Το πνευματικό και το κοσμικό
Η απομυθοποίηση της ενώσεως των θρησκειών
Κεφάλαιο 2 α
Η πνευματικότητα στην μοντέρνα κοινωνία
Peter van der Veer
Princeton University Press, 2014
Το πνευματικό και το κοσμικό παρήχθησαν ταυτοχρόνως και σε αλληλεπίδραση. Οι μοντέρνες κατηγορίες «θρησκεία», «κοσμικότητα» και «πνευματικότητα» είχαν γενικευθεί κατά την εποχή της αποικιοκρατίας και προκάλεσαν διαφορετικές επιδράσεις σε διαφορετικές κοινωνίες. Το λέμε πάλι, οι έννοιες αυτές δεν ήταν καινούργιες, αλλά τέθηκαν υπό νέα χρήση. Η κατηγορία του κοσμικού πηγάζει από την σχέση Εκκλησίας και κόσμου στην ευρωπαϊκή ιστορία, επισημαίνοντας την αντίθεση μεταξύ του «εγκόσμιου» και του υπερβατικού. Η κατηγορία αυτή όμως έχει μεταμορφωθεί, τόσο στην Ευρώπη όσο και άλλου. Η μοντέρνα μεταμόρφωση του «κοσμικού» γίνεται σαφής όταν δούμε την πρώτη χρήση του όρου «εκκοσμίκευση», από τον George Holyoake στην Αγγλία το 1846. Ο Holyoake είχε επιτεθεί στον Χριστιανισμό, χαρακτηρίζοντας τον «άσχετη υπόθεση», και η επίθεση του είχε συνεχιστεί από τούς κοσμικούς συλλόγους (Secular Societies) στις αρχές δεκαετίας του 1850. Μια από τις ενδιαφέρουσες πτυχές αυτών των συλλόγων ήταν το ότι συνδύαζαν μια ριζικά αντίθετη στάση προς την Εκκλησία, με ένα αντί-θεσμικό σοσιαλισμό και ελεύθερη στάση προς πνευματιστικά πειράματα. Τα μέλη των συλλόγων αυτών επεδείκνυαν μεγάλο ενδιαφέρον να συνδεθούν με τον άλλο πνευματικό κόσμο μέσω μιας επιστήμης του τύπου do-it-yourself. Οι πρακτικές αυτές δεν θεωρήθηκαν μη-λογικές, αλλά μάλλον ως προσπάθειες δημιουργίας πειραμάτων που ήταν επιστημονικώς πολύ διαφορετικά από αυτά που λάμβαναν χώρα στα πανεπιστήμια την εποχή εκείνη. Δεν χρειάζονταν (ή δεν ήθελαν) την δικαιολογία του επιστημονικού κατεστημένου, το οποίο θεωρούσαν ως στενά συνδεδεμένο με την high society και την κατεστημένη Εκκλησία, πράγμα που όντως ίσχυε στο Oxford και Cambridge.
Ένα καλό παράδειγμα του συνδυασμού μεταξύ ριζοσπαστικού σοσιαλισμού, εκκοσμίκευσης και πνευματικότητας είναι η διάσημη φεμινίστρια Annie Besant. Η Annie Besant είχε γίνει μέλος του Secular Society του Λονδίνου κατά την δεκαετία του 1870, και είχε αρχίσει την συνεργασία με τον Charles Bradlaugh, διάσημο σοσιαλιστή και πρόεδρο του National Secular Society, προωθώντας τον έλεγχο των γεννήσεων και άλλες φεμινιστικές υποθέσεις. Είχε συνδυάσει τις ριζοσπαστικές σοσιαλιστικές της θεωρήσεις με την επιστημονική της παιδεία. Ήταν η πρώτη γυναίκα που είχε αποφοιτήσει από το University College, London, και είχε μεγάλο ενδιαφέρον για το πνευματιστικά θέματα. Είχε συναντήσει την Madame Blavatsky, ιδρύτρια του Theosophical Society, και είχε γίνει ηγετική θεοσοφίστρια. Όταν είχε πάει στην Ινδία, ήταν για λίγο καιρό πρόεδρος του Indian National Congress. Η Madame Blavatsky (μαζί με τον Colonel H. S. Olcott), είχε ιδρύσει το Theosophical Society στην Νέα Υόρκη. Η εκκοσμικευμένη Αμερική ήταν ένα πλούσιο έδαφος καλλιέργειας διαφόρων παραλλαγών πνευματικότητας. Το φάσμα των παραλλαγών αυτών εκτείνονταν από τις δραστηριότητες πνευματικής αναζήτησης στο «burned-over district» (εκεί έλαβε χώρα το δεύτερο μεγάλο θρησκευτικό ξύπνημα) της Νέας Υόρκης, μέχρι τον φιλελεύθερο προτεσταντισμό.
Ο επιστημονικός πειραματισμός και η επιστημονική λογική ήταν θεμελιώδη για την εποχή της εκκοσμίκευσης. Η επιστημονική πρόοδος συνδεόταν συχνά με την εκκοσμίκευση της διάνοιας. Από την σημερινή μας προοπτική μπορεί να φαίνεται περίεργο που πνευματικότητα και η κοσμική επιστήμη δεν ήταν αντίθετες κατά τον 19ο αιώνα. Μια κοινή θεώρηση στην ιστορία της επιστήμης, είναι ότι η επιστήμη καθαρίζει τον εαυτό της από τέτοιες αβέβαιες υποθέσεις. Έτσι για παράδειγμα, η συμβολή του Alfred Russel Wallace στην ανάπτυξη της θεωρίας της εξελίξεως, ταυτόχρονα με τον Δαρβίνο, είναι γενικώς παραδεκτή, αλλά τα πνευματιστικά του πειράματα θεωρούνται μια διαταραχή από την οποία η επιστήμη καθαρίστηκε. Αυτό που δεν περιλαμβάνεται στην τελεολογική αυτή προοπτική της επιστήμης, ως διαδικασίας προοδευτικής κάθαρσης, είναι η κοινωνική και πολιτική ενσωμάτωση, τόσο των στοιχείων από τα οποία η επιστήμη καθαρίζεται, όσο και της καθαρισμένης επιστήμης. Ο πνευματισμός θεωρήθηκε ως η εκκοσμικευμένη αναζήτηση της αλήθειας, που έχει πειραματικό χαρακτήρα, και είναι αντίθετος προς τον θρησκευτικό σκοταδισμό και την ιεραρχία. Αυτή ήταν η αναζήτηση της αλήθειας η οποία είχε εμποδιστεί από το κράτος και την Εκκλησία, δυο αλληλένδετοι θεσμοί στην Αγγλία. Μέσα στα πλαίσια του πνευματισμού, και των αντινομικών παραδόσεων της Βρετανίας είχε γεννηθεί αντί-αποικιοκρατική παγκοσμιοποίηση. Ίσως το πιο σημαντικό στοιχείο της εμφάνισης της πνευματικότητας ήταν ότι πρόσφερε μια εναλλακτική στην θεσμική θρησκεία. Εδώ βλέπουμε την σύνδεση που έχουν η εκκοσμίκευση και η πνευματικότητα. Και οι δυο περιορίζουν τα θρησκευτικά ιδρύματα. Στην Δύση, η πνευματικότητα είχε δημιουργήσει μια εναλλακτική στον χριστιανισμό της Εκκλησίας. Μαζί με την ούτω λεγόμενη εκκοσμίκευση της διάνοιας στον φιλελευθερισμό του 19ου αιώνα, στον σοσιαλισμό, αλλά και στην επιστήμη (ιδιαιτέρως στην θεωρία της εξελίξεως του Δαρβίνου), βρίσκει κανείς κινήματα, διάσπαρτα σε όλον τον κόσμο, που αναζητούν μια γενική πνευματικότητα, που δεν έχει σχέση με κάποια παράδοση. Καλά παραδείγματα στην Αμερική είναι οι transcedentalists από τον Emerson μέχρι τον Whitman, αλλά και η χριστιανική επιστήμη της Mary Baker. Η θεοσοφία είναι ένα άλλο προϊόν της αναζήτησης του πνεύματος στην Αμερική και την δυτική Ευρώπη. Στην πραγματικότητα, δεν ήταν μόνο η Αμερική γεμάτη πνευματικότητα, η «μεταφυσική θρησκεία», όπως την αποκάλεσε η Catherine Albanese9, αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο είχε επεκταθεί αυτό τό είδος κινήματος, παράλληλο προς την εξάπλωση των εκκοσμικευμένων ιδεολογιών.
Συνεχίζεται
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου