Ο ΗΘΙΚΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ (27)-τελευταίο

Συνέχεια από:Παρασκευή, 16 Οκτωβρίου 2015
  Ο ΗΘΙΚΟΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

Του Pierre Aubenque.

VIII. Τύχη και Επικαιρότης της Αριστοτελικής ηθικής.

Ο Vico ήθελε να αποκαταστήσει την πρακτική φιλοσοφία, αναγνωρισμένη στην ιδιαιτερότητά της και στην ακεραιότητά της έναντι της θεωρίας στην παιδεία και να της δώσει μία εξέχουσα θέση. Και μ'αυτό επανενεργοποιούσε το αριστοτελικό πνεύμα. Ο Κάντ υποχρεώθηκε να καταφέρει εναντίον του μία επίθεση αποφασιστικής σημασίας φαινομενικώς. Αλλά αντιπροσώπευε ταυτόχρονα και μία αφιέρωση στην ακρίβειά του και στην ικανότητά του να αποτελέσει μία εναλλαγή στην ηθική επιλογή. Ο Αριστοτελισμός είναι ο κατεξοχήν αντίπαλος του Κάντ στο ηθικό πεδίο, διότι αντιπροσωπεύει την πιό επεξεργασμένη μορφή ευδαιμονισμού, μίας θεωρίας δηλαδή η οποία βλέπει στην αναζήτηση της ευτυχίας το νόμιμο τέλος τής ανθρώπινης δραστηριότητος.

          Ο Κάντ απορρίπτει αυτή την ιδέα, διότι η εξάρτηση τής ηθικής απο την ευτυχία,  ισούται απο το ένα μέρος στήν μείωση τής ηθικής σέ τυχαία και άδηλη, εάν είναι αλήθεια ότι η ευτυχία, "ένα ιδανικό της φαντασίας", είναι μία σύνθετη ιδέα και επομένως συγκεχυμένη. Και απο το άλλο και κατεξοχήν, σημαίνει να καταστήσουμε την ηθική "ετερόνομη", εξαρτημένη δηλαδή για την πραγματοποίησή της απο νόμους (στην πραγματικότητα τους νόμους της φύσεως) οι οποίοι τής είναι εξωτερικοί. Η ιδιοφυία του Κάντ συνίσταται στην ανεξαρτητοποίηση της πρακτικής φιλοσοφίας απο κάθε θεωρία, χωρίς να την εγκαταλείψει, όμως στην τύχη: Η πρακτική φιλοσοφία είναι νοησιαρχική με την έννοια ότι βασίζεται στην μορφή, στην φόρμα (στον τύπο) τού νόμου τής νοησιαρχίας και όχι στο περιεχόμενο της. Έτσι ή διανοητική βούληση μπορεί να είναι αυτόνομη να επινοήσει έναν δικό της νόμο, καθότι υπάγεται μόνον στον τύπο της νοήσεως ο οποίος περιέχεται σ'αυτή χωρίς αμφιβολία Ο Κάντ συνειδητοποίησε το γεγονός ότι ο φορμαλισμός του εναντιωνόταν στην αριστοτελική ιδέα της φρονήσεως, η οποία αντιπροσώπευε την ενότητα της θεωρίας και της πράξης, της φόρμας και του περιεχομένου. Απο εδώ προκύπτει και η επίθεση του Κάντ εναντίον τής φρονήσεως, την οποία απορρίπτει με κάθε συνέπεια στο δεύτερο μέρος τής "θεμελίωσης τής Μεταφυσικής των Ηθών", όπου δέν την κατατάσσει στις αρετές και δέν της προσφέρει καμμία θέση στο ηθικό του σύστημα. Και ενώ η ηθική επιταγή είναι κατηγορηματική, η επιταγή της φρονήσεως είναι υποθετική, βάζει σε τάξη δηλαδή την διπλή συνθήκη της πραγματοποιήσεως της πράξης και στην προαπαιτούμενη αποφυγή κάθε εκτροπής των συνεπειών της. Μ'αυτή την σημασία, η κουλτούρα της φρονήσεως μπορεί να έχει βεβαίως κάποια λειτουργικότητα στην εκπαίδευση, πολύ κοντινή στην τεχνική ικανότητα, όμως η φρόνηση κατατάσσεται στον "πραγματισμό", δηλαδή στο σύνολο των κανόνων που επιτρέπουν στον άνθρωπο να αναπτύξει την τάση του πρός την ευτυχία. Αλλά για τον ίδιο λόγο αποκλείεται απο την "πρακτική", απο την νοησιαρχική σκοπιμότητα που μόνον αυτή μπορεί να θεμελιώσει την ηθική.
 Για ένα είδος παιχνιδιού ισορροπιών, η κριτική στην οποία υποβάλλει ο Χέγκελ τον Καντιανό φορμαλισμό αντιπροσωπεύει μία κάποια επιστροφή στον αριστοτελισμό. Στην υποκειμενική και αφηρημένη ηθική, της οποίας η πρακτική "ανεπηρέαστη" εφαρμογή θα καταλήξει τόσο στην ανεπάρκεια της "ωραίας ψυχής", όσο και αντιστρόφως στις ιστορικές αποτυχίες του τρόμου, [Ο Ροβεσπιέρος, λέει ο Χέγκελ, πήρε στα σοβαρά την αρετή, αλλά την υποκειμενική αρετή, η οποία κυβερνά βασιζόμενη στην πρόθεση, και φέρει μαζί της την πιό στυγερή τυραννία; και στην ίδια γραμμή απο το 1790 ο Edmond Burke μελετώντας την Γαλλική επανάσταση, είχε φανερώσει προφητικά ότι ο ηθικισμός οδηγεί στον Τρόμο. Η γαλλική επανάσταση ακολούθησε ένα αφηρημένο ιδανικό δικαιοσύνης, διότι της έλειπαν οι αριστοτελικές αρετές της ισότητος και της φρονήσεως!]. Ο Χέγκελ αντιθέτει την αντικειμενική ηθική, η οποία είναι η συγκεκριμένη πραγματικότης των ηθών και των θεσμών ριζωμένη στην πνευματική και κοινωνική φύση τού ανθρώπου και στοχεύει, μέσω της μεσολαβήσεως, στην σύνθεση, στην ισορροπία των ενδιαφερόντων, στην ειρήνευση των παθών και στην αμοιβαία αναγνώριση ανάμεσα στους ανθρώπους, που είναι το Εγελιανό όνομα της φιλίας.

          Ο στοχασμός πάνω στις δοκιμασίες που γνώρισε η ανθρωπότης στον αιώνα μας, οι οποίες οφείλονται κυρίως στην υποχώρηση των ιδεαλιστικών φιλοσοφιών, οδήγησε στα τελευταία σαράντα χρόνια σ'αυτό που ορίσθηκε σαν η επανενεργοποίηση της πρακτικής φιλοσοφίας, με την αριστοτελική σημασία του όρου. Έτσι η Χάνα Άρεντ, στο βιβλίο της (Vita Activa του 1958 ή The human condition), προσπάθησε αντιδρώντας στην φιλοσοφία των μοντέρνων χρόνων, να ξαναδώσει μία ξεχωριστή θέση στην πράξη, η οποία διακρινόμενη απο την ποίηση (παραγωγικότης, εργασία) στην οποία προσπαθούσαν να την περιορίσουν, δέν είναι η πραγματοποίηση ενός εξωτερικού μοντέλου, αλλά η πλήρης ενυπάρχουσα έκφραση του ανθρώπινου υποκειμένου. Ο κινητήρας αυτής της έκφρασης είναι ο λόγος, η ανταλλαγή λέξεων, η ανεμπόδιστη επικοινωνία με τον άλλο άνθρωπο σε μία ανοιχτή κοινωνία η οποία διοικείται δημοκρατικά. Η Άρεντ λοιπόν λάβαινε θέση σε μία σειρά αναλύσεων οι οποίες έτειναν ιδιαιτέρως στην Γερμανία, να αντιπαραθέσουν μία ανοιχτή λογική, επικοινωνιακή, χειραφετημένη, στην οργανωμένη λογική, την εν δυνάμει καταπιεστική, την οποία απαιτούσε η μοντέρνα ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας.

          Μ'αυτόν τον τρόπο γεννήθηκε ένα ρεύμα, το οποίο αυτοορίζεται "νεο-αριστοτελισμός", το οποίο με κάποιες διαφοροποιήσεις, έχει το κοινό χαρακτηριστικό ότι βρίσκει στον Αριστοτέλη και ιδιαιτέρως στην ηθική του, ένα είδος αντιμοντέλου για να αντιπαρατεθει στους θεωρητικο-πρακτικούς τρόπους σκέψης του μοντερνισμού. Το ρήγμα ανάμεσα σε μία επιστήμη αξιολογικώς ουδέτερη και την πρακτική, στην οποία δέν απομένει άλλη επιλογή παρά να είναι ένα φαινόμενο ανάμεσα στα άλλα, επιστημονικώς καθορισμένο, ή να εγκαταλειφθή στην τυχαιότητα τής αποφάσεως, υπερβαίνεται με την βοήθεια μίας φρόνημης κατανοήσεως, αυτοαναφερόμενης-μία γνώση του εαυτού είναι μία καθαυτή γνώση-η οποία καθορίζει την λογική απόφαση υπολογίζοντας τα νόμιμα ενδιαφέροντα του υποκειμένου. Ο Γκάνταμερ διέκρινε μάλιστα στην αριστοτελική φρόνηση το μοντέλο της ερμηνευτικής προόδου, το οποίο μπρός σε μία δεδομένη κατάσταση, προ-λαμβάνει την ολότητα και προβάλλει αυτή την πρόβλεψη στην κατανόηση τών μερών και στις αποφάσεις που προκύπτουν. Στην μεθοδολογική τάξη, για να κατευθύνουμε την ενέργεια προτιμούμε μία διαλογική κατανόηση, απελευθερωτική, ανοιχτή στην πολλαπλότητα των λόγων, απο μία κατανόηση αποδεικτική, μονοσήμαντη, εν δυνάμει αυταρχική. Στην τάξη των αξιών υπογραμμίζεται η διάσταση της κοινότητος της ανθρώπινης υπάρξεως: η συμφωνία, η συνύπαρξη, η συγκατάθεση και η φιλία δέν είναι καρποί κάποιου συμβολαίου, δηλαδή της τεχνητής συμπαρατάξεως ατομικών βουλήσεων, ούτε το αποτέλεσμα της συμπτώσεως εγωϊστικών συμφερόντων, αλλά αντιπροσωπεύουν την πλήρη έκφραση του ανθρώπου ο οποίος ζεί φυσικά εν κοινωνία. Αυτός ο νεο-αριστοτελισμός κάτω απο διαφορετικές μορφές, βρήκε υπερασπιστές στις Η.Π.Α (E. Voegelin, Leo Strauss) στην Γερμανία (εκτός του Γκάνταμερ και τον K. Riedel, και τον J. Ritter) Στην Ιταλία (τον E.Berti, τον F. Volpi) Και ο συγγραφέας αυτών των σελίδων μπόρεσε να συνεισφέρει στην Γαλλία. Η αριστοτελική ηθική παραμένει για μας σήμερα, μία απο τις πιό ψηλές στιγμές της ερμηνείας της ανθρώπινης υπάρξεως. Δέν έχει αναπτύξει ακόμη όλες της τις συνέπειες, ούτε παρήγαγε όλα της τα αποτελέσματα!

          Η κριτική η οποία διαδίδεται γενικώς στις μέρες μας, της μοντέρνας νοήσεως-η οποία έγινε όργανο μίας φύσεως την οποία αυτή η ίδια βοήθησε να υψωθεί σαν οικουμενικός και απόλυτος κανόνας και γι'αυτόν τον λόγο-εν δυνάμει αυταρχικός -αφήνει την θέση της σε ένα νέο μοντέλο πρακτικής νοήσεως, εκείνο μίας νοήσεως πιό απελευθερωτικής και επικοινωνιακής, παρά συμπερασματικής ή μεθοδικής. Σύμφωνα μ'αυτό το μοντέλο, το οποίο θα μπορούσε δικαιωματικά να επικαλεστεί το όνομα του Αριστοτέλη, μία πολυποίκιλη και πολλαπλή φύση,-ενός ανθρώπινου κόσμου, ο οποίος δέν έχει χαθεί ούτε έχασε την ανθρωπιά του απο τις κατασκευές τής επιστήμης-προσφέρει στον άνθρωπο τον τόπο στον οποίο μπορεί να σταθεροποιήσει την κατοικία του, την παραμονή του και την ευκαιρία να πραγματοποιήσει τις δυνατότητες του, τις πιό υψηλές και ευγενικές, σε αρμονία με το φυσικό του περιβάλλον και σε συμφωνία με τους άλλους ανθρώπους.

Τέλος.

Αμέθυστος

ΣΧΟΛΙΟ:  Η ηθική τού Καντ είναι ο θεμέλιος λίθος τών οργανώσεων καί τών οργανωσιακών πού κατέστρεψαν τήν Παράδοσή μας.  "Η ελευθερία τού ήθους" τού Γιανναρά είναι ένα τέτοιο συνεπέστατο παράδειγμα

Αμέθυστος