Το κακό δεν είναι ζήτημα μεταφυσικής τάξης, αλλά ηθικής τάξης
Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ συντρίβει τον Σατανά, Guido Reni, 1636.ΤΟ ΚΑΝΤΙΑΝΟ ΡΙΖΙΚΟ ΚΑΚΟ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ
Σύμφωνα με τον Καντ, το κακό είναι ο καρπός της ελευθερίας του ατόμου. Ωστόσο, το κακό μπορεί να ριζοσπαστικοποιηθεί στον άνθρωπο και να γίνει μέρος της ύπαρξής του, μέσω ελεύθερων και επαναλαμβανόμενων κακών πράξεων. Είναι σαν να έχει συνηθίσει ο άνθρωπος να κάνει κακό και γίνεται από τη φύση του κακός. Η ριζοσπαστικοποίηση του κακού, λοιπόν, είναι εύκολα παρατηρήσιμη στις ανθρώπινες πράξεις. Αρκούν όλα αυτά για να καταδείξουν την έμφυτη τάση του ανθρώπου προς το κακό;Στον Καντ, το κακό δεν είναι ζήτημα της μεταφυσικής τάξης, αλλά της ηθικής τάξης και η ριζοσπαστικοποίησή του είναι εμπειρικά παρατηρήσιμη. Δεν είναι μεταφυσικής τάξης αφού στον άνθρωπο το κακό δεν μπορεί να αποδοθεί στην ουσία του, ούτε αν είναι δημιούργημα του Θεού, ούτε από τη βιολογικής του σκοπιά ανήκει στο ανθρώπινο είδος, με λίγα λόγια: τό κακό δεν είναι έμφυτο, όχι με αυτή την έννοια. Το κακό στον άνθρωπο μπορεί να ειπωθεί ότι είναι έμφυτο στο βαθμό που ριζοσπαστικοποιείται στο ελεύθερο υποκείμενο και γίνεται (πρωτότυπο) απόκτημα της ίδιας του της φύσης. Το κακό είναι καρπός της ελευθερίας του ατόμου και ως εκ τούτου προσλαμβάνει ηθικά χαρακτηριστικά. Αν ο άνθρωπος κάνει το κακό, είναι επειδή είναι εκ φύσεως ελεύθερος: η ενοχή του κακού ανήκει στον άνθρωπο καθώς είναι προικισμένος με ελεύθερη βούληση. Μόνο μέσα από τη διαιώνιση των «κακών» επιλογών και τη συνακόλουθη ριζοσπαστικοποίηση του κακού που απορρέει από αυτές τις επιλογές, μπορεί να ειπωθεί ότι το κακό γίνεται πρωτότυπο απόκτημα στον άνθρωπο και, επομένως, «έμφυτο». Είναι σαν να έχει συνηθίσει ο άνθρωπος να κάνει το κακό και να γίνεται αληθινά κακός από τη φύση του: το κακό ριζοσπαστικοποιείται μέσα του. Αν, λοιπόν, παρατηρήσουμε την ανθρώπινη δράση σε όλη την ιστορία, η ετυμηγορία για τον άνθρωπο γίνεται σίγουρη και προφανής, αλλά εξαρτάται πάντα και σε κάθε περίπτωση από τη δική του ελευθερία:
« Ο άνθρωπος, όπως είναι γνωστός εκ πείρας, δεν μπορεί να κριθεί διαφορετικά, ή με την έννοια ότι η τάση προς το κακό μπορεί να προϋποτίθεται σε κάθε άνθρωπο, ακόμη και στον καλύτερο [...]. Αυτή η τάση πρέπει να θεωρείται [...] όχι ως φυσική διάθεση, αλλά ως κάτι που μπορεί να αποδοθεί στον άνθρωπο, [...] αφού όσο κι αν είναι απαραίτητο αυτή η τάση να είναι πάντα ένοχη, μπορούμε να την ονομάσουμε ριζοσπαστική και έμφυτο κακό στη φύση (αλλά η αιτία του οποίου είμαστε εμείς οι ίδιοι)» . (I. Kant, Radical Evil )
Ο Καντ δίνει τα παραδείγματα της κατάστασης της φύσης, της κατάστασης του πολιτισμού και του διεθνούς κράτους, στα οποία η ριζοσπαστικοποίηση της τάσης προς το κακό στον άνθρωπο είναι ορατή και γίνεται εμφανής. Πρόκειται για «συνταρακτικά παραδείγματα που η εμπειρία μάς βάζει μπροστά στα μάτια στις υποθέσεις των ανθρώπων». (I. Kant, Radical Evil ). Σε καμία από τις τρεις ιστορικές στιγμές δεν είναι δυνατόν να βρεθεί πλήρης απουσία του κακού, αντιθέτως. Στην κατάσταση της φύσης, όπου πολλοί φιλόσοφοι του παρελθόντος αναζήτησαν τη φυσική καλοσύνη του ανθρώπου, βρίσκουμε:
«σκηνές ψυχρής αγριότητας που μας παρουσιάζουν τις σφαγές του Tofoa της Νέας Ζηλανδίας, των Νήσων τών ναυτικών και τις αδιάκοπες σφαγές (αναφέρεται από τον Captain Hearne) που λαμβάνουν χώρα στις απέραντες ερήμους της βορειοδυτικής Αμερικής, και από τις οποίες Ο άνθρωπος δέν έχει κανένα πλεονέκτημα. έτσι θα υπάρξουν κακίες ωμότητας περισσότερο από ό,τι είναι απαραίτητο για να αποστασιοποιηθεί κανείς από τη γνώμη αυτών των φιλοσόφων». (I. Kant, Radical Evil ).
Στην κατάσταση του πολιτισμού, στην οποία η ανθρώπινη φύση θα έπρεπε να γίνεται περισσότερο γνωστή, στην οποία ισχύει ο νόμος και τα άτομα ζουν σε μεγάλες και πολύπλοκες κοινωνίες, θα βρούμε αντ' αυτού:
«Τα παράπονα της ανθρωπότητας ενάντια στο μυστικό ψέμα που εισχωρεί ακόμη και στην πιο οικεία φιλία, τόσο πολύ που η μετριοπάθεια της εμπιστοσύνης στην αμοιβαία εμπιστοσύνη θεωρείται, ακόμη και από τους καλύτερους φίλους, ως καθολική αρχή σύνεσης. […] θα υπάρξουν κακίες τής κουλτούρας και του πολιτισμού (τα πιο ταπεινωτικά από όλα) σε επαρκή ποσότητα για να προτιμήσουμε να κοιτάξουμε μακριά από τη συμπεριφορά των ανθρώπων, αντί να πέσουμε σε μια άλλη κακία, αυτή της μισανθρωπίας». (I. Kant, Radical Evil ).
Τέλος, το διεθνές κράτος είναι αυτό που πρέπει να αντιπροσωπεύει το υψηλότερο επίπεδο του ανθρώπου. Σε αυτό, θεωρητικά, οι διάφορες χώρες του κόσμου, που έχουν φτάσει στο υψηλότερο επίπεδο πολιτισμού, συνυπάρχουν και διατηρούν σχέσεις αμοιβαίας συμμαχίας. Στην πράξη, ωστόσο, το διεθνές κράτος αποδεικνύεται ότι είναι ένα σύνθετο που αποτελείται από τα χειρότερα από τα δύο προηγούμενα είδη κρατών, αυτό της φύσης και αυτό του πολιτισμού, καί πράγματι εδώ:
«Τα πολιτισμένα έθνη στέκονται μεταξύ τους στη σχέση της αγενούς κατάστασης της φύσης (αέναη κατάσταση πολέμου), από την οποία, πράγματι, πήραν τη σταθερή απόφαση να μην απομακρυνθούν ποτέ. […] ο φιλοσοφικός χιλιασμός, ο οποίος ελπίζει σε μια κατάσταση αέναης ειρήνης, που βασίζεται σε μια ένωση εθνών ως παγκόσμια δημοκρατία, περιφρονείται παγκοσμίως ως υπερβολή, με τον ίδιο τρόπο όπως ο θεολογικός χιλιασμός, που προσδοκά την τέλεια ηθική βελτίωση όλων ανθρώπινη φυλή . " (I. Kant, Radical Evil ).
Agent Orange , το χημικό όπλο που χρησιμοποίησαν οι ΗΠΑ στον πόλεμο του Βιετνάμ
Χάρτης περιοχών που έχουν μολυνθεί από το Agent Orange.Εν ολίγοις, η εμπειρία δεν μπορεί ποτέ να ανακαλύψει τη ρίζα του κακού, γιατί η αρχή που μας κάνει να αποδεχόμαστε μια αρχή, είτε κακή είτε καλή, είναι ακατάληπτος και προηγείται κάθε εμπειρίας. Ακόμα κι αν είναι αλήθεια ότι δεν μπορούμε να γνωρίζουμε την αρχή που μας οδηγεί να αποδεχόμαστε κακές αρχές, μπορούμε, ωστόσο, να είμαστε σίγουροι για την ελευθερία μας, την ελεύθερη βούλησή μας και τη δυνατότητά μας να επιλέξουμε μεταξύ μιας καλής και μιας κακής πράξης. Ακολουθώντας τον καντιανό συλλογισμό, μπορούμε επομένως να συνηθίσουμε να επιλέγουμε καλές πράξεις, έτσι ώστε αρχικά να τείνουμε περισσότερο προς τα καλά παρά τα κακά αξιώματα. Φυσικά, η ιστορία μας διδάσκει ότι μια ανθρωπότητα συνηθισμένη στο καλό είναι απίθανη, για να μην πω αδύνατη. Σκεφτείτε μόνο τους πολέμους που έγιναν μετά τον Καντ, μέχρι σήμερα, με αυτούς που βιώνουμε. Ίσως στις μέρες μας, ο Καντ θα δίσταζε να πει ότι τα ανθρώπινα όντα δεν είναι εκ φύσεως κακά, κοιτάζοντας τα γεγονότα των ανθρώπων που είναι ακόμη πιο ανησυχητικά από αυτά που ανέλυσε, που συμβαίνουν και που έχουν συμβεί. Αλλά αν είχε δίκιο για το γεγονός ότι μια τάση μπορεί να ριζοσπαστικοποιηθεί μέσω της συνήθειας, ακόμη και χωρίς να γνωρίζουμε ποια αρχή μας ωθεί να αποδεχτούμε ένα αξίωμα αντί για ένα άλλο, μπορούμε σίγουρα να εργαστούμε για να συνηθίσουμε να κάνουμε καλό. Και, ίσως, μπορούμε επίσης να εκπαιδευτούμε για τα καλά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου