HANS URS VON BALTHASAR--ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ (THEO-LOGIK) (19)-Η νέα αίρεση

Συνέχεια από, Παρασκευή 4 Αυγούστου  2017

                                           HANS URS VON BALTHASAR

                                     ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ  (THEOLOGIK)

                                                 Τρίτος Τόμος

             ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ  (DER GEIST DER WAHRHEIT)

        (Οι δύο προηγούμενοι τόμοι: 1) Αλήθεια τού κόσμου (Wahrheit der Welt), 2)    Αλήθεια τού Θεού (Wahrheit Gottes) )

                                                      Johannes Verlag, 1987

                          2.  OΙ ΠΑΤΕΡΕΣ. ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ

                          γ)   Τριάδα ή ενέργεια (Energie)

Είμαστε καλά ή τόχουμε χαμένο;

          Θα υπεισέλθουμε μόνον ως προσθήκη και συνοπτικά στο ‘πρόβλημα’ του Παλαμισμού (Palamismus). Που θα μπορούσε να αποκτήση ένα καινούργιο ενδιαφέρον, με το ότι φαίνεται να θυμίζη η διάκρισή του ανάμεσα στην ουσία (ousia) και τις «ενέργειες» (“Energien”) του Θεού, με διπλό μάλιστα τρόπο, τη σύγχρονη ‘όψη’ τού προσώπου (Person). Απ’ τη μια, με το ότι θεωρείται ως ένα ησυχάζον στον εαυτό του και το μυστήριό του, υποκείμενο ο Θεός, που διαθέτει όμως ταυτόχρονα, με όλην την πραγματική του σχέση προς έναν απ’ αυτόν δημιουργημένον κόσμο, εκ των προτέρων ήδη μιαν τροπή   (( τρέπεται ο άτρεπτος Θεός;… ))  προς τον άλλον απ’ τον εαυτό του (κίνησις προς τι – kinesis pros ti). Που είναι δηλ. Θεός για τον εαυτό του  (( ! ))  και ταυτόχρονα για τον άλλον. Κι αν δεν υπόκειται σε κανενός είδους αναγκαιότητα η Δημιουργία τού Κόσμου κατά τον Παλαμά, και δεν εξαρτώνται απ’ την ελεύθερη βούληση και απόφαση του Θεού προς Δημιουργία οι «ενέργειές» του, ανήκουν ωστόσο ως το ουσιαστικό αναγνωριστικό στοιχείο τού Θεού στη θεότητά του. Υποκείμενες όμως απ’ την άλλη σε μιαν ‘αναγκαιότητα’, καθώς μπορεί μεν να φτάνη στα άκρα στην προσωπική μας εμπειρία η αυτο-μετάδοση (το ‘άνοιγμα της καρδιάς’…) ενός ανθρώπου προς έναν άλλον – δίνοντάς τα όλα, όσα μπορεί να δώση, ενώ περιέχεται και η πρόθεση να δώση και τον εαυτό του σ’ αυτό το «όλα» -, αλλά δεν μπορεί και να ‘χαριστή’ καθεαυτό αυτό το Διδόμενο, που μένει έτσι ένα μυστικό κι ένα μυστήριο της δωρούμενης ελευθερίας του γι’ αυτόν που δέχεται το δώρο. - Μήπως δεν συναντάμε την προτύπωση αυτού τού ερωτήματος στον όψιμο νεοπλατωνισμό (Πρόκλος), όπου και γίνεται λόγος για «συμμετοχή στο αμετάδοτο», μια διατύπωση που πήρε με τον Αρεοπαγίτη τη χριστιανική της μορφή (Περί θείων ονομ. 11, 6); Ο Παλαμάς ‘ριζοσπαστικοποιεί’ και συστηματοποιεί αυτήν τη διατύπωση ‘δηλώνοντας’, ότι το Δημιούργημα βλέπει (μέχρι και την αιώνια μακαριότητα) μόνον τις «ενέργειες», και όχι την ουσία τού Θεού.

        Το βασικό ερώτημα είναι εδώ το εξής: Πώς συσχετίζεται η μεταδοτικότητα και πραγματική μετάδοση του Θεού στις ενέργειές του (τη χάρη, την αγάπη, την κρίση και κατανόηση και όλες τις αρετές) με την οικονομική Τριάδα, εφ’ όσον είναι κοινές ταυτόχρονα και στα τρία Πρόσωπα οι ενέργειες; Ο Παλαμάς, που δεν αναπτύσσει κάποιαν πρωτότυπη διδασκαλία περί Τριάδος, αναφέρει προς ‘υπεράσπισίν’ του τριαδικά, παραδοσιακά χωρία· και μπορεί έτσι να πη μαζί με τον Γρηγόριο Ναζιανζηνό (τον Θεολόγο…), ότι αποκαλύφθηκε με τις ενέργειές του σε τρεις διαφορετικές εποχές με τα τρία του Πρόσωπα ο Θεός· τα οποία δεν ‘αποτυπώνουν’ ωστόσο τριαδικά την ‘πράξη’ τού Θεού, ενώ φαίνεται να είναι τόσο στενά συνδεδεμένα απ’ την άλλη η Τριάδα και οι ενέργειες, ώστε να θυμόμαστε αυτό που λέει ο Έκαρτ (Eckhart): ότι είναι το στραμμένο προς τον Κόσμο πρόσωπο του Θεού η Τριάδα, πίσω απ’ το οποίο και μένει κρυμμένη η άγνωστη άβυσσος (Abyssus) της ενότητας του Θεού.

       O J. Meyendorff, και μετά απ’ αυτόν οι E. Jȕngel και L. Bouyer συνηγορούν για τη συμφωνία  (( ; ))  τριαδικής και θεολογίας τών ενεργειών, ενώ η ‘αδέκαστη’ (‘αδιάφθορη’…) ανάλυση (Analyse) της Dorothea Wendebourg φτάνει στο εξής συμπέρασμα: πως «καθιστούν σωτηριολογικά (soteriologisch) ανενέργητη την Τριάδα» οι παλαμικές ενέργειες (Στο: «Πνεύμα ή ενέργεια; Συμβολή στο ερώτημα της ‘εσω-θεїκής’ θεμελίωσης της χριστιανικής ζωής στη βυζαντινή θεολογία» - Mȕnchen 1980). Τη μια ‘εκφράζεται’ από κοινού στις Ιδέες(;;;) τού Κόσμου ολόκληρος ο τριαδικός Θεός, και συμμετέχει επίσης στην ολότητά τους (των Ιδεών…) το «θεωμένο», δημιουργημένο υποκείμενο, και δεν εξαιρείται ‘κατόπιν’ ούτε η αποκάλυψη του Θεού στον Χριστό απ’ αυτό – ο οποίος Χριστός καθίσταται μόνον η υψίστη, ως «απαρχή» (aparche) τής θεώσεώς μας, ‘περίπτωση’ της σκοπούμενης στη Δημιουργία και τη Χάρι ενώσεως μεταξύ Θεού και Κόσμου  (( ! )) · ενώ εμφανίζεται τελικά τόσο ‘ρυθμισμένη’ προς έναν Κόσμο η ανήκουσα στην εσωτερική ουσία τού Θεού «στροφή προς τα έξω», ώστε να μη μπορή να οδηγήση σε καμμιάν ελεύθερη σύνδεση του Θεού προς τον Κόσμο του η τονισμένη αρχικά ελεύθερη θέληση του Θεού για τη Δημιουργία τού Κόσμου (βρίσκεται στην Ουσία η ελευθερία, στις δε Ενέργειες η σύνδεση προς τον Κόσμο): «Είναι πάντοτε αμέτοχος ως προς την ίδια του τη συμμετοχή ο Θεός»  (ό.π.: «Συμμετέχουν τόσο πολύ από αιώνος οι ενέργειες, ώστε να μην έχη βαρύτητα ή σημασία, να μη ‘λογαριάζεται’ δίπλα σ’ αυτό η ελεύθερη ‘πράξη’ τού Θεού»)   (( Ίσως ‘ξεχνούν’ εδώ – δεν το γνώρισαν ποτέ – ότι είναι άκτιστες οι ενέργειες του Θεού… )) .

        Ο Καρλ Μπαρθ (Karl Barth) ‘τοποθετήθηκε’ δικαίως ως προς αυτήν τη διδασκαλία που ματαιώνει  (( ! ))  την οικονομική αυτο-φανέρωση (αυτο-κοινοποίηση…) του τριαδικού Θεού, παρομοιάζοντάς την με την καταδικασμένη στη Δύση διδασκαλία τού Gilbert de la Porrė, ότι «είναι πραγματικά διαφορετική απ’ τον Θεό η θεότητα ως η πληρότητα των θεїκών ιδιοτήτων», και υποστηρίζοντας γι’ αυτό τον αντίπαλο του Παλαμά, Νικηφόρο Γρηγορά   (( Οι ‘ενέργειες’ ματαιώνουν την ‘ουσία’, με την οποίαν και μόνον η Δύση ‘συνομιλεί’… )) . Όμως η Σύνοδος της Κωνσταντινούπολης το 1351 επικρότησε τη διδασκαλία τού Παλαμά, «και ‘πρέπει’, ‘οφείλει’ να αναφέρεται μέχρι και σήμερα στη διδασκαλία αυτή η ανατολική Ορθοδοξία».

         Τα δυό αρχικά μας ερωτήματα δεν χρειάζεται λοιπόν να απαντηθούν ‘παλαμικά’, μπορούν (κάλλιστα…) να απαντηθούν τριαδικά. Οι μεμονωμένες υποστάσεις αναφέρονται απ’ τον ίδιο τους τον εαυτό πέρα απ’ αυτές, αφού σχετίζονται η κάθε μια με τις άλλες· και δεν χρειάζεται να προστεθή κανένα “donatum” («δωρηθέν»…) στην ουσία τού Αγίου Πνεύματος, το οποίο είναι ήδη ένα “donum” («δώρο»…) εσω-θεїκά (στο εσωτερικό τής θεότητας…)· η δε αναφορά τού τριαδικού Θεού πέρα απ’ αυτόν δεν βρίσκεται στην ουσία του, αλλά στην ελευθερία του   (( Κύριε, ελέησον! Μα ακριβώς αυτό ‘διδάσκει’ και ο Χρ. Γιανναράς, ότι ελεύθερα ο Θεός σχετίζεται και ‘αγαπά’ τον Κόσμο… )) . Το ότι  μπορεί δε να δωρήση μόνο στον άλλον τον εαυτό του ένα πεπερασμένο πρόσωπο, ενώ μένει αδώρητο το ίδιο, αυτό είναι ένα σόφισμα (Sophisma), γιατί αποσκοπεί στο να δώση τον ίδιον του τον εαυτό δωρούμενο αυτό το πρόσωπο, καθώς θα αυτο-αναιρούνταν, αν μπορούσε να δωρήση τον ίδιον του τον εαυτό, το δώρο. Αλλά κι αν θα ήθελε να δη κανείς μιαν τελευταία  (( ! )) , λόγω τού πεπερασμένου, αδυναμία εδώ (γιατί είναι “ultima solitudo”, «έσχατα μόνο» το πεπερασμένο πρόσωπο κατά τον Scotus), παραμένει ωστόσο imago, εικόνα τών θεїκών προσώπων το πεπερασμένο, ανθρώπινο πρόσωπο, που οι μεταξύ τους σχέσεις μαρτυρούν, ότι δεν απομένει κανένα αδώρητο υπόλειμμα στο ‘δόσιμό’ τους (Hingabe ≈ εγκατάλειψη, παραίτηση, παράδοση, υποταγή…) – όπως αυτό συμβαίνει στο «αμέθεκτον» (“Amethekton”) των πλατωνικών και του Γρηγορίου Παλαμά   (( Είναι ξεκάθαρο: Δεν υποχωρούν ούτε ρούπι απ’ τις κακοδοξίες. Μόνον που τώρα ‘σφιχταγκαλιάζουν’ και την καθ’ ημάς Ανατολή με τη νέα αίρεση περί τής Οικονομίας τού Αγίου Πνεύματος, την οποίαν και έχει ήδη αποδεχθή ο καθ’ ημάς ‘κλήρος’ – και ο ακατήχητος εν πολλοίς ‘λαός’ – με τον καταστροφικό για την αληθινή Εκκλησία ‘κληρικαλισμό’… )) .

       ( τέλος κεφαλαίου· συνεχίζεται με το επόμενο κεφάλαιο: «Μεσαίωνας» )

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΡΙΑΝΤΑ ΟΛΟΚΛΗΡΑ ΧΡΟΝΙΑ ΧΩΡΙΣ ΦΩΣ ΝΕΡΟ ΤΗΛΕΦΩΝΟ ΑΥΤΟΙ ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΙ ΘΕΟΛΟΓΟΙ ΔΕΝ ΚΑΤΟΡΘΩΣΑΝ ΝΑ ΥΠΟΨΙΑΣΤΟΥΝ ΟΤΙ ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΕ Ο ΥΙΟΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΤΟΥ ΖΩΝΤΟΣ ΚΑΙ ΟΧΙ ΟΙ ΑΚΤΙΣΤΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ.
ΑΛΛΟΙΜΟΝΟ ΤΟΥΣ ΜΕΤΑΠΑΤΕΡΙΚΟΥΣ ΔΑΣΚΑΛΟΥΣ ΠΟΥ ΠΑΠΑΓΑΛΙΖΟΥΜΕ.

Αμέθυστος