ΜΙΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΑΘΕΟΥΣ (10)

Συνέχεια από Δευτέρα, 9 Σεπτεμβρίου 2013

Η ΑΙΩΝΙΑ, ΑΔΙΑΛΕΙΠΤΟΣ ΘΡΗΣΚΕΙΑ.
Του Franco Ferrarotti.
Μετα-Χριστιανικοί στοχασμοί.
 Η ΑΙΩΝΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ

Η «Ελευθερία του Χριστιανού» και η Γένεση της μεταχριστιανικής διαφωνίας

1) Η υποκειμενοποίηση του κανόνος

Για την θεμελίωση μιας λογικής μετανοησιαρχικής η υποκειμενοποίηση της εμπειρίας του Ιερού, έξω από ελέγχους θρησκευτικο-διοικητικούς εξωτερικούς, είναι βασική. Σε αυτή την προοπτική πρέπει να επαναπροσληφθεί ολόκληρο το μάθημα του Λούθηρου, ελευθερώνοντάς το, μέσα στο όρια του δυνατού, από την βαριά καλύπτρα των διαστρεβλώσεων, κάτω από την οποία, τόσο η εικονοκλαστική ομάδα, όσο και η θρασύτατη αγιογραφία, συνεργαζόμενες την έχουν θάψει. Το θέμα είναι δύσκολο αλλά και γοητευτικό ταυτοχρόνως. Το πρόβλημα της ελευθερίας ακουμπά δύο όχθες, ας πούμε: είναι ένα πρόβλημα θεωρητικού καθορισμού αλλά ταυτοχρόνως καλύπτει και την πρακτική ζωή. Εμπλέκει θέματα αρχής αλλά χαρακτηρίζει και την υπαρξιακή καθημερινότητα.

Αυτό είναι ιδιαιτέρως αληθινό και σημαντικό για την μορφή του Λούθηρου. Σε αυτόν ιστορία και βιογραφία, θεολογική σκέψη και πίστη, συγκινησιακή μεταφορά και διανοητική καθαρότης συγκλίνουν μέχρι να μας δώσουν μια ενότητα θεωρίας και πράξης ξεχωριστής δυνάμεως. Δεν θα προσπαθήσουμε λοιπόν να προσφέρουμε εδώ μια εξαντλητική εξέταση του θέματος με ιστορικό-αναλυτικούς όρους, ακολουθώντας βήμα-βήμα την κοπιαστική κίνηση της εξελίξεως, από την πρώτη ανάδυση της μικρής διαφωνίας μέχρι την ολοκληρωμένη έκφραση των ανθρώπινων δικαιωμάτων με την σύγχρονη σημασία, του ατόμου δηλαδή σαν μιας πραγματικότητος σχετικώς αυτόνομης και επαρκούς ή με τους όρους του Καντ, του «ανθρωπίνου προσώπου σαν απόλυτης ενότητος», σκοπό και όχι όργανο της κοινωνικής πράξης, παράδοξη έκφραση της «ακοινώνητης κοινωνικότητος του ανθρώπου».

Θα προσπαθήσουμε να αναρωτηθούμε πάνω στην μοίρα ενός ανθρώπου, του Λούθηρου και στην ξεχωριστή ιστορική του επιρροή. Η πρόθεσίς μας συνίσταται στην προσπάθειά μας να συλλάβουμε την σημασία του συνόλου, μία ολοκληρωμένη ερμηνεία η οποία θα τονίζει τους λόγους για τους οποίους υπάρχει αυτό το συνεχές ενδιαφέρον για μας σήμερα, της λουθηρανικής εμπειρίας. Και σχετικώς με την «ελευθερία του Χριστιανού», η ερώτηση που μας κινεί είναι απλή: γιατί είναι ακόμη τόσο επίκαιρη;

Ας θυμηθούμε κατ’ αρχάς λοιπόν πως πίσω από αυτές τις εκφράσεις, τόσο αθώες φαινομενικώς, κρύβονται δύσκολα προβλήματα μεθόδου. Το άτομο δεν είναι με κανένα τρόπο ξένο προς τα ιστορικά τεκταινόμενα ούτε μπορούμε να το θεωρήσουμε έτσι πρόχειρα, έναν αντικατοπτρισμό, μια εικόνα δηλαδή, ένα επιφαινόμενο, των καταστάσεων. Η μοναχική προσπάθεια του ατόμου έχει την βαρύτητά της. Είναι αλήθεια πως η ελευθερία της πρωτοβουλίας –η ατομική απόφαση– δεν πραγματοποιείται στο κοινωνικό κενό, πως προϋποθέτει την κοινωνία, πως βρίσκονται εν δράσει αμοιβαίες επιρροές αλληλεξαρτήσεως των οποίων την διαλεκτική σχέση δεν είναι εύκολο να κατανοήσουμε ούτε και να προσδιορίσουμε αναλυτικά, να σταθεροποιήσουμε και να εξηγήσουμε. Δίνονται όμως κάποια ιστορικά ραντεβού, ας πούμε, «δεσμοί», αληθινές διασταυρώσεις στις οποίες όλες οι μεταβλητές που παίζουν, επισυνάπτονται, συγκλίνουν, συγκεντρώνονται και ενσαρκώνονται σε ένα μόνο άτομο, γίνονται μοίρα! Από αφηρημένες κατηγορίες ή δογματικές έριδες γίνονται βιογραφία! Τα όρια των ιστορικών εξηγήσεων, των ψυχολογικών ή των κοινωνιολογικών, που τείνουν να μειώσουν όλες τις συμπεριφορές του ατόμου, σε ιδιαιτερότητες που δημιουργήθηκαν από το οικογενειακό και το κοινωνικό περιβάλλον, γίνονται τότε ξεκάθαρα.

Κάθε άτομο, δεν είναι τίποτε άλλο βεβαίως από ένα σύμπαν εξατομικευμένο. Υπάρχει μια κοινωνικότης του ατομικού, η οποία δεν πρέπει ποτέ να ξεχνιέται, η οποία κάνει κάθε άτομο το στενογραφικό σημείο μιας ολόκληρης κουλτούρας. Το μεγαλείο όμως μιας προσωπικότητος συνίσταται ακριβώς στην υπέρβαση των περιορισμών ενός δεδομένου περιβάλλοντος. Δεν διαθέτουμε ακόμη μια κοινωνικο-ψυχολογία συστηματική της διαφωνίας, της διχόνοιας, της διαστάσεως, ώστε να μας διαφωτίσει την γέννηση των επαναστατημένων μειονοτήτων. Είμαστε παραδοσιακά τόσο ανήσυχοι για την ατομική επιθετικότητα, ώστε δεν μπορούμε να δούμε πως ο αληθινός κίνδυνος είναι η ομοιομορφία και η λογική της αγέλης και δεν είναι η ικανότητα ατομικής τοποθετήσεως, βάσει της ιδιαίτερης συνειδήσεως του καθενός, εναντίον των στάσεων και των απόψεων της μόδας. Ίσως με αυτή την έννοια ο Βιτγκενστάϊν είπε μια φορά πως η ουσία της ιδιοφυίας είναι το κουράγιο. Γι’ αυτόν τον λόγο φοβίζει. Είναι απρόβλεπτη. Δεν γνωρίζουμε, δεν μπορούμε να γνωρίσουμε και ίσως δεν μπορεί ούτε και ο ίδιος, που θα οδηγήσει. Και γι’ αυτόν τον λόγο η επαναληπτική λογική των θεσμών τυπικώς κωδικοποιημένων, αισθάνεται απειλούμενη, αισθάνεται την παρουσία του σαν έναν κίνδυνο.

Το πρώτο μάθημα ελευθερίας που προσφέρεται από τον Λούθηρο δεν πρέπει να το αναζητήσουμε στο μικρό δοκίμιο πάνω στην «Ελευθερία του Χριστιανού», που ίσως ακολουθεί και εκμεταλλεύεται ιστορικές συγκυρίες και ευκαιρίες. Πρέπει να την αναζητήσουμε στην καθολική κατανόηση των στάσεών του απέναντι στα προβλήματα της εποχής στην οποία βρέθηκε να ζει. Η Μεταρρύθμιση, στην ιστορική της πορεία, επηρεάστηκε ουσιωδώς από τοποθετήσεις απέναντι στα προβλήματα της εποχής και από την στάση και τις προσωπικές αποφάσεις του Λούθηρου απέναντι σε αυτά. Για να συλλάβουμε το γενικό νόημα οφείλουμε να εξέλθουμε από την ειδικότητα, και να αναγνωρίσουμε τα όρια των φιλολογικών ερευνών. Ακόμη και για τον Λούθηρο, όπως και για άλλες μορφές, ιστορικά και διανοητικά αξιόλογες και ξεχωριστές, όπως για τον Μαρξ μέχρι τον Νίτσε, για να παραμείνουμε στον διανοητικό κόσμο της γερμανικής γλώσσας, συγκεντρώθηκαν με τα χρόνια κρίσεις και αξιολογήσεις αντιφατικές μεταξύ τους. Για μερικούς διαφωτιστές ο Λούθηρος εμφανίζεται σαν ένας πρωταθλητής της ελευθερίας της συνειδήσεως, ενώ για άλλους μελετητές, όπως για τον Ernst Troeltsch και τον Έριχ Φρομ, είναι ακόμη στραμμένος προς τον Μεσαίωνα και δεν αφήνει τίποτε για να εννοηθεί αυτό που θα είναι το κλίμα της ευρωπαϊκής μοντέρνας διανοήσεως.

Ο αμφίσημος χαρακτήρας, ο αντιφατικός, των ερμηνειών του Λούθηρου, φανερώνεται καθαρά, στην γνωστή ανάλυση του Έριχ Φρομ, απόδραση από την Ελευθερία. Οι κριτικές σημειώσεις του Φρομ αναπτύσσονται με δυσκολία εξ’ αρχής, λόγω της πρόχειρης και απλοϊκής χρήσεως κοινωνιολογικών ακαθόριστων κατηγοριών. «Ο Λούθηρος εξέφρασε, δηλώνει ο Φρομ, τα αισθήματα της μεσαίας τάξεως». Είναι όμως αλήθεια; Είναι νόμιμο να χρησιμοποιούμε κοινωνιολογικές κατηγορίες, τυπικές της βιομηχανικής κοινωνίας, για την εποχή του Λούθηρου, όταν έχουμε υποστηρίξει επιπλέον, πως ο Λούθηρος ήταν ολόκληρος στραμμένος στον Μεσαίωνα;

(Συνεχίζεται)

Σχόλιο: Ας προσέξουμε τον πυρήνα της διαπραγματεύσεως: Οι κανόνες και η Ιεραρχία της Καθολικής Εκκλησίας, ο κληρικαλισμός δηλαδή, με τον Λούθηρο υποκειμενοποιούνται, γίνονται επιλογή της θελήσεως του προσώπου, προσωπικό δεδομένο, ξεκινώντας την μάταιη περίοδο της ψευδοελευθερίας του προσώπου, και δημιουργώντας στην θέση του εσωτερικού ανθρώπου της Ορθοδόξου παραδόσεως, το υποκείμενο, που ματαιώνει τα πάντα, ακόμη και την λογική.

Η διδασκαλία αυτή της υποκειμενοποιήσεως πραγματοποιήθηκε από τις οργανώσεις που κατέκτησαν τους Χριστιανούς μέσω των Γερμανών Ιεραποστόλων, οι οποίοι απεδείχθησαν πολύ πιο αποτελεσματικοί και καταστροφικοί από τους Ουνίτες της Λατινικής Εκκλησίας. Το έργο των οργανώσεων συνεχίζεται μέχρι σήμερα αφού γέννησαν και Ελληνικές μπασταρδεμένες οργανώσεις, όπως τον Σταυρό του Καντιώτη, την Χρυσοπηγή του Χριστόδουλου, που έχει σαν στόχο της την Αρχιεπισκοπή και μόνον, με τελευταίο υποψήφιο τον Ιγνάτιο Βόλου, και τέλος, τους αντάρτες αντι-οικουμενιστές του Μυτιληναίου, που πήρε στα χέρια του ο Τρικαμηνάς, στις μέρες μας. Ας προσθέσουμε μόνον την σκοτεινή Τριανδρία της Μονής Βατοπαιδίου.

Αμέθυστος