« Ο διάβολος βρίσκεται στις λεπτομέρειες
Boris Vallejo Satan and the Guardian Angel 1979Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ... ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ _ _
Ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες: σήκωσε το χέρι αν ξέρεις τη διαφορά μεταξύ... διαφοράς και διαφορετικότητας. Υπάρχουν κάποιες αποχρώσεις, τις οποίες κατανοούν μερικοί ιδιότροποι γλωσσολόγοι. Το λεξικό Zingarelli κάτω από την επικεφαλίδα «διαφορά» δηλώνει την «διαφορετικότητα» ως πρώτη σημασία και το αντίστροφο. Αλλά όχι. Στον πόλεμο των λέξεων που διεξάγει εναντίον μας η εξουσία, απαγορεύοντας ορισμένους και εξαναγκάζοντας τη χρήση άλλων, η διαφορά και η διαφορετικότητα δεν είναι πλέον συνώνυμα. Στο ροζ σύννεφο του Newspeak ο πρώτος όρος είναι κακός, ο δεύτερος καλός.
Μοιάζει με λογοπαίγνιο και εν μέρει είναι, καθόλου ουδέτερο και καθόλου αθώο. Πρώτα η πολιτική ορθότητα, μετά το Newspeak, παραμόρφωσε την έννοια και το νόημα των λέξεων, των εκφράσεων, των τρόπων λόγου, για να τις προσαρμόσει στον τρόπο που αισθάνονται, σκέφτονται, μιλούν, που επιθυμούν οι εξουσιαστές. Εδώ, λοιπόν, δύο όροι όπως η διαφορά και η διαφορετικότητα αποκλίνουν τις έννοιές τους σε σημείο να παίρνουν αντίθετες έννοιες. Ο Gabriele D'Annunzio, ευφάνταστος ταχυδακτυλουργός της γλώσσας, έγραψε στο πρώτο του Laudi (Laus Vitae): «Ω ποικιλομορφία(διαφορετικότητα) πλασμάτων, σειρήνα του κόσμου, εγώ είμαι αυτός που σε αγαπά» . Ο ποιητής της Πεσκάρα σκόπευε να αναφερθεί στο υπέροχο καλειδοσκόπιο των διαφορών, στη γοητεία της εξαιρετικής ποικιλίας της δημιουργίας και των πλασμάτων.
Δεν επιβαρύνει τη σημερινή αστυνομία σκέψης γιατί χρησιμοποίησε τη λέξη «διαφορετικότητα». Η «διαφορά» αποδοκιμάζεται στο νεογλωσσικό θηριοτροφείο. Στην πραγματικότητα, προκαλεί την ανισότητα, μια από τις ανυπέρβλητες απαγορεύσεις της μετανεωτερικότητας. Το θεώρημα της ισότητας γίνεται αξίωμα, δηλαδή μια αυτονόητη αλήθεια, αν και αναπόδεικτη. Το αστείο μυστήριο είναι γιατί το ταμπού σταματά στο επίπεδο του πορτοφολιού, αποδεχόμενο το πιο άδικο από τις διαφορές (ή τη διαφορετικότητα...), αυτό των οικονομικών μέσων. Η ισότητα μετατρέπεται σε ισοδυναμία, δηλαδή ποιοτική αδιαφορία, απαγόρευση κρίσεων ή διαφορετικών απόψεων για έναν αυξανόμενο αριθμό θεμάτων που αφαιρούνται από την ελεύθερη σκέψη.
Το να είμαστε υπέρ των διαφορών μεταξύ των ανθρώπων, των πολιτισμών, η παρατήρηση της άπειρης ποικιλίας του κόσμου μας εκθέτει σε μια αιματηρή κατηγορία, τη λεγόμενη «διαφοροποίηση». Ο όρος είναι πρόσφατος και ο κομματικός ορισμός του προέρχεται, δυστυχώς, από την ιστοσελίδα μιας σχολής του Πιεμόντε. «Παραλλαγή, που χρησιμοποιείται ευρέως σήμερα, του ρατσισμού. Η θέση εκείνων που πιστεύουν ότι είναι απαραίτητο να υπερασπιστούμε ή/και να διαφυλάξουμε τις πολιτισμικές διαφορές από τις διαδικασίες μαζικοποίησης και ομογενοποίησης που χαρακτηρίζουν τις δυτικές κοινωνίες και γι' αυτό πιστεύουν ότι οι κοινωνίες δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να είναι πολυπολιτισμικές. Πράγμα που σημαίνει ότι οι διαφορές και η ετερότητα πρέπει να υπερασπίζονται αλλά, ακριβώς για αυτόν τον λόγο... όλοι στο σπίτι. Σε ένα εκπαιδευτικό και κοινωνικό πλαίσιο, ο κίνδυνος του συγκαλυμμένου διαφορικού ρατσισμού είναι υπαρκτός και τείνει να υλοποιηθεί σε ένα είδος απαρτχάιντ όπου άλλοι πολιτισμοί αναγνωρίζονται αλλά «περιφράζονται» και φυλάσσονται σε ειδικά κοινωνικά δοχεία (όπως τα ινδικά καταφύγια) χωρίς σημαντικές δυνατότητες αλληλεπιδράσεως τόσο μεταξύ τους όσο και με τους γηγενείς πολιτισμούς ενόψει της οικοδόμησης μιας κοινωνίας που νοείται ως ένα κοινό σπίτι όπου όλοι έχουν ίσα δικαιώματα και ίσα καθήκοντα».
Χωρίς τον συνηθισμένο αφηρημένο ηθικισμό, το συμπέρασμα είναι απλό: αν αναγνωρίζεις, αποδέχεσαι και υπερασπίζεσαι τη «διαφορά» είσαι ρατσιστής γιατί αρνείσαι την ισότητα. Είναι τελείως διαφορετικό θέμα αν επαινείς τη «διαφορετικότητα». Ενώ η διαφορά θυμίζει την ανισότητα, η διαφορετικότητα θα ήταν η μεταμοντέρνα απόρροια της ισότητας, καθώς η βάση μιας κοινωνίας που αποτελείται από άπειρα τμήματα, ένα απεριόριστο συνονθύλευμα μειονοτήτων των οποίων οι ιδιαιτερότητες -ή παραξενιές, μέχρι αυθεντικές διαταραχές- πρέπει να γίνουν όλες αποδεκτές και να γίνουν αντικείμενο στα δικαιώματα. Η διαφορετικότητά μου (προσωπική, συμπεριφορική, σεξουαλική, ψυχολογική) γίνεται το θεμελιώδες χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς μου, η ταμπέλα που με τοποθετεί σε μια κοινότητα ίσων όσον αφορά τη διαφορετικότητα.
Έτσι, η κοινωνία θα ήταν το αλγεβρικό άθροισμα όλης της διαφορετικότητας, με την απαγόρευση της δημιουργίας μιας «κανονικότητας» ή ενός κοινωνικού ιστού κοινών αρχών και συμπεριφοράς, εκτός, προφανώς, από την ίδια την «διαφορετικότητα». Σύμφωνα με τον Γάλλο Καναδό κοινωνιολόγο Mathieu Bock-Coté είναι μια αυθεντική ουτοπία διαφορετικότητας στην οποία ο ήρωας είναι ο Άλλος, το διαφορετικό σε όλες τις πιθανές έννοιές του. Η πολιτική ορθότητα είναι ο υποχρεωτικός κώδικας μιας λατρείας που οργανώνεται γύρω από δόγματα που η κατήχηση της ρητορικής και της προπαγάνδας μετατρέπουν σε κοινή λογική. Περνάμε από την πολυπολιτισμικότητα στον μη-πολιτισμισμό που αρνείται τα στοιχεία, επιβάλλοντας την ισοδυναμία μεταξύ κουλτούρας και πολιτισμών. Πολιτισμός δεν υπάρχει, «πολιτισμοί» υπάρχουν, όχι η κουλτούρα, αλλά οι «κουλτούρες».
Δεν επιτρέπεται καμία συγκριτική κρίση, πόσο μάλλον μια κατάταξη, αφού κάθε πολιτισμός είναι ένας κόσμος από μόνος του, του οποίου μόνο οι διαφορές ή μάλλον οι ποικιλομορφίες μπορούν να περιγραφούν. Ένας απόλυτος σχετικισμός (τα οξύμωρα είναι μια σταθερά συγχρονικότητας), η ακραία συνέπεια του οποίου είναι ένας εξίσου απόλυτος υποκειμενισμός όπου «είμαι η διαφορετικότητά μου» που κανείς δεν μπορεί να συζητήσει ή να αρνηθεί. Εξ ου και η ισοδυναμία μεταξύ επιθυμιών και δικαιωμάτων και η αντίληψη της ταυτότητας όχι ως φυσικής, ιστορικής κληρονομιάς που παράγει κοινότητα και διαφορά ταυτόχρονα, αλλά μάλλον ως μια ρευστή, αυτοκαθορισμένη επιλογή.
Φαίνονται σαν αβλαβή γλωσσικά παιχνίδια, αλλά αντίθετα είναι έννοιες που έχουν βαθύ αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή, διαμορφώνοντας το όραμά μας για τον κόσμο. Η «διαφορετικότητα» προστατεύεται από διεθνικούς οργανισμούς, ενώ η διαφορά απορρίπτεται, απαξιώνεται, υποβιβάζεται στην τάξη της ανόητης, οπισθοδρομικής πεποίθησης. Η διαφορετικότητα, με τη μορφή της αποδόμησης/αποσύνθεσης των κοινοτήτων και του κατακερματισμού της κοινωνίας σε άπειρα τμήματα που τείνουν να είναι εχθρικά και αυτοαναφορικά, έχει γίνει η προτιμώμενη αξία του δυτικού κατεστημένου τον τελευταίο μισό αιώνα. Τόσο θεμελιώδης που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί.
Οι παγκοσμιοποιημένοι διεθνείς οργανισμοί βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της προώθησης της διαφορετικότητας. Για την UNESCO, «η διαφορετικότητα είναι η ίδια η ουσία της ταυτότητάς μας» . Το αληθινό νόημα είναι ο εορτασμός του πλουραλισμού των ταυτοτήτων και των πολιτισμικών διαφορών στο μίσος της εθνικής αρχής, της κρατικής κυριαρχίας, του δικαιώματος έκφρασης αξιοκρατικών κρίσεων, της ίδιας της έννοιας των ανθρώπων καθώς και της κανονικότητας.
Οι διακρατικοί οργανισμοί παρουσιάζουν τη διαφορετικότητα ως ηθικά ανώτερη από οποιαδήποτε άλλη αρχή. Από τη δεκαετία του 1950, έχουν ξεκινήσει συστηματικές επιχειρήσεις για την απαξίωση του ηθικού καθεστώτος των ομοιογενών κοινοτήτων και εθνών. Όσοι απορρίπτουν την ατζέντα της διαφορετικότητας –άτομα, ομάδες, κοινότητες– περιγράφονται ως ψυχολογικά αναλφάβητοι, καθυστερημένοι, φοβισμένοι για τους άλλους, ξενοφοβικοί. Η προσκόλληση στην ταυτότητα κάποιου (η αρνητική «διαφορά») άρχισε να παρουσιάζεται ως κίνητρο για πολέμους και τον πατριωτισμό που έγινε συνώνυμο του φασισμού. Το πρώτο έγγραφο «ποικιλομορφίας» ήταν Η αυταρχική προσωπικότητα του Theodor Adorno και άλλων μελών της Σχολής της Φρανκφούρτης (1) με τις ρίζες της στην Αμερική. Η διαφορετικότητα φάνηκε ως θετικό αντίδοτο στην ταύτιση με το έθνος του ή με την κοινωνική ομάδα στην οποία ανήκει.
Το κείμενο έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην απόδοση αρνητικής χροιάς στη φιλοδοξία να ζήσουμε σε συνεκτικές κοινωνίες με κοινές αξίες. Το συμπέρασμα ήταν ότι η «ανάγκη για ομοιογένεια» αντιπροσώπευε ένα σοβαρό ψυχολογικό ελάττωμα, σύμπτωμα της «αυταρχικής προσωπικότητας». Ο Adorno σκιαγράφησε μια ηθική αντίθεση μεταξύ των ανθρώπων που ελκύονται από τη διαφορετικότητα και εκείνων που την απορρίπτουν. «Ίσως πάνω απ' όλα η επιθυμία να συμπεριλάβουμε, να αποδεχθούμε, ακόμη και να αγαπήσουμε τις διαφορές και τη διαφορετικότητα, σε αντίθεση με την ανάγκη να καθιερωθούν σαφείς γραμμές οριοθέτησης και να καθοριστούν η ανωτερότητα και η κατωτερότητα, είναι το βασικό κριτήριο για τη διάκριση των δύο αντίθετων μοντέλων. Τα μέλη της εξωτερικής ομάδας που αντιπροσωπεύουν αποκλίσεις από τα πολιτισμικά πρότυπα της εσωτερικής ομάδας είναι απειλητικά για εκείνους που πρέπει να συλλάβουν τους πολιτισμικούς κανόνες ως απόλυτους για να αισθάνονται ασφαλείς». Divide et impera.
Η απόρριψη της διαφορετικότητας χαρακτηρίστηκε ως πιο επικίνδυνη από ένα ελάττωμα του χαρακτήρα: ένα επιβλαβές και αυταρχικό χαρακτηριστικό των ατόμων. Από εκείνη τη στιγμή, η «θεραπεία» της «παράλογης» ανάγκης για ομοιογένεια και η ενθάρρυνση των ανθρώπων να αγαπήσουν τη διαφορετικότητα έχει γίνει έργο κοινωνικής μηχανικής. Για να γίνει αναμφισβήτητο, οι Φραγκφούρτες υποστήριξαν ότι η ηθική αντίθεση μεταξύ διαφορετικότητας και ομοιογένειας βασιζόταν στην επιστήμη. Στην πραγματικότητα, η ιδεολογική εχθρότητα απέναντι στα ιδεώδη της εθνικής κυριαρχίας, του πατριωτισμού, της παράδοσης -πολιτιστική, αστική, θρησκευτική- ήταν που μετέτρεψε την ομοιογένεια σε κάτι τοξικό. Οι ολιγαρχίες – έχοντας γίνει παγκοσμιοποιητές – κατάλαβαν σύντομα τις ευκαιρίες που προσφέρουν οι θεωρίες της «διαφορετικότητας».
Η ομοιογένεια και η διαφορετικότητα δεν είναι ηθικές κατηγορίες, αλλά περιγραφικοί όροι. Το γεγονός ότι προτιμάμε ή όχι να είμαστε με άτομα που είναι διαφορετικά ή παρόμοια με εμάς δεν έχει καμία ηθική χροιά. Το εγχείρημα της μετατροπής της διαφορετικότητας σε αξία προκύπτει από την επιθυμία να εξαλειφθεί η αλληλεγγύη και η εσωτερικευμένη ταυτότητα που απορρέει από το να ανήκεις σε ένα έθνος ή σε έναν κοινό πολιτισμό.
Η προώθηση της διαφορετικότητας είναι το προτιμώμενο μέσο για την προώθηση της πολυπολιτισμικότητας, που καθορίζει την ανάπτυξη της κοινωνικής πόλωσης. Οι πολιτικές για τη διαφορετικότητα έχουν ενθαρρύνει την απολίθωση ανταγωνιστικών ταυτοτήτων, συχνά ασυμβίβαστων μεταξύ τους, που ανταγωνίζονται για πάντα νέα «δικαιώματα» και για την απόκτηση μεγαλύτερης αναγνώρισης από τις αντίπαλες ταυτότητες. Παραδόξως, η διαφορετικότητα έχει προωθήσει την ομογενοποίηση της ταυτότητας μέσα σε διαφορετικές ομάδες. Η διαφορετικότητα έχει γίνει φετίχ μέχρι την «φυσικοποίησή» της, την τάση των μελών κάθε ομάδας να αυτοπροσδιορίζονται με βάση ένα μόνο χαρακτηριστικό, κέντρο βάρους και σκοπό ύπαρξης. Με αυτόν τον τρόπο, η διαφορετικότητα και ο εορτασμός της έχουν γίνει συνένοχοι της μισαλλοδοξίας.
Η στενή σχέση μεταξύ μισαλλοδοξίας και διαφορετικότητας υπογραμμίστηκε από τον Christopher Lasch τη δεκαετία του 1990. «Στην πράξη, η διαφορετικότητα καταλήγει να νομιμοποιεί έναν νέο δογματισμό, στον οποίο οι αντίπαλες μειονότητες καταφεύγουν πίσω από ένα σύνολο πεποιθήσεων αδιαπέραστες από ορθολογική συζήτηση. Μπορεί επίσης να οδηγήσει στον φυσικό διαχωρισμό του πληθυσμού σε κλειστούς και ομοιογενείς θύλακες, που έχουν το αντίστοιχο στη βαλκανοποίηση της γνώμης».
Ο διαβρωτικός αντίκτυπος των πολιτικών για τη διαφορετικότητα στην κοινωνική αλληλεγγύη δεν είναι το μόνο πρόβλημα που σχετίζεται με την πολυπολιτισμικότητα. Η ιεροποίηση της ταυτότητας έχει επίσης υπονομεύσει την ελευθερία της έκφρασης. Η προώθηση της διαφορετικότητας είναι εις βάρος της συγκεκριμένης άσκησης της ελευθερίας. Πολλά ιδρύματα έχουν αποφασίσει ότι η αξία της διαφορετικότητας δεν μπορεί να συζητηθεί, ένα συναίσθημα που είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο στα πανεπιστήμια. Πολλοί από αυτούς έχουν αποδείξει ότι ο ισχυρισμός της διαφορετικότητας υπερισχύει της ελευθερίας του λόγου και της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Εάν κάποιος – ατομικός ή ομαδικός – αντιταχθεί, πρέπει να φιμωθεί νομικά.
Η ιδέα ότι η ελευθερία και η διαφορετικότητα είναι αντίθετες αξίες εξαπλώνεται . Η ελευθερία της έκφρασης συνιστά κίνδυνο «για την ευημερία νέων μη παραδοσιακών και μειονοτικών ομάδων» σύμφωνα με τον πρόεδρο του Αμερικανικού Πανεπιστημίου Wesleyan. Η πεποίθηση ότι η ελευθερία του λόγου και η διαφορετικότητα είναι ανταγωνιστικές έχει εσωτερικευτεί από την αγγλοσαξονική πολιτιστική ελίτ και κυριαρχεί στη συμπεριφορά. Υποστηρίζεται ότι η ελευθερία πρέπει να «ισορροπείται» ή να «αντισταθμίζεται» με τη διαφορετικότητα. Για το Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια «η ανοιχτή και ειλικρινής συζήτηση και η ελευθερία της έκφρασης συγκρούονται με την αξία μιας ποικιλόμορφης και χωρίς αποκλεισμούς κοινότητας» . Το να συμπεριλάβεις σημαίνει να αποκλείσεις: Όργουελ στην εξουσία.
Η έκκληση για «εξισορρόπηση της ελευθερίας της έκφρασης και της διαφορετικότητας» οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η πρώτη δίνει τη θέση της στη δεύτερη. Για τον πρόεδρο του Πανεπιστημίου της Νεμπράσκα «οι πεποιθήσεις μας για τη διαφορετικότητα και την ένταξη είναι αδιαπραγμάτευτες». Η ανεστραμμένη αυταρχική προσωπικότητα εκφράζεται στον χάρτη αξιών πολλών λεγόμενων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, τα οποία καλωσορίζουν τη διαφορετικότητα αλλά όχι την ελευθερία του λόγου, που εξομοιώνονται με «πράξεις μίσους και έλλειψης σεβασμού», έναν συσχετισμό ιδεών που ανατριχιάζει .
Η απολυτοποίηση της αρχής της διαφορετικότητας είναι η ατζέντα των δυτικών ελίτ, η οποία υποστηρίζεται επειδή τους παρέχει τη δυνατότητα να επικρατούν έναντι των ανταγωνιστικών συμφερόντων. Όταν εμφανίζεται μια κρίση νομιμότητας, η δυνατότητα διαχείρισης της διαφορετικότητας γίνεται ένα τρομερό όργανο εξουσίας. Είναι πιο εύκολο να κυριαρχήσεις σε μια κοινωνία που αποτελείται από απομονωμένες ομάδες που ανταγωνίζονται μεταξύ τους παρά σε μια κοινωνία που μοιράζεται έναν πίνακα αξιών ή πολιτισμικής, (διαίρει και βασίλευε), πνευματικής ή εθνικής ομοιογένειας. Ένας κατακερματισμένος και πολωμένος δημόσιος χώρος βοηθά την εξουσία να αναπαράγει την ηγεμονία της.
Γι' αυτό χώρισαν τη διαφορά και τη διαφορετικότητα, διαστρεβλώνοντας το μάθημα του σοβιετικού αντιφρονούντα Βασίλη Γκρόσμαν (2) : οι ενώσεις των ανθρώπων, οι λόγοι τους, καθορίζονται από έναν και μόνο μεγάλο σκοπό: να κατακτήσουν το δικαίωμα του διαφορετικού (Ζωή και πεπρωμένο) .
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου