Ο τρανσουμανισμός (Transhumanism) στην καθημερινότητα α

Του Hans Jürgen Krysmanski, Jahrbuch für Pädagogik 2014

Η «σύντηξη ανθρώπου και τεχνολογίας» με την μορφή του τρανσουμανισμού έγινε αφορμή για το Υπουργείο Παιδείας και Έρευνας (BMBF) να ξεκινήσει μια πρωτοβουλία¹. Στα πλαίσια του προγράμματος «εβδομάδα κινηματογράφου στα σχολεία 2014», το οποίο στηρίζει το BMBF, γίνεται επεξεργασία του θέματος «ψηφιακή κοινωνία» σε πολλά φύλλα εργασίας (που απευθύνονται στους μαθητές)². Το κεντρικό θέμα είναι ο τρανσουμανισμός, και στα πλαίσια του προγράμματος έχει ως βάση την ταινία της Disney «Tron: Legacy» (2010). Στο φύλλο εργασίας για την ταινία Tron αναφέρεται: «Ο εικονικός κόσμος έχει αυτονομηθεί-με θετικά και αρνητικά αποτελέσματα. Από την μια αναδύονται αναπάντεχα «ισόμορφοι αλγόριθμοι» (ΙΣΟ), που είναι προγράμματα ανώτερα, πιο εξελιγμένα και πιο ευφυή από τον άνθρωπο. Από την άλλη αυτονομείται το Clu, ένα πρόγραμμα το οποίο μοιάζει με τον άνθρωπο, και το οποίο προγραμματίστηκε από τον Kevin Flynn ώστε να δημιουργήσει ένα τέλειο κόσμο. Το Clu αποφασίζει αυτόνομα τι ταιριάζει και τι δεν ταιριάζει στον κόσμο αυτό. Τόσο οι ατελείς άνθρωποι όσο και τα ανώτερα ΙΣΟ δεν ανήκουν στον κόσμο αυτό»³.

Είναι αυτή η ταινία απλώς μια ταινία επιστημονικής φαντασίας; Ρωτούν οι ειδικοί σε θέματα διδακτικής που εργάζονται για το υπουργείο. Όχι, είναι η απάντηση. «Και στον δικό μας κόσμο υπάρχουν επιστήμονες, επιχειρηματίες και μηχανικοί, που θέλουν με την βοήθεια της τεχνολογίας να τελειοποιήσουν τον άνθρωπο. Αυτοί ονομάζονται τρανσουμανιστές»⁴. Το φύλλο εργασίας παραθέτει μια σειρά εκφράσεων, και διατυπώνει την άσκηση: «Διαβάστε σε μικρές ομάδες τα αποκόμματα εφημερίδων που παρατίθενται. Τι αίσθηση σας προκαλούν τα οράματα αυτά; Ποια ερωτήματα έχετε; Ετοιμάστε ερωτήσεις για μια συνέντευξη με ένα εκπρόσωπο του τρανσουμανισμού. Ποιες πτυχές σας ενδιαφέρουν ιδιαιτέρως; Μπορείτε να μαζέψετε τις απαντήσεις σας στην τάξη και να μοιράσετε σε διάφορες ομάδες τα θέματα προς έρευνα»⁵.

I Inferno

Να ήτανε όλα τόσο απλά. Ο Dan Brown, στο καλύτερο μέχρι τώρα μυθιστόρημά του, το Inferno, προχώρησε παρακάτω. Ένας δισεκατομμυριούχος, μεγαλοφυής γενετιστής, ο Bertrand Zobrist, κυριαρχεί στην υπόθεση του bestseller από την αρχή μέχρι το τέλος. Ακόμα και αν πεθαίνει σε κάποιο ατύχημα, ήδη στον πρόλογο του βιβλίου. Ο ρόλος του αποκαλύπτεται μόλις στις τελευταίες σελίδες. Αυτός ο Bertrand Zobrist ενσαρκώνει το τρανσουμανιστικό πρόγραμμα «από πάνω» και δείχνει την αντιφατικότητα του προγράμματος αυτού μέσα από τα ερωτήματα περί εξουσίας και κυριαρχίας. Η ομάδα έρευνας του Dan Brown έκανε πολλή δουλειά, πράγμα που πρόσεξαν πολύ λίγοι κριτικοί.

Μέσα στο βιβλίο υπάρχει μια μυστική οργάνωση η οποία βασίζεται σε πραγματικές οργανώσεις. Ο καθηγητής Robert Langdon (γνωστός από προηγούμενα βιβλία του Brown) βρίσκεται στο επίκεντρο. Μια νεαρή επιστήμονας, η Σιέννα, βρίσκεται στο πλευρό του. Ο Bertrand Zobrist, πριν τον θάνατό του διέσπειρε στις κατακόμβες της Φλωρεντίας και της Κωνσταντινουπόλεως ένα ιό. Όταν ο ιός αυτός βρεθεί στον κόσμο, θα λύσει το μεγαλύτερο πρόβλημα της ανθρωπότητας, αυτό του υπερπληθυσμού, σκοτώνοντας όποιος δεν είναι εμβολιασμένος. Η αποφυγή αυτού του παρανοϊκού σχεδίου, δια της αποκωδικοποίησης σημείων από την Θεία Κωμωδία του Δάντη-ακολουθώντας ταξιδιωτικούς οδηγούς της Φλωρεντίας και της Κωνσταντινουπόλεως-γεμίζει μερικές εκατοντάδες σελίδες με περιπέτειες που ταιριάζουν στο λογοτεχνικό αυτό είδος.

Στο τέλος όμως, τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται. Η Σιέννα ήταν η μυστική ερωμένη και σύμμαχος του Bertrand Zobrist. Και ενώ οι σημαντικότερες οργανώσεις υγείας, υπό την αιγίδα της παγκόσμιας οργάνωσης υγείας στην Γενεύη, (WHO), προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την κρίση που προκάλεσε ο ιός, οι Langdon, Sienna και Dr. Sinskey, κορυφαία υπάλληλος της WHO, προσπαθούν από την μια να λύσουν και από την άλλη να σχετικοποιήσουν το πρόβλημα. Η Σιέννα προσπαθεί να πείσει τους συνομιλητές της, πως δεν πρόκειται περί θανατηφόρου ιού, αλλά πως ο μεγαλοφυής Bertrand διέθεσε την περιουσία του, για να ανοίξει τον δρόμο προς την μείωση του πληθυσμού, ο οποίος όμως δεν οδηγεί στην πλήρη εξαφάνιση του ανθρώπου. Με ένα πολύ απαλό, ανεπαίσθητο τρόπο, το ένα τρίτο του πληθυσμού-με τυχαία επιλογή-πρέπει να καταστεί στείρο...

Langdon: «Κάθε συζήτηση για τον ιό αυτό απαιτεί ένα πλαίσιο. Αν η Dr. Sinskey και η ομάδα της θέλουν να αντιδράσουν κατάλληλα στην κρίση αυτή, πρέπει να αναπτύξουν ένα ηθικό πλαίσιο. Είναι προφανές πως εσείς είστε σε θέση να προσφέρετε κάτι στον διάλογο αυτό».  Sienna: «Φοβάμαι πως το ηθικό μου πλαίσιο δε θα χαροποιήσει την WHO». «Μάλλον όχι», παραδέχεται ο Langdon. «Για τον λόγο αυτό είναι ακόμα πιο σημαντικό να λάβετε μέρος. Εσείς Σιέννα, ανήκετε  σε ένα νέο είδος στοχαστών. Προσφέρετε σημεία αντίφασης. Μπορείτε να βοηθήσετε να κατανοηθεί ο τρόπος σκέψης των οραματιστών όπως ο Bertrand Zobrist. Λαμπρά άτομα, οι πεποιθήσεις των οποίων είναι τόσο ισχυρές, ώστε παίρνουν τα πράγματα στα χέρια τους». «Ο Bertrand δεν ήταν ο πρώτος». «Όχι», είπε η Sinskey. «Και δε θα είναι ο τελευταίος. Η WHO ανακαλύπτει κάθε μήνα νέα εργαστήρια, όπου οι επιστήμονες ερευνούν σε μια γκρίζα από ηθικής άποψης περιοχή. Οι έρευνες τους εκτείνονται από τα ανθρώπινα βλαστοκύτταρα μέχρι την καλλιέργεια χιμαιρών...που είναι τεχνητά διασταυρωμένα είδη που δεν υπάρχουν στην φύση. Είναι τρομακτικό. Η επιστήμη προχωρά τόσο γρήγορα, ώστε κανείς δεν ξέρει που πρέπει να τεθούν τα όρια». –«Και οι νέες φιλοσοφίες», είπε η Σιέννα. «Το τρανσουμανιστικό κίνημα θα βγει από την σκιά και θα γίνει mainstream. Μια από τις θεμελιώδεις αρχές της είναι, πως εμείς οι άνθρωποι έχουμε την ηθική υποχρέωση να εργαστούμε για την εξέλιξη μας. Πρέπει να χρησιμοποιήσουμε τις τεχνολογίες μας, με σκοπό να εξελίξουμε το είδος μας και να δημιουργήσουμε ανθρώπους, που είναι πιο υγιείς, πιο δυνατοί και πιο ανθεκτικοί, και οι οποίοι διαθέτουν καλύτερους εγκεφάλους. Δε είναι μακριά η ώρα που αυτό θα μπορεί να γίνει».-«Δεν νομίζετε πως αυτά είναι αντίθετα προς την εξέλιξη;»-«Καθόλου», απάντησε η Σιέννα χωρίς δισταγμό. «Η ανθρωπότητα εξελίχτηκε κατά την διάρκεια των χιλιετιών με πολύ μικρά βήματα, και στην διαδικασία αυτή ανέπτυσσε νέες τεχνολογίες. Έμαθε να τρίβει δυο ξύλα για να κάνει φωτιά, ανέπτυξε την γεωργία για να τρέφεται, ανέπτυξε εμβόλια για να καταπολεμήσει ασθένειες...και τώρα αναπτύσσουμε εργαλεία, με τα οποία θα μπορέσουν να προσαρμοστούν τα σώματα μας στον συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο». Δίστασε. «Πιστεύω πως η γενετική μηχανική είναι απλώς ένα επιπλέον βήμα στην μακρά σειρά ανθρώπινων επιτευγμάτων».- Η Sinskey σιωπούσε. Ήταν βυθισμένη σε σκέψεις. «Πιστεύετε λοιπόν πως πρέπει να χαιρετίσουμε αυτά τα νέα εργαλεία;», ρώτησε εν τέλει.-«Αν δεν το κάνουμε», απάντησε η Σιέννα, «τότε δεν αξίζουμε να επιβιώσουμε, όπως και ο άνθρωπος των σπηλαίων, που προτιμούσε να κρυώνει, γιατί φοβόταν την φωτιά». Ο Langdon έσπασε εν τέλει την μακρά σιωπή. «Δε θέλω να ακούγομαι παλιομοδίτικος...αλλά μεγάλωσα με τις θεωρίες του Δαρβίνου, και διερωτώμαι, αν είναι έξυπνο, να επιταχύνουμε την φυσική διαδικασία της εξέλιξης». Η Σιέννα αποκρίθηκε: «Robert, η γενετική τεχνολογία δεν είναι επιτάχυνση της διαδικασίας της εξέλιξης. Είναι η φυσική πορεία των πραγμάτων! Ξεχνάτε πως η εξέλιξη δημιούργησε τον Bertrand Zobrist. Η ανώτερη διάνοια του ήταν προϊόν αυτού που περιέγραψε ο Δαρβίνος...μιας αργής εξέλιξης. Το σπάνιο ταλέντο του Bertrand στην γενετική δεν ήρθε ξαφνικά σαν θεϊκή έμπνευση. Ήταν προϊόν μιας συνεχούς εξέλιξης της ανθρώπινης διάνοιας που κράτησε για αιώνες». Ο Langdon δεν έλεγε τίποτα ενώ σκεφτόταν όσα είπε η Σιέννα.- «Επιπλέον, ως δαρβινιστής πρέπει να γνωρίζετε, πως η φύση έβρισκε πάντα τρόπους να κρατά τον ανθρώπινο πληθυσμό υπό έλεγχο..λοιμοί, λιμοί, πόλεμοι, πλημμύρες. Θέλω να σας κάνω μια ερώτηση: δεν είναι πιθανόν, η φύση να πήρε ένα άλλο δρόμο αυτή την φορά; Αντί να μας στέλνει φοβερές καταστροφές και αθλιότητα, δημιούργησε ένα επιστήμονα. Ένα επιστήμονα, ο οποίος ανέπτυξε μια μέθοδο, που  θα μειώσει τον αριθμό μας. Κανένας λοιμός πια. Καμιά καταστροφή. Θα μείνει απλώς ένα είδος, το οποίο βρίσκεται σε μεγαλύτερη αρμονία με το περιβάλλον του». (Dan Brown, Inferno, 2013, σελ. 666).

Υστερόγραφο

Ο τρανσουμανισμός είναι ένα ρεύμα σκέψης, που αντιπροσωπεύει την πεποίθηση, πως με την χρήση της τεχνολογίας, οι άνθρωποι μπορούν να ξεπεράσουν τα ανθρώπινα όρια. Ιδρυτής του κινήματος θεωρείται ο βιολόγος Julian Huxley. Στο βιβλίο του «New Bottles for New Wine», 1957, στο κεφάλαιο με τον τίτλο Transhumanism γράφει μεταξύ άλλων:

«...Άνθρωπος που παραμένει άνθρωπος, αλλά ξεπερνά τον εαυτό του με την πραγματοποίηση νέων δυνατοτήτων... έχουμε λόγο να πιστεύουμε πως οι δυνατότητες αυτές υπάρχουν, και πως τα σημερινά όρια και το άγχος που προκαλεί η αθλιότητα, μπορούν να ξεπεραστούν...το ανθρώπινο είδος μπορεί να ξεπεράσει τον εαυτό του αν το επιθυμεί... όχι μεμονωμένα, ένας άνθρωπος εδώ με ένα τρόπο και ένας εκεί με άλλο τρόπο, αλλά ολόκληρη η ανθρωπότητα...».

Στα πλαίσια των νέων τεχνολογιών, που στοχεύουν στην δημιουργία δυνατοτήτων που ακόμα δεν υπάρχουν στην φύση, κινείται και ένας νέος κλάδος της βιολογίας, η λεγόμενη Συνθετική Βιολογία. Ένα από τα πεδία εφαρμογών της συνθετικής βιολογίας είναι για παράδειγμα η «δημιουργία» (καλύτερα να πούμε τροποποίηση) βακτηρίων, που παράγουν ουσίες χρήσιμες για τον άνθρωπο. Η πρώτη τέτοια εφαρμογή ήταν η δημιουργία βακτηρίων που παράγουν ανθρώπινη ινσουλίνη. Κανένα βακτήριο στην φύση δεν παράγει κάτι παρόμοιο με την ινσουλίνη. Με την τεχνική της γενετικής μηχανικής προσέδωσαν στα βακτήρια την δυνατότητα παραγωγής ινσουλίνης. Στο μεταξύ, αυτού του είδους οι εφαρμογές δεν είναι πια προνόμιο μόνο των μεγάλων φαρμακευτικών εταιριών (όπως στην περίπτωση της ινσουλίνης). Εδώ και μερικά χρόνια, από το 2004, διοργανώνονται διεθνείς διαγωνισμοί για φοιτητές, όπου παρουσιάζουν τις επινοήσεις τους (http://igem.org/Main_Page).

Μια από τις νεότερες εφαρμογές της Συνθετικής Βιολογίας είναι η εξής:

Mind-controlled transgene expression by a wireless-powered optogenetic designer cell implant

Εργασία των: Marc Folcher,   Sabine Oesterle,          Katharina Zwicky,      Thushara Thekkottil,   Julie Heymoz,            Muriel Hohmann,        Matthias Christen,       Marie Daoud El-Baba,            Peter Buchmann          & Martin Fussenegger από τα πανεπιστήμια Ζυρίχης, Βασιλείας και Villeurbanne, δημοσιευθείσα σε ένα από τα εγκυρότερα και διασημότερα επιστημονικά περιοδικά, το Nature (Nature Communications 5, Article number:5392, Published 11 November 2014).

Τι σημαίνει ο τίτλος (αναλυτικά);

Γενετικά τροποποιημένα κύτταρα έχουν τοποθετηθεί σε ένα ποντίκι. Μια ασύρματη συσκευή είναι σε θέση να δώσει εντολή σε συγκεκριμένο, με την τροποποίηση επιλεγμένο γονίδιο, να λειτουργήσει ή να σταματήσει να λειτουργεί. Η συσκευή παίρνει την εντολή από τον εγκέφαλο κάποιου ερευνητή στην συγκεκριμένη περίπτωση. Πως γίνεται αυτό; Ο εγκέφαλος παράγει διαρκώς ηλεκτρομαγνητικά κύματα. Όταν ο άνθρωπος βλέπει κάτι ή ακούει ή κάνει κάτι συγκεκριμένο, τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα λαμβάνουν μια συγκεκριμένη «μορφή», αναλόγως της δραστηριότητας του εγκεφάλου. Αυτά τα κύματα προσλαμβάνονται από μια συσκευή η οποία τα μεταφράζει σε προηγουμένως προσδιορισμένη εντολή. Η εντολή αυτή μεταφέρεται με την λεγόμενη μέθοδο της οπτογενετικής στα τροποποιημένα κύτταρα. Τι είναι όμως η οπτογενετική; Είναι μια μέθοδος ελέγχου λειτουργίας γονιδίων (όπως και διάφορων κυτταρικών λειτουργιών) με την χρήση του φωτός. Αυτό καθίσταται  δυνατόν με την χρήση μιας πρωτεΐνης από τα φύκια. Όταν πέσει πάνω της φως εκτελεί μια λειτουργία η οποία μπορεί να προκαλέσει άλλες λειτουργίες μέσα στο κύτταρο....Σχηματικά:

Όλα αυτά είναι πολύπλοκες συσκευές. Με την Συνθετική Βιολογία ασχολούνται για τον λόγο αυτό ως επί το πλείστον μηχανολόγοι και ηλεκτρολόγοι μηχανικοί. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει  και με το χρηματιστήριο: εκεί έχουν αναλάβει οι φυσικοί την δουλειά.

Τι συνέπειες μπορεί να έχουν όλα αυτά τα νέα επιτεύγματα; Με τα ερωτήματα αυτά ασχολούνται επιτροπές ηθικής των πανεπιστημίων (όπως στο πανεπιστήμιο του Freiburg, όπου στο ερευνητικό κέντρο BIOSS συμμετέχουν πέραν των βιολόγων και των μηχανικών, θεολόγοι, νομικοί και οικονομολόγοι). Τα πειράματα που δείχνουν τα σχήματα, έχουν πάντως εγκριθεί, αλλιώς δεν θα μπορούσαν να δημοσιευθούν.

Και με τις συνέπειες της ατομικής βόμβας (πριν την ρίξουν) είχαν ασχοληθεί οι επιστήμονες. Ένα από τα ενδεχόμενα που προέκυπτε από τις μαθηματικές προσομοιώσεις, ήταν και η ολική καταστροφή της γης. Ο Oppenheimer ήταν τρομαγμένος πριν εκραγεί η πρώτη βόμβα (σε δοκιμή), καθώς η πιθανότητα να ανάψει η ατμόσφαιρα της γης και να καταστραφεί ο πλανήτης ήταν, σύμφωνα με τους υπολογισμούς 50-50. Παρόλα αυτά έριξαν την βόμβα. Τελικά δεν καταστράφηκε η γη...

Για το επικείμενο πείραμα στο CERN δεν υπάρχουν πια τέτοιες προειδοποιήσεις από μέσα. Νέοι υπολογισμοί δείχνουν πως το ενδεχόμενο σχηματισμού μαύρης τρύπας δεν υπάρχει. Και οποίος εκφράζει φόβους χαρακτηρίζεται ως συνωμοσιολόγος. 
Αμέθυστος