση εκφράζει με απολύτως τέλειο τρόπο το πρόγραμμα που ο Πλάτωνας εφάρμοζε στην Ακαδημία, όπως αποδεικνύεται από τα ακόλουθα αποσπάσματα της Πολιτείας. Αφού έχει αποδείξει πώς η επιστήμη των αριθμών βοηθά στην προσέγγιση του νοητού και στην ενατένιση της ουσίας, ο Πλάτωνας γράφει:
– Αλλά η λογιστική (η επιστήμη του υπολογισμού) και η αριθμητική ασχολούνται με τον αριθμό και εξετάζουν κατά βάθος όλες τις σχέσεις μεταξύ των αριθμών.
– Βεβαίως.
– Και επομένως είναι φανερό ότι αυτές οδηγούν στην αλήθεια.
– Με εξαιρετικό τρόπο.
– Συνεπώς, αν δεν κάνω λάθος, είναι ανάμεσα σε εκείνες τις επιστήμες που αναζητούσαμε· πράγματι, από τη μία είναι ουσιώδεις για τον πολεμιστή για να τα χρησιμοποιεί στην τακτική ώστε να παρατάξει τον στρατό, από την άλλη είναι για τον φιλόσοφο, ώστε να προσεγγίσει την ουσία, βγάζοντας το κεφάλι έξω από τον κόσμο της γέννησης και του γίγνεσθαι. Αλλιώς, σε τι θα τον ωφελούσε η επιστήμη του υπολογισμού;
– Έτσι είναι, συμφώνησε. […]
– Θα ήταν καλό, αγαπητέ Γλαύκωνα, αυτό το μάθημα να καθιερωθεί με νόμο και όσοι επιδιώκουν τα ύπατα αξιώματα του Κράτους να πεισθούν να στραφούν στη μελέτη της επιστήμης του υπολογισμού (στη λογιστική) και να την προσεγγίσουν όχι για ταπεινά συμφέροντα, αλλά για να μπορέσουν, χάρη σ’ αυτήν, να φτάσουν μέχρι την καθαρή νόηση πάνω στη φύση των αριθμών· εν ολίγοις, δεν πρέπει να καλλιεργείται για να κρατά κανείς λογαριασμούς αγοραπωλησιών όπως θα έκανε ένας έμπορος ή μαγαζάτορας, αλλά για να διεξάγει πόλεμο και να διευκολύνει τη ριζική μεταστροφή της ψυχής από τον κόσμο του γίγνεσθαι προς εκείνον της αλήθειας και του όντος. (Πολιτεία, VII 525 A-C)
Και αφού μιλήσει για τη χρησιμότητα της γεωμετρίας στην πολεμική τέχνη, προσθέτει:
– Όμως για κάτι τέτοιο θα αρκούσαν ελάχιστες βασικές γνώσεις γεωμετρίας και επιστήμης του υπολογισμού. Αντίθετα, είναι το κυριότερο μέρος της, εκείνο που προχωρεί βαθύτερα, που πρέπει να διερευνηθεί για να δούμε αν δεν στοχεύει ακριβώς στο να κάνει πιο προσιτή τη θέαση της Ιδέας του Αγαθού. Και σε αυτόν τον στόχο, λέγαμε, αποσκοπούν από κοινού όλες εκείνες οι γνωστικές δραστηριότητες που αναγκάζουν την ψυχή να στραφεί προς τον κόσμο όπου βρίσκεται το τελειότερο (ευδαιμονέστατο) μέρος του όντος, το οποίο με κάθε τρόπο πρέπει να ενατενιστεί.
– Πολύ σωστά λες.
– Επομένως, αν η γεωμετρία μάς εξαναγκάζει να στραφούμε προς τον κόσμο των ουσιών, τότε μας ενδιαφέρει· αλλιώς, αν μας κατευθύνει προς τον κόσμο του γίγνεσθαι, δεν μας αφορά. […]
– Η γεωμετρία είναι επιστήμη εκείνου που πάντοτε είναι, και όχι εκείνου που κάποια στιγμή γεννιέται και κάποια άλλη στιγμή φθείρεται. (Η γεωμετρία είναι η επιστήμη του αιωνίως όντος, όχι του γίγνεσθαι).
– Πάνω σ’ αυτό το σημείο δεν μπορεί να υπάρξει διαφωνία: η γεωμετρία είναι γνώση του όντος που υπάρχει αιωνίως.
– Άρα, αγαπητέ φίλε, αυτή, σε σχέση με την ψυχή, είναι δύναμη που την έλκει προς την αλήθεια, είναι ερέθισμα για τη φιλοσοφική σκέψη να ανυψώσει εκείνο που τώρα, με τρόπο ανάρμοστο, κρατάμε χαμηλά στη γη (Πολιτεία, VII 526 D - 527 B).
Κατανοείται, λοιπόν, απόλυτα το εμβληματικό νόημα του ρητού: πράγματι, όποιος δεν κατανοούσε τη γεωμετρία δεν θα έπρεπε να εισέλθει στην Ακαδημία.
Αλλά με ποια έννοια η γεωμετρία και οι μαθηματικές επιστήμες είναι επιστήμες του όντως όντος και επιβάλλονται ως μια κινητήρια δύναμη που έλκει προς την αλήθεια;
ΣΧΟΛΙΟ Η ΥΠΕΡΒΑΣΗ ΤΟΥ ΜΗΔΕΝΙΣΜΟΥ ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΚΑΝΤΑΜΕΡ.
"Η θεωρία των ιδεών του Πλάτωνος δέν είναι μία θεωρία με την μοντέρνα σημασία του όρου, αλλά είναι μία πρόοδος πέραν, και μ'αυτή την σημασία, γίνεται κατανοητή σαν ένα πήγαινε πρός το Είναι.
ο Χάιντεγκερ βλέπει στην θεωρία των ιδεών τού Πλάτωνος την πρώτη υπαίτιο για την λήθη τού Είναι
Ο Χάιντεγκερ όμως δέν κατανόησε ότι η Πλατωνική μορφή τού διαλόγου είναι καθοριστική καθαυτή. Πιστεύω ότι τα αποτελέσματα τής σκέψης τού Πλάτωνος δέν υπήρξαν ποτέ καθοριστικά. Ούτε στους γραπτούς του διαλόγους αλλά ούτε και στις προφορικές του συζητήσεις στο εσωτερικό τής σχολής.
"Ο Πλάτων με τις ερωτήσεις του ανοίγει τον δρόμο. Και ακριβώς σ'αυτό συνίσταται η αλήθεια της φιλοσοφίας. Ο ίδιος ο Νεοπλατωνισμός δέν προσφέρει την τελευταία λέξη. Είναι αλήθεια οπωσδήποτε ότι όλες οι μορφές γνώσεως κατευθύνονται πρός την γνώση τού αγαθού και αυτό πρέπει να το θυμάται πάντοτε ο άνθρωπος. Παρ'όλα αυτά, πρέπει να πούμε ότι η παρουσίαση του Αγαθού και η παντοδυναμία του Θεού εκφράζεται από τον Πλάτωνα μέσω μιάς ποιητικής εικόνος, εκείνης του ήλιου. Όμως το περιεχόμενο μίας ποιητικής εικόνος δέν μπορεί ποτέ να εξαντληθεί μέσω μίας εννοιολογικής εξηγήσεως, και επομένως η απάντηση η οποία δίνεται μέσω μίας εικόνος παραμένει πάντοτε ανοιχτή! Το μεγαλείο του Πλάτωνος βρίσκεται ακριβώς σ'αυτό: Οι μεγάλες του ερωτήσεις, όπως και οι απαντήσεις του, είναι καθοριστικές ακριβώς επειδή παραμένουν ανοιχτές".
Και ο Αριστοτέλης είναι ένας Πλατωνικός. Για παράδειγμα η αριστοτελική φιλοσοφία της φρόνησης είναι Πλατωνική.
Ο Γκάνταμερ ισχυρίζεται ότι εκείνη του Πλάτωνος δέν είναι τόσο μία "θεωρία" των ιδεών με την μοντέρνα σημασία, αλλά περισσότερο μία κατεύθυνση έρευνας, δηλαδή μία συζήτηση και μία ανάπτυξη τού έργου τής φιλοσοφίας, επικεντρωμένου στην διαλεκτική, η οποία είναι η τέχνη του καθορισμού εκείνου που εννοούμε με αυτό που σκεπτόμαστε και λέμε και η ικανότητα να συνεχίζουμε πάνω σ'αυτή την γραμμή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου