ΠΕΡΙ ΚΛΙΜΑΤΟΣ

«Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα αίνιγμα» 

Spiegel 25/2013, Συνέντευξη με τον ερευνητή Hans von Storch με τους Olaf Stampf και Gerald Traufetter

Hans von Storch

Ο Storch διευθύνει το ινστιτούτο έρευνας ακτών του Helmholtz-Zentrum στο Geesthacht. Ο μαθηματικός και μετεωρολόγος θεωρείται ένας από τους παγκοσμίως κορυφαίους ειδικούς σε θέματα κλίματος. Στο Max-Planck-Institut μετεωρολογίας στο Αμβούργο, συμμετείχε αποφασιστικά στην αξιολόγηση εκείνου του μαθηματικού μοντέλου, το οποίο προσομοιώνει το κλίμα του μέλλοντος.

Spiegel: Κύριε Storch, η Γερμανία πνίγεται. Είναι οι πλημμύρες αυτές συνέπεια της υπερθέρμανσης του πλανήτη;

Storch: Δεν έχω υπόψιν μου μελέτες που να υποδεικνύουν ότι οι πλημμύρες σήμερα είναι πιο συχνές από παλαιότερα. Μόλις γύρισα από ένα συνέδριο υδρολόγων στην πόλη Koblenz. Ούτε από τους ειδικούς για τα νερά άκουσα να έχουν τέτοια δεδομένα.

Spiegel: Δεν λένε οι προσομοιώσεις του κλίματος για το δικό μας γεωγραφικό πλάτος πως οι βροχές θα μειωθούν τα καλοκαίρια, αν αυξηθούν οι θερμοκρασίες;

Storch: Αυτό είναι μόνο φαινομενικά μια αντίφαση. Στην πραγματικότητα αναμένουμε πως στο μέλλον κατά τους καλοκαιρινούς μήνες θα έχουμε λιγότερη βροχόπτωση. Από την άλλη μπορεί να έχουμε περισσότερα ακραία φαινόμενα, κατά τα οποία θα πέφτει πάρα πολύ βροχή σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Μέχρι τώρα όμως έχουμε μια μέτρια αύξηση της θερμοκρασίας. Η αλλαγή του κλίματος επομένως δεν παίζει και κανένα μεγάλο ρόλο σήμερα.

Spiegel: Μπορούμε να πούμε πως σήμερα είναι λιγότερο αντανακλαστική η αντίδραση σε σχέση με παλαιότερα, ώστε δεν αποδίδουμε κάθε καταιγίδα στην μεταβολή του κλίματος;

Storch: Και η δική μου εντύπωση είναι πως η υστερία για το κλίμα έχει μειωθεί. Υπάρχουν βέβαια ακόμα άνθρωποι, που σε κάθε φυσική καταστροφή τελετουργικά αναφωνούν: «πιάστε τον κλέφτη, η αλλαγή του κλίματος φταίει!» Εν τω μεταξύ όμως μιλούμε όλο και πιο πολύ για πιο ρεαλιστικές αιτίες των πλημμυρών, όπως για παράδειγμα το ότι τα εδάφη έγιναν αδιαπέραστα για το νερό λόγω καλλιέργειας, ή η εξαφάνιση φυσικών τόπων που μπορούν να πλημμυρίσουν χωρίς να προκαλείται ζημιά. Και είναι καλό που αναφερόμαστε σε αυτούς τους λόγους.

Spiegel: Θα γίνει θέμα των εκλογών το φαινόμενο του θερμοκηπίου; Μερικοί διάσημοι, γύρω από τον τραγουδιστή Marius Müller-Westernhagen απαιτεί να προστεθεί η προστασία του κλίματος μέσα στο σύνταγμα.

Storch: Περίεργη ιδέα. Ποια κατάσταση της ατμόσφαιρας πρέπει να προστατέψουμε, και με ποιο τρόπο; Και ποια η συνέπεια από αυτό; Πρέπει να κηρύξουμε τον πόλεμο στους Κινέζους αν εκπέμπουν πολύ διοξείδιο του άνθρακα (CO₂), και με τον τρόπο αυτό παραβαίνουν το σύνταγμα μας;

Spiegel: Oι κλιματολόγοι, με τις προειδοποιήσεις τους που κηρύσσουν το τέλος του κόσμου, έκαναν τους ανθρώπους να έχουν τέτοιες ιδέες.

Storch: Δυστυχώς μερικοί επιστήμονες συμπεριφέρονται σαν παπάδες, και κάνουν κηρύγματα ηθικής στους ανθρώπους. Αυτό που διαφεύγει είναι πως στον κόσμο αυτό υπάρχουν κίνδυνοι που πρέπει να ζυγιστούν. Όταν με το αυτοκίνητο μου τρέχω και βλέπω μπροστά μου ένα εμπόδιο, δεν μπορώ απλά να γυρίσω το τιμόνι, χωρίς να προσέξω, μήπως αποφεύγοντας το εμπόδιο καταλήξω σε πλήθος ανθρώπων. Την διαδικασία αυτή του ζυγίσματος, η έρευνα δεν πρέπει να την αφαιρέσει από την πολιτική και την κοινωνία.

Spiegel: Γιατί η καγκελάριος χρειάζεται ένα τέτοιο σύμβολο στα θέματα του κλίματος, όπως είναι ο Hans Joachim Schellnhuber;

Storch: Δεν ήμουν ποτέ καγκελάριος. Αλλά δεν είναι έξυπνο από μέρους της αν ακούει μόνο ένα επιστήμονα. Η κλιματολογία είναι μια πολυφωνική επιστήμη. Προσωπικά πιστεύω πως καγκελάριος Μέρκελ δεν έχει ασχοληθεί με το θέμα. Αλλιώς θα γνώριζε πως πέρα από το δικό της πρόγραμμα, υπάρχουν και άλλες εκτιμήσεις περί του πράγματος. 

Spiegel: Μόνο από το 2000, η ανθρωπότητα εξέπεμψε 400 δισεκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα επιπλέον, στην ατμόσφαιρα. Και όμως, εδώ και 15 χρόνια οι θερμοκρασίες δεν ανεβαίνουν. Πως εξηγείται αυτό;

Storch: Μέχρι τώρα κανείς δεν μπορεί να δώσει μια πειστική απάντηση. Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα αίνιγμα. Οι εκπομπές CO₂ μάλιστα αυξήθηκαν περισσότερο απ’ όσο φοβόμασταν. Κανονικά η θερμοκρασία θα έπρεπε να είχε αυξηθεί κατά 0,25 βαθμούς κατά τελευταία 10 χρόνια. Όμως αυτό δεν έγινε. Στην πραγματικότητα, τα τελευταία 15 χρόνια η θερμοκρασία αυξήθηκε κατά 0,06 βαθμούς. Πολύ κοντά στο μηδέν δηλαδή. Με αυτό το σοβαρό επιστημονικό πρόβλημα θα πρέπει να ασχοληθεί και το παγκόσμιο συμβούλιο κλίματος, IPCC, όταν στο τέλος του έτους θα παρουσιάσει την επόμενη έκθεση του.

Spiegel: Εμφανίζεται στα υπολογιστικά μοντέλα των φυσικών μια τόσο μακρά παύση της αύξησης της θερμοκρασίας, όπως αυτή που παρατηρείται τώρα;

Storch: Ναι, αλλά πολύ σπάνια. Στο δικό μου ινστιτούτο αναλύσαμε πόσο συχνά εμφανίζεται στις προσομοιώσεις μια στάση 15 ετών. Η απάντηση είναι: σε λιγότερο από 2% των περιπτώσεων. Με άλλα λόγια: σε πάνω από 98% των προβλέψεων αναμένεται μεγαλύτερη αύξηση της θερμοκρασίας, με τέτοια εκπομπή CO₂.

Spiegel: Πόσο μακρά είναι η μέγιστη παύση, η οποία να συνάδει με τις προβλέψεις;

Storch: Αν μετά από 5 χρόνια δεν αλλάξει κάτι, τότε πρέπει να παραδεχτούμε ότι το μοντέλο του κλίματος που υποθέσαμε είναι εκ θεμελίων εσφαλμένο. Μια παύση που  να διαρκεί 20 χρόνια δεν υπάρχει σε κανένα σενάριο. Αλλά και σήμερα κιόλας, η πραγματική τάση της θερμοκρασίας δύσκολα συμφωνεί με τις προσδοκίες μας.

Spiegel: Ποιες μπορεί να είναι οι πηγές των σφαλμάτων στα μοντέλα;

Storch: Υπάρχουν πιθανές εξηγήσεις. Και οι δυο δεν μας χαροποιούν. Η πρώτη πιθανότητα: η αύξηση της θερμοκρασίας είναι μικρότερη γιατί τα αέρια του θερμοκηπίου, ιδιαιτέρως το CO₂, έχουν μικρότερη επίδραση, από αυτήν που υποθέσαμε. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει το ανθρωπογενές φαινόμενο του θερμοκηπίου. Μόνο που η επίδραση μας δεν είναι τόσο ισχυρή, όσο υποθέσαμε ότι είναι. Η άλλη πιθανότητα: στις προσομοιώσεις μας υποτιμήσαμε την διακύμανση του κλίματος από φυσικά αίτια.

Spiegel: Αρκετά προσβλητικό για το σινάφι σας, αν χρειαστεί να επαναλάβετε την τάξη, και να προσαρμόσετε τα μοντέλα στην πραγματικότητα...

Storch: Γιατί; Έτσι λειτουργεί επιστημονική διαδικασία της γνώσης. Στην έρευνα, ακόμα και στην κλιματολογία, δεν υπάρχει η τελευταία λέξη. Δεν προσφέρουμε ποτέ την αλήθεια, αλλά πάντα την καλύτερη προσέγγιση της πραγματικότητας. Αυτό ξεχνιέται συχνά στην δημόσια πρόσληψη και διάδοση της δουλειάς μας.

Spiegel: Μα είναι οι κλιματολόγοι που μας πούλησαν μια βεβαιότητα που δεν υπάρχει. Το παγκόσμιο συμβούλιο κλίματος ανακοίνωσε, πως ο άνθρωπος συμβάλλει στην μεταβολή του κλίματος με μια πιθανότητα 95%.

Storch: Υπάρχουν καλοί λόγοι για την διατύπωση αυτή. Δεν μπορούσαμε να εξηγήσουμε με φυσικά δεδομένα την ισχυρή υπερθέρμανση που παρατηρήθηκε από τις αρχές του ’70 μέχρι τα τέλη του ’90. Η ομάδα στο Max-Planck-Institut μετεωρολογίας στο Αμβούργο έχει βρει το 1995 το αποτύπωμα του ανθρώπου στο γίγνεσθαι του κλίματος. Η ανακάλυψη μας βέβαια είχε ως προϋπόθεση ότι εκτιμήσαμε σωστά τις φυσικές διακυμάνσεις του κλίματος. Τώρα έχουμε μια νέα εξέλιξη των πραγμάτων, και ίσως πρέπει να προσαρμόσουμε τα αποτελέσματα μας.

Spiegel: Σε ποιο σημείο πρέπει να βελτιωθούν τα μοντέλα;

Storch: Μεταξύ άλλων υπάρχουν ενδείξεις ότι οι ωκεανοί προσέλαβαν περισσότερη θερμότητα τα τελευταία χρόνια, από όση υπολογίσαμε. Οι θερμοκρασίες του νερού κάτω από τα 700 μέτρα ανέβηκαν όσο ποτέ άλλοτε. Το βλακώδες είναι πως τα μοντέλα μας δεν προέβλεψαν το φαινόμενο αυτό.

Spiegel: Αυτό δεν φαίνεται να ενισχύει την εμπιστοσύνη στην κλιματολογία.

Storch: Ήταν πράγματι το μεγαλύτερο λάθος των ερευνητών, το ότι δημιούργησαν την εντύπωση πως διακηρύττουν τελικές αλήθειες. Και μετά έρχεται μια τέτοια βλακεία, όπως το φυλλάδιο της υπηρεσίας περιβάλλοντος, με τον τίτλο «Και όμως θερμαίνεται». Τέτοια φυλλάδια δε θα πείσουν κάποιον που αμφιβάλει. Δεν είναι άσχημο να κάνουμε λάθη και να τα διορθώνουμε. Το άσχημο είναι ότι παριστάναμε τους αλάθητους. Με τρόπο αυτό διακυβεύσαμε το μεγαλύτερο κεφάλαιο που έχουμε ως επιστήμονες: την εμπιστοσύνη του λαού. Το ίδιο πάθαμε και με τον θάνατο των δασών, για τον οποίο σήμερα δεν ακούμε τίποτα.

Spiegel: Μήπως διακυβεύεται ολόκληρη η θεωρία περί υπερθέρμανσης του πλανήτη;

Storch: Δεν το πιστεύω. Έχουμε πειστικές ενδείξεις για το ανθρωπογενές φαινόμενο του θερμοκηπίου. Είναι πολύ μικρά τα ερωτηματικά. Αν όμως η θέρμανση συνεχίσει να μην αυξάνεται, τότε φυσικά τα ερωτηματικά θα μεγαλώσουν.

Spiegel: Ισχύει ακόμα ότι το επίπεδο της θάλασσας θα ανέβει;

Storch: Κατά βάσει ναι. Οι προσομοιώσεις μας δυστυχώς δεν είναι σε θέση να περιγράψουν εάν, αλλά και πόσο γρήγορα θα λιώσουν οι πάγοι στην Γροιλανδία και την Ανταρκτική. Από αυτό εξαρτάται και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας. Για τον λόγο αυτό οι δηλώσεις του παγκοσμίου συμβουλίου του κλίματος ήταν προσεκτικές. Το βρίσκω ορθό λαμβάνοντας υπόψιν τις αβεβαιότητες.

Spiegel: Πόσο καλές είναι οι μακροπρόθεσμες προβλέψεις για την θερμοκρασίας και τις βροχοπτώσεις;

Storch: Και αυτές παραμένουν δύσκολες. Βάσει των μοντέλων, στην λεκάνη της Μεσογείου, πρέπει να έχουμε καθ’ ολη την διάρκεια του χρόνου μεγαλύτερη ξηρασία. Την στιγμή αυτή όμως έχουμε το φθινόπωρο περισσότερη βροχή από παλιά. Στα επόμενα χρόνια θα πρέπει να παρατηρήσουμε με μεγάλη προσοχή τις εξελίξεις. Η άνοδος της θερμοκρασίας εξαρτάται από τα σύννεφα, τα οποία είναι σε θέση να ενισχύσουν και να αποδυναμώσουν ταυτόχρονα, το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Από τότε που είμαι στην δουλειά, εδώ και 30 χρόνια δηλαδή, υπήρξε δυστυχώς πολύ μικρή πρόοδος στην προσομοίωση tων νεφών.

Spiegel: Παρόλα αυτά τα προβλήματα, αναμένετε πως η θέρμανση θα συνεχιστεί;

Storch: Ναι, δυο ή περισσότερους βαθμούς Κελσίου, μέχρι το τέλος του αιώνα. Μου το λέει το ένστικτο μου, γιατί δεν ξέρω πως θα εξελιχθούν οι εκπομπές. Άλλοι κλιματολόγοι έχουν ίσως άλλο ένστικτο. Στα μοντέλα μας έχουμε πολλές υποθέσεις, που είναι ιδιαίτερα υποκειμενικές. Οι μη ειδικοί δεν φαντάζονται σε τι βαθμό η φυσική επιστήμη είναι μια διαδικασία κοινωνική, διαποτισμένη από το πνεύμα της εποχής(Zeitgeist). Να αναμένετε λοιπόν και άλλες εκπλήξεις.

Spiegel: Πως μπορεί να χρησιμοποιήσει η πολιτική τέτοιες αόριστες δηλώσεις;

Storch: Το θέμα δεν είναι αν θα έχουμε ένα, δυο ή τρεις βαθμούς υπερθέρμανση. Πέρα από τις δικές μας προσομοιώσεις, υπάρχει και η κοινωνική πτυχή, που αφορά στην εξοικονόμηση των ορυκτών καυσίμων. Οι σοβαρές συνέπειες τις μεταβολής του κλίματος θα έρθουν το νωρίτερο μετά από 30 χρόνια. Έχουμε επομένως αρκετό χρόνο να προετοιμαστούμε.

Spiegel: Πριν από δέκα χρόνια είχατε πει σε μια συνέντευξή σας στον Spiegel: «Πρέπει να πάρουμε από τους ανθρώπους τον φόβο για την μεταβολή του κλίματος. Θα τα καταφέρουμε (να αντεπεξέλθουμε στην κατάσταση)». Για τις δηλώσεις αυτές λάβατε ισχυρή κριτική. Βλέπετε και σήμερα ακόμα την υπερθέρμανση του πλανήτη με τέτοια άνεση;

Storch: Ναι. Με κατηγόρησαν πως θεωρώ περιττή την μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου. Αυτό δεν ισχύει. Εννοούσα το εξής: μια περαιτέρω θέρμανση δεν μπορεί να αποφευχθεί. Γι’ αυτό είναι έξυπνο να προσαρμοστούμε στο αναπότρεπτο - χτίζοντας για παράδειγμα ψηλότερα φράγματα στην θάλασσα. Και έχω την εντύπωση πως με αυτή την αντίληψη δεν είμαι πια τόσο μόνος. Η συζήτηση περί του κλίματος δεν είναι πια στο επίπεδο όλα ή τίποτα. Εκτός ίσως στην περίπτωση εκείνου του συνεργάτη του Schellnhuber, που με τις φραστικές του επιθέσεις εναντίον καθενός που αμφιβάλλει, εμπνέει νέα ζωή σε αυτούς που αρνούνται την μεταβολή του κλίματος, σαν να τους δίνει το φιλί της ζωής.

Spiegel: Υπάρχει κάποια συνέπεια της παγκόσμιας υπερθέρμανσης που να σας ανησυχεί;

Storch: Η πιθανή οξίνιση των θαλασσών μέσω της πρόσληψης του CO₂ από την ατμόσφαιρα. Αυτό είναι ένα φαινόμενο για μένα τρομερό-ίσως γιατί δεν το γνωρίζω καλά. Αν τα θαλασσινά δεν είναι πια σε θέση να αναπτύξουν αρκετά ισχυρό όστρακο και σκελετό, αυτό θα διαταράξει την τροφική αλυσίδα. Αυτό με ανησυχεί.

Spiegel: Κύριε Storch, σας ευχαριστούμε για την συνομιλία.

Αμέθυστος