Marcello Veneziani
Ο κόσμος εισήλθε στην τρίτη χιλιετία με μια μόνο βασική ιδέα, ρευστή και εμμονική, παγκόσμια και άπιαστη: τη ρευστή νεωτερικότητα. Πριν από είκοσι χρόνια, στο τέλος της προηγούμενης χιλιετίας, ένας κοινωνιολόγος από την Ανατολή, ο Zygmunt Bauman, δημοσίευσε το δοκίμιό του Liquid Modernity, μεταφρασμένο στο πέρασμα της χιλιετίας στον μισό κόσμο, και στην Ιταλία από τον Λατέρζα. Ξεκίνησε ένα μαρτύριο, πρώτα διανοητικό και στη συνέχεια μιντιακό, σχετικά με την παγκόσμια έλευση της ρευστότητας, στην οποία σύντομα προστέθηκαν και άλλα συνακόλουθα που ξεφούρνισε ο Bauman σε ισάριθμα βιβλία: υγρή κοινωνία, υγρή αγάπη, υγρή ζωή, υγρή τέχνη, υγρή επιτήρηση, υγρός φόβος και ούτω καθεξής. Ένα επίμονο μάντρα από το οποίο δεν έχουμε απελευθερωθεί και που κανείς δεν αμφισβητεί. Ακόμη και η αμφιφυλόφιλη ηθοποιός Κρίστεν Στιούαρτ παρουσιάζει τη νέα της ταινία lgbt, λέγοντας ότι «πιστεύει στο υγρό σεξ». Ο Μπάουμαν είναι ένας από τους σπάνιους συγγραφείς που διαβάζει και παραθέτει ο Πάπας Μπεργκόλιο, πάνω απ' όλα όσον αφορά τις χαμένες ζωές, που ρευστοποιούνται από την εγωιστική κοινωνία: η αναγωγή της χριστιανικής πίστης στην κοινωνιολογία συνεπάγεται ως συνέπεια την υποκατάσταση της σκέψης, της θεολογίας και της φιλοσοφίας, με την ποπ κοινωνιολογία, ίσως ριζοσπαστική, όπως ήταν του Μπάουμαν. Υπάρχει κάποια ειρωνεία σχετικά με αυτό τον νέο κοσμικό Άγιο Τζενάρο με το θαύμα της καθολικής υγροποίησης.
Τι σημαίνει υγρή νεωτερικότητα; Ότι όχι μόνο ο γρανιτένιος αρχαίος κόσμος έχει τελειώσει αλλά και η σταθερή εποχή της προόδου. Έχουμε μπει σε μια μαγματική φάση, άπιαστη στις σχέσεις της, μεταμοντέρνα, στην οποία τα πάντα γλιστρούν και η ροή καταβροχθίζει κάθε επιμονή, κάθε μονιμότητα, κάθε ακαμψία. Μια καθολική, και μάλιστα παγκόσμια, πλημμύρα. Οι ανθρώπινες σχέσεις και οι κοινωνικοί δεσμοί γίνονται ρευστοί και ευμετάβλητοι, οι πεποιθήσεις και οι ταυτότητες γίνονται φευγαλέες και ρέουσες, και ούτω καθεξής. Τα σύνορα, τα όρια εξαφανίζονται βυθισμένα από τα υγρά κύματα. Η ρευστότητα υπάρχει παντού (εκτός από την οικονομία, όπου είναι σπάνια).
Θα μπορούσαμε να το απορρίψουμε ως ανακάλυψη του προφανούς, τόσο παλιά όσο και τα βουνά, αν σκεφτούμε το νερό ως ένα παγκόσμιο μύθο των θρησκειών, της καθολικής αρχής του Θαλή και του Ηράκλειτου (Τὰ πάντα ῥεῖ, τα πάντα ρέουν). Και ταυτόχρονα τόσο τετριμμένο όσο η ανακάλυψη του ζεστού νερού, επειδή οι στοχαστές της πρώιμης νεωτερικότητας σκέφτονταν για αιώνες την επικράτηση του γίγνεσθαι έναντι του στερεού είναι. Η επικράτηση της ιστορικότητας έναντι της αιωνιότητας σηματοδότησε την υπεροχή της ροής. Ο ρομαντισμός ήταν η έλευση του υγρού σε αντίθεση με τον στερεό κλασικό κόσμο. Ο Μαρξ και ο Ένγκελς στο Μανιφέστο τους, ήδη από τα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα, προχώρησαν παραπέρα και θεώρησαν τις πάλαι ποτέ παγιωμένες κοινωνικές σχέσεις, με τις παραδόσεις και τους σιδερένιους κανόνες τους, όχι ρευστές αλλά «εξατμισμένες»: «Όλες οι σταθερές και άκαμπτες σχέσεις διαλύονται, με τη συνέχιση των αρχαίων και αξιοσέβαστων ιδεών και εννοιών τους, και όλες οι νέες ιδέες και έννοιες γερνούν πριν προλάβουν να στερεωθούν. Ό,τι ήταν σταθερό εξατμίζεται».
Το ότι η ρευστότητα αφορά τον άνθρωπο, τόσο την αρχή της ζωής όσο και η ουσία της, επιβεβαιώνεται και από τη δική μας βιολογική σύνθεση: ο άνθρωπος αποτελείται κυρίως από νερό, σε σχεδόν ανάλογη αναλογία με τον πλανήτη μας, που αποτελείται κατά επτά δέκατα από νερό. Και αυτή η αντιστοιχία μεταξύ μακρόκοσμου και μικρόκοσμου διδάσκει πολύ περισσότερα από την υγρή θεωρία του Bauman. Ο Gaston Bachelard έχει γράψει διεισδυτικές σελίδες για το θέμα αυτό. Αυτές τις μέρες αξίζει να αναφερθεί το φυλλάδιο του Massimo Donà “Dell'acqua” (Το πλοίο του Θησέα).
Αλλά η χρήση της ρευστότητας ως παντοδύναμου άλλοθι για να δικαιολογήσει οποιαδήποτε απιστία, οποιαδήποτε μετάλλαξη, οποιαδήποτε καταπάτηση, δεν δικαιολογεί τις πολύ πιο σύνθετες διαδρομές της εποχής μας. Οι οποίες δεν μπορούν να αναχθούν στην έλευση της υγρής κατάστασης. Τουλάχιστον τρία είδη αντιρρήσεων μπορούν επομένως να προβληθούν στο δόγμα της ρευστότητας.
Το πρώτο είναι ότι αν παραμείνουμε σε ένα χημικό ή καθαρά γραμμικό σχήμα, μετά τη στερεά και την υγρή κατάσταση υπάρχει η αέρια κατάσταση και επομένως είναι καιρός να κηρύξουμε την υγρή νεωτερικότητα παρωχημένη για να μιλήσουμε για την έλευση μιας αέριας κατάστασης, που ταιριάζει περισσότερο στην επικράτηση του αιθέρα και των μη ψηλαφητών ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων.
Η δεύτερη ένσταση είναι ότι η ρευστότητα δεν συμπίπτει με την απόλυτη λήθη και την άρνηση όλων των μορφών, γιατί, όπως μας εξηγεί η μοριακή βιολογία, υπάρχει και η μνήμη του νερού, που διατηρεί το αποτύπωμα των ουσιών με τις οποίες ήρθε σε επαφή. Υπάρχει η Λήθη, το νερό της λήθης, αλλά υπάρχει και το νερό της μνήμης, το ποτάμι που οι αρχαίοι ονόμαζαν Eunoè και που ρέει κοντά στη Λήθη. Υπάρχει το ρεύμα της επιστροφής, το νερό που φέρνει πίσω χαμένες μορφές, τόπους, χρόνους. Υπάρχει επίσης κάτι αρνητικό που αντιστέκεται στη ρευστότητα: για παράδειγμα, το πλαστικό στις θάλασσές μας, το οποίο δεν είναι ούτε βιοδιασπώμενο ούτε διαλυτό στο νερό.
Η τρίτη ένσταση είναι ότι παρά την κυμαινόμενη, υγρή και αέρια κατάσταση των σχέσεών μας, υπάρχει κάτι στερεό που παραμένει και ονομάζεται Φύση. Υπάρχει κάτι που αντιστέκεται στη ρευστότητα ή αναδύεται ξανά σαν βυθισμένη γη: αυτή είναι επίσης η εποχή των ταυτοτήτων που ανακαλύφθηκαν ξανά, των πατρίδων, των εθνών που ανακαλύφθηκαν ξανά, της κυριαρχίας, των εδαφών, των συνόρων. Στερεές, δερμάτινες ταυτότητες.
Πέρα από τη φύση υπάρχει μια ενέργεια, υπάρχει ένας άνεμος που φυσά και που οι αρχαίοι έλεγαν πνεύμα, υπάρχει μια ψυχή που είναι μια ζωτική πνοή. Και είμαστε φτιαγμένοι από νερό, από σάρκα, από οστά. Kαι από μυαλό, από πνεύμα, από μνήμη. Πολλοί από εμάς τελειώνουν, πολλοί από εμάς μεταμορφώνονται, κάτι από εμάς επιμένει. Κάτω από τα νερά του Μπάουμαν τα βάθη του Χάιντεγκερ αναδύονται ξανά. Τέλος, μια υγρή κοινωνία χρειάζεται δοχεία που να εμποδίζουν τη διασπορά και τον διασκορπισμό της. Όσο πιο υγρή είναι μια κοινωνία ή μια ζωή, τόσο περισσότερο χρειάζεται δοχεία και κανάλια, δηλαδή μια αίσθηση ορίου. Κι αν η υγρή κοινωνία είναι μια τρύπα στο νερό;
MV, Πανόραμα n.19 2019
1 σχόλιο:
https://www-marcelloveneziani-com.translate.goog/articoli/la-biopazzia-al-potere-2/?_x_tr_sl=it&_x_tr_tl=el&_x_tr_hl=el&_x_tr_pto=wapp
Δημοσίευση σχολίου