Διονύσιος Αρεοπαγίτης! Ένας Χριστιανός Πρόκλος; (19)

Συνέχεια από: Δευτέρα 5 Φεβρουαρίου 2018

Διονύσιος Αρεοπαγίτης! Ένας Χριστιανός Πρόκλος; 

Του Werner Beierwaltes!

         
IV. Μεταμόρφωση τής προβληματικής τής ταυτότητος και τής διαφοράς στην Θεολογία τού ψευδο Διονυσίου!

         
 1. Ταυτότης και διαφορά σαν κατηγορήματα του Θεού.

  

                                                
Η νεοπλατωνική φιλοσοφία και ιδιαιτέρως η σκέψη τού Πρόκλου, δέν επηρέασε καμμία μορφή φιλοσοφικής Θεολογίας μ'εναν τόσο έντονο τρόπο όσο  εκείνη του Διονυσίου του Αρεοπαγίτη. Ένας απο τους κεντρικούς του σκοπούς είναι η εξήγηση τών "Θείων ονομάτων". Αυτά πρέπει να γίνουν κατανοητά σαν το θεολογικό εκκρεμές στην φιλοσοφική σύσταση τής δυνατότητος να αποδοθούν στην αρχή τού Ενός κατηγορήματα ή χαρακτήρες τού Είναι ή να απορριφθούν. Φιλοσοφικός οδηγός σ'αυτή την εξήγηση είναι η νεοπλατωνική πρόσληψη δύο υποθέσεων, τής πρώτης και τής δεύτερης τού Πλατωνικού Παρμενίδη! Επειδή τα "Θεία ονόματα" αφορούν με καθολικό τρόπο, το ουσιώδες τού Θεού, συνεπάγονται τόσο την ερώτηση γύρω απο την σχέση που υπάρχει στον Θεό, όπως επίσης και εκείνη γύρω απο τόν βασικό δεσμό Του με το όν, με την  δημιουργία! Μεγίστης σπουδαιότητος και για τις δύο είναι η έννοια τής ετερότητος (διαφοράς). Αυτή, καθότι κατηγορούμενο τού Θεού και τής νοητής σφαίρας, πρέπει να κατανοηθεί, όσον αφορά τήν ταυτότητα, τήν ενότητα, το Είναι, τήν ησυχία και τήν κίνηση, τήν ομοιότητα και τήν ανομοιότητα, το μεγάλο και το μικρό, στο πλαίσιο τών "Σοφιστικών" ή "Παρμενίδιων" κατηγοριών. Ένας πραγματικός διαλεκτικός δεσμός, δείκτης τής αμοιβαίας εμβάθυνσης τών φιλοσοφικών  και τών Θεολογικών δομών τής πραγματικότητος και τής σκέψης, υπάρχει ανάμεσά τους, και στούς όρους όπως "δικαιοσύνη", "σοφία", "ειρήνη" ή "λόγος", οι οποίοι έχουν καθιερωθεί μ'έναν Θεολογικό τρόπο κυρίως!

          Σύμφωνα με τον Διονύσιο, ο Θεός είναι καθαυτός ταυτότητα και ταυτοχρόνως ετερότητα! Αυτή η παράδοξη ενότης είναι ανάλογη με το βαθύτερο παράδοξο τής ουσίας του: αυτός είναι απλώς και παρ'όλα αυτά ταυτοχρόνως δέν είναι καθότι υπεράνω του Είναι. Τριαδική ενότης και παρ'όλα αυτά είναι υπεράνω τής ενότητος. Κατά βάθος αυτός που έχει πολλά ονόματα συμπίπτει με το άφραστο στο όνομα(ανώνυμος).

          Με ταυτότητα εννοείται, πρώτα απ'όλα, το αμετάβλητο τού Είναι Του, το αμετάβλητο Είναι, ίσος με τον εαυτό Του, και επομένως η άπειρη τελειότης Του. " Η ταυτότης (το ίδιον) είναι υπερουσίως αιώνια, αμετάβλητος, παραμένει εις εαυτόν, είναι πάντοτε με τον ίδιο τρόπο και παραμένει εξίσου παρούσα σε όλα τα πράγματα, τοποθετημένη αυτή η ίδια απο την ίδια σταθερά και ολοκληρωτικά στα ωραιότατα όρια μιας υπερουσίου ταυτότητος, χωρίς αλλαγή, χωρίς απώλεια...χωρίς ανάμειξη....απλούστατη, χωρίς ανάγκη...πάντοτε υπαρκτή και καθαυτή τέλεια και ίδιον πάντοτε σύμφωνα με τον εαυτό του και καθορισμένο αφ'εαυτού με έναν μόνον και ίσο τρόπο, και αστράφτει η ίδια ιδιότης....συΝδέει...ακόμη και τα αντίθετα πράγματα! (912 Β). 

          Η έννοια τής ταυτότητος εξηγείται μέσω τής έννοιας τής σταθερότητος, τής στάσεως. Ο Διονύσιος την κατανοεί σαν "μία παραμονή τού Θεού στον εαυτό του" (μονή), σαν ένα "είναι ακίνητο" μονίμως σε μία αμετάβλητη ταυτότητα. (916 Β : μένειν αυτόν εν εαυτώ τον Θεόν, και εν ακινήτω ταυτότητι μονίμως πεπηγέναι). Γι'αυτό ο Θεός είναι αυτός ο οποίος "μένει" και "στέκεται" (εστώς) 909 Β.

          Στον καθορισμό τού Θεού σαν ταυτότητα ή ίδιον (ιδιότητα) εισήλθαν κατηγορήματα τού φιλοσοφικού στοχασμού τα οποία αφορούν το ΕΝΑ (π.χ. μέγιστης απλότητος, αυτάρκειας, υπερουσιότητος ή η έλλειψη αναμείξεως και παρ'όλα αυτά, παντού), αλλά επίσης τέτοια που χαρακτηρίζουν το υπαρκτό Ένα και το πνεύμα και εν τέλει ιδιαιτέρως μέσω τών ιδιοτήτων ονομάτων σαν "αυτός που μένει" ή "αυτός που παραμένει". Η Πλατωνική έννοια τού είναι σαν αιωνιότητος υφίσταται εδώ μία Θεολογική μεταμόρφωση. Η αιωνιότης χαρακτηρίζει τον ΝΟΥ σαν ένα όν ίδιον (ταυτόν) το οποίο παρά τις ιδέες, οι οποίες είναι διαφορετικές η μία απο την άλλη, και είναι παρούσες σ'αυτόν, είναι χωρίς απόσταση, σαν ένα ενωτικό σημείο και επομένως άχρονο. Η σκέψη τού ΝΟΥ διαθέτει αυτό που είναι διαφορετικό στην ενότητα και μ'αυτό, στην αλήθεια του, η οποία επιβάλλεται στην μορφή τής αρμονίας τού ΝΟΥ. Η "παραμονή" τού Θεού συμπίπτει με την άχρονη σκέψη η οποία είναι ίδια με τον εαυτό της. Αυτή η διαφορά ή "το διαφορετικό, το άλλο", σαν ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό τού Είναι και του Θείου έργου, έρχεται να σημάνει, σύμφωνα με τον Διονύσιο, κατ'αρχάς : την δυνατότητα μιας ενέργειας "πρός τα έξω", ένα ενεργεία και ελεύθερο πέρασμα, αυτόνομο, ενα όν ενεργητικώς θεμελιώνον, και ενεργητικώς διατηρούμενο στο άλλο, τιθέμενο απο αυτό το ίδιο. Γι'αυτό η διαφορά αφορά πρώτα απ'όλα την σχέση τού Θεού με την γήϊνη πολλαπλότητα, εξωτερική σ'Αυτόν. Αυτή η σχέση όμως, είναι όχι μόνον μία εξήγηση σύμφωνα με την προοπτική τής πεπερασμένης πολλαπλότητος, έχει μάλλον περισσότερο το θεμέλιό της στην ουσία του Θεού. Η διαφορά πρέπει να είναι εννοημένη με τρόπο ανάλογο με την αγαθότητα τού Θεού: αφορά τον κόσμο, αλλά θεμελιώνεται σ'Αυτόν τον ίδιο!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.