Περί Θειας και Θεοποιού Μεθέξεως ή περί τής Θείας και Υπερφυούς απλότητος
-Τα ζώα και τα άψυχα δεν μετέχουν αγιότητας
-Κτιστές χάριτες δεν Θεώνουν
Αγίου Γρηγορίου τού Παλαμά
Κείμενο - Μετάφραση
Πηγή αρχαίου κειμένου: ΕΠΕ τ. 3 κεφ. 41. Σελ. 212-219.
Ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς, ξεκινώντας την αναίρεση τών επιχειρημάτων εκείνων τών Δυτικότροπων αιρετικών που βλασφημούσαν το Άκτιστο φως ως κτιστό, χρησιμοποιεί ένα πρώτο αμυντικό επιχείρημα που θα δούμε στο παρούσα 1η παράγραφο τού έργου του. Απαντώντας στο επιχείρημα που τού έλεγαν οι αιρετικοί, ότι αν οι άγιοι μετέχουν Ακτίστων ενεργειών τού Θεού, τότε μετέχουν δήθεν αγιότητας και τα άλλα κτίσματα, ξεκαθαρίζει ότι άλλο είναι η αγιαστική Χάρις και άλλο είναι οι λοιπές Άκτιστες ενέργειες στις οποίες μετέχουν τα λοιπά κτίσματα, γιατί αν η αγιότητα θα ήταν κοινή, θα οδηγούμασταν σε αγιοποίηση ακόμα και τών ζώων.
Λέει λοιπόν ο άγιος, ότι ακόμα και κτιστή αν λέγαμε ότι είναι η Χάρη τού Θεού, το αδιέξοδο θα παρέμενε, καθώς όπως μία δήθεν κτιστή χάρη θα αγίαζε τους ανθρώπους, θα αγίαζε ομοίως και όλα τα λοιπά κτίσματα, εφ' όσον μετέχουν όλα τής ίδιας Χάριτος. Συνεπώς πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ Αγιαστικής Ακτίστου Χάριτος και λοιπών "μοιρών" τής ιδίας Ακτίστου Χάριτος, αλλά με διαφορετικό αποτέλεσμα και όχι αγιαστικό, ανάλογα με το ον στο οποίο μετέχεται.
1. Εμπρός λοιπόν τώρα, ας προβάλουμε αυτό που λένε φανερά κάποιοι και θεωρούν ότι προκαλεί απορία. Επειδή μάς λένε:
«Αν λέτε τη Χάρη που βρίσκεται μέσα στους Αγίους Άκτιστη, δεν λέτε τίποτα άλλο, παρά μόνο ότι όλα τα κτίσματα μετέχουν του Θεού, επειδή ο Θεός διέρχεται μέσα απ' όλα και μεταδίδει σε όλα, σε άλλα μεν το "είναι", σε άλλα δε εκτός από το "είναι" και τη ζωή, αισθητικά ή λογικά ή νοερά. Τότε θα είναι Άκτιστο σε όλα αυτά, σε άλλα μεν το "είναι", σε άλλα η ζωή, και σε άλλα απ' αυτά, (μαζί με τα προηγούμενα), και η σκέψη και η λογική».
Όσο για εμάς, συμφωνώντας με τους Αγίους, δεν θα τους αξιώναμε καμιάς συλλογιστικής απαντήσεως· επειδή στα Χριστιανικά δόγματα κυριαρχεί η πίστη, και όχι η απόδειξη. Για χάρη όμως των παρασυρόμενων από την επιχειρηματολογία εκείνων, χρειάζεται να απαντήσουμε προς αυτούς ως εξής:
Ώ λαμπρότατοι, αν λέτε κτιστή τη θεουργό Χάρη στους Αγίους, επειδή όλα τα κτιστά μετέχουν του Θεού, τότε όλα θα ονομασθούν από σάς άγια και θα θεοποιηθεί από σάς όλη η κτίση! Επειδή δεν θα είναι άγια μόνο τα λογικά, με την μεγαλύτερη μετοχή τής θεοποιού δωρεάς τού Πνεύματος σε κάποιους από τους λογικούς, αλλά και τα άλογα, καθώς επίσης μαζί με αυτά και τα άψυχα.
Τι σημασία έχει αν το ένα έχει λάβει καλύτερη ύπαρξη και ζωή από το άλλο; Θα παρατηρήσεις μάλιστα διαφορά και στα άγια. Έτσι θα σού φανεί αγιότερη η μέλισσα από τη μυΐγα, η προβατίνα από τη μέλισσα, άλλα πράγματα από την αμνάδα, και από αυτά ο άνθρωπος, έστω και αν τύχει να είναι Ιεζάβελ. Και επίσης, το μυρμήγκι είναι αγιότερο από τα κουνούπια, και από τα κουνούπια ο κριός· και αν θέλεις ο ταύρος ή ο ελέφαντας ή άλλο θηρίο· κι από αυτά πάλι ο άνθρωπος, ακόμη και αν είναι σάν τον Αχαάβ.
Τέτοιος άγιος μπορεί να είναι και αυτός που μάς σύρει σε τέτοιες χαμηλού επιπέδου γελοιότητες εξ αιτίας των καταγέλαστων δοξασιών του, ο οποίος προφανώς είναι αντιτασσόμενος και στο Ευαγγέλιο του Χριστού.
Στο 2η και 3η παράγραφο τής επιχειρηματολογίας του, ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, αφού στο 1η παράγραφο αντέστρεψε το επιχείρημα τών αιρετικών εναντίον τους, προχωράει ένα ακόμα βήμα, για να εδραιώσει την Ορθόδοξη θέση. Παίρνοντας ως βάση την εσφαλμένη θέση τών αιρετικών, ότι ο Θεός δημιουργεί μέσω κτιστών ενεργειών, πάνω σε αυτό οικοδομεί απόδειξη ότι άλλο πράγμα είναι η αγιαστική ενέργεια τού Θεού, και άλλο πράγμα είναι η δημιουργική. Και για να κάνει αυτή τη διάκριση, επιστρατεύει λόγους παλαιοτέρων απ' αυτόν αγίων πατέρων, για να στηρίξει τα εξής δύο σημεία:
Α. Ότι δεν είναι δυνατόν να θεώνουν τους αγίους κτιστές ενέργειες, διαφορετικά δεν θα γίνονταν "πνευματικοί", και
Β. Ότι αν η θεοποιός Χάρη τού Θεού ήταν κτιστή, τότε δεν θα υπήρχε κανένας λόγος για πίστη στον Χριστό και στο βάπτισμα και στη λήψη τού Αγίου Πνεύματος, αφού η ίδια κτιστή Χάρη που κατά τους αντιπάλους του βρίσκεται σε όλα τα πράγματα, βρίσκεται και στους αγίους.
2. Εάν πράγματι η θεοποιός δωρεά του Πνεύματος στους Αγίους είναι κτιστή, και μάλιστα ως συνήθεια ή μίμησις φυσική, (όπως τριγυρίζει διδάσκοντας αυτός που μάς διαβάλλει), τότε οι Άγιοι Θεούμενοι δεν υπερβαίνουν τη φύση· ούτε γεννώνται από τον Θεό, ούτε είναι πνεύμα ως γεννημένοι από Πνεύμα, ούτε είναι ένα πνεύμα μαζί με τον Κύριο ως ενωμένοι σ' Αυτόν· ούτε μόνο στους πιστεύοντες στο όνομά Του έδωσε ο Χριστός εξουσία να γίνουν τέκνα Θεού με την ενανθρώπισή Του[1]. Επειδή και πριν από την ενανθρώπησή Του υπήρχε αυτό σε όλα το έθνη, (αν τουλάχιστον υπάρχει μέσα σ' εμάς με φυσικό τρόπο), και επίσης σε όλους τους τωρινούς δυσσεβείς και ασεβείς.
Άκουσε τον σεβαστό Μάξιμο κατά την ανάπτυξή του προς τον Πύρρο, λέγοντας: «με το νεύμα του Θεού εκινούντο και ο Μωυσής και ο Δαβίδ και όσοι χώρεσαν τη θεία ενέργεια μετά την απόθεση τών ανθρώπινων και σαρκικών ιδιωμάτων»[2].
Και πάλι αλλού, «έτσι ώστε η εικόνα να ανέλθει προς το αρχέτυπο και να προσλάβει τη θεία ενέργεια, (ή μάλλον να γίνει θεός με τη θέωση), και πλέον να απολαύσει την έκσταση αυτών που υπάρχουν και νοούνται φυσικά σ' αυτή, λόγω της χάριτος του Πνεύματος που τη γοήτευσε»[3].
3. Επομένως δεν βελτιώνονται απλώς κατά τη φύση οι θεωθέντες, αλλά προσλαμβάνουν την ίδια τη θεία ενέργεια, το ίδιο το Άγιο Πνεύμα· επειδή αυτό είναι το ίδιο κατά τον μέγα Βασίλειο: «όταν το κατανοούμε με τη συναφή του αξία, το αντιλαμβανόμαστε μαζί με τον Πατέρα και τον Υιό, και όταν θυμηθούμε την ενεργούμενη Χάρη στους μετόχους, λέμε ότι είναι μέσα μας»[4].
Αν όμως είναι μέσα στα κτίσματα όλα όπως και μέσα στους Αγίους, και κατά τις σοφές σκέψεις σας κτίζει ως Θεός και στους Αγίους την αγιότητα, όπως και στα άλλα δημιουργεί ό,τι είναι κατάλληλο, τι χρειαζόταν ο Χριστός και η παρουσία του; Ποια είναι η ανάγκη τού κατά Χριστόν βαπτίσματος, και τής εξουσίας και δυνάμεως που προκύπτει σ' εμάς απ' αυτό; Ποια η ανάγκη Πνεύματος που εμφυσάται και πάλι απ' την αρχή, και στέλνεται να κατοικεί μέσα μας; Επειδή θα είναι μέσα μας όπως και μέσα στο κάθε τι. Και θα είναι και ο Θεός κατά τον ίδιο τρόπο και Κτίστης και Θεοποιός.
Και όμως ο μέγας Βασίλειος λέει σαφώς, «εάν ο Θεός ομοίως κτίζει και γεννά, κατά τον ίδιο τρόπο κτίστης μας και πατήρ είναι και ο Χριστός, αφού είναι Θεός, και δεν χρειάζεται η υιοθεσία του Αγίου Πνεύματος»[5]. «Μάς συνανέστησε», -λέει ο Απόστολος-, και μάς συνεκάθισε στα επουράνια εν Χριστώ Ιησού, για να δείξει στους επερχόμενους αιώνες τον περίσιο πλούτο της Χάριτός Του με καλοσύνη προς εμάς, εν Χριστώ Ιησού. Επειδή είστε σωσμένοι με την Χάρη μέσω της πίστεως· και αυτό δεν είναι από σάς· το δώρο είναι του Θεού, όχι από έργα, για να μη καυχηθεί κανείς»[6].
Εσύ όμως μάς κατασκευάζεις τη θέωση μόνο από τα έργα τής κατά φύσιν μιμήσεως, λέγοντας ότι η εκ φύσεως μίμηση είναι θεοποιό δώρο και θεία Χάρη;
«Όποιος δεν έχει Πνεύμα Χριστού, αυτός δεν είναι δικός Του», και «το Πνεύμα τού Θεού κατοικεί σ' εμάς»[7], και «όλοι σε ένα Πνεύμα ποτισθήκαμε»[8], και «αυτός που ενώνεται με τον Κύριο είναι ένα πνεύμα με Αυτόν»[9], και «ο Χριστός κατοικεί στις καρδιές τών πιστών δια του Πνεύματος»[10], και «αφού ακούσαμε το λόγο τής αληθείας, στον οποίο αφού πιστέψαμε σφραγισθήκαμε μέσω του Αγίου Πνεύματος της επαγγελίας, το Οποίο είναι αρραβώνας της κληρονομιάς μας»[11] και «απ' αυτό γνωρίζουμε ότι μένουμε σ' Αυτόν και Αυτός μένει σ' εμάς, επειδή μάς έδωσε από το Πνεύμα Του»[12], και «δεν λάβατε πνεύμα δουλείας αλλά Πνεύμα υιοθεσίας»[13].
Σημειώσεις
1. Βλέπε Ιω. 1: 12 ε. 3: 6. Α' Κορινθίους 6: 17.
2. Ζήτησις μετά Πύρρου, ΡG 91, 297Α.
3. Περί αποριών, ΡG 91, 1076C.
4. Περί Αγίου Πνεύματος 26, 63, ΡG 32, 184C.
5. Μ. Βασιλείου, Κατά Ευνομίου 4, ΡG 29, 692Α.
6. Εφεσ. 2: 6-8.
7. Ρωμ. 8: 9.
8. Α' Κορινθίους 12: 13.
9. Α' Κορ. 6: 17.
10. Εφεσίους 3: 16-17.
11. Εφεσίους 1: 13-14.
12. Α΄ Ιω. 4: 13.
13. Ρωμ. 8: 15.
Αρχαίο κείμενο
1. Φέρε δη προθώμεν νυν το υπ' αμφοτέρων φανερώς λεγόμενον και δοκούν έχειν τινά λόγον απορίας. Φασί γαρ προς ημάς:
«Ει την εν τοις Αγίοις χάριν άκτιστον δι' ουδέν άλλο λέγετε, ή ότι μετέχουσι Θεού, πάντα δε τα κτίσματα μετέχει του Θεού (και γαρ δια πάντων διήκει και πάσι μεταδίδωσι, τοις μεν τού είναι, τοις δε προς τω είναι και τού ζην αισθητικώς ή λογικώς ή νοερώς), Άκτιστον έσται τούτοις άπασι, τοις μεν το είναι, τοις δε το ζην, τοις δε προς τούτοις και το λογίζεσθαι και το νοείν».
Ημείς δε τοις Αγίοις συμφωνούντες ουδεμίας αν αυτούς ηξιώσαμεν απολογίας· πίστις γαρ ηγείται των Χριστιανικών δογμάτων, αλλ' ουκ απόδειξις. Δια δε τους εκ της πιθανολογίας εκείνων παρασυρομένους ανθυπενεγκείν δέον αν είη προς αυτούς, ως:
Ει την εν τοις Αγίοις θεουργόν χάριν, ω βέλτιστοι, δια τούτο λέγετε κτιστήν, επεί πάντα τα κτιστά μετέχει τού Θεού, πάνθ’ υμίν άγια κληθήσεται και θεοποιηθήσεται πάσα κτίσις παρ’ υμών· ου γαρ τα λογικά μόνον έσται άγια, μάλλον δε των λογικών οι της θεοποιού δωρεάς τού Πνεύματος μετεσχηκότες, αλλά και τα άλογα και προς τούτοις τα άψυχα.
Τι γαρ είπερ έτερον ετέρου βελτίονος μετείληχεν υπάρξεώς τε και ζωής; Καν τοις αγίοις ίδοις αν διαφοράν. Ουκούν αγιωτέρα μεν σοι μέλιττα της μυίας, μελίττης δε αμνάς, αμνάδος δ' έτερ’ άττα, και τούτων άνθρωπος, καν Ιεζάβελ ή τυχόν. Και πάλιν, μύρμηξ κωνώπων αγιώτερος, του δε κριός, ει δε βούλει ταύρος ή ελέφας ή τι των θηρίων έτερον, των αύθις άνθρωπος, καν ή κατά τον Αχαάβ.
Τοιούτος άγιος είη αν και ο προς τοιαύτα γελοία δια των καταγελάστων δογμάτων κατασπών ημάς, ος και τω τού Χριστού ευαγγελίω δήλός εστιν αντιταττόμενος.
2. Ει γαρ κτιστή εστιν η εν τοις Αγίοις θεοποιός δωρεά τού Πνεύματος, και ταύθ’ ως έξις ή μίμησίς τις φυσική, καθάπερ ο ταράσσων ημάς περιέρχεται διδάσκων, ουχ υπέρ φύσιν γίνονται οι Άγιοι Θεούμενοι, ουδ' εκ Θεού γεννώνται ουδέ Πνεύμα εισιν ως εκ Πνεύματος γεγεννημένοι, και Πνεύμα μετά τον Κυρίου έν, ως αυτώ κολλώμενοι, ουδέ μόνοις τοις πιστεύουσιν εις το όνομα αυτού τέκνα Θεού γενέσθαι ο Χριστός εξουσίαν έδωκεν επιδημήσας· και προ της επιδημίας γαρ αυτού πάσιν ενυπήρχεν έθνεσιν, ει γε φυσικώς ένεστιν ημίν, και νυν τοις νυν δυσσεβέσι τε και ασεβέσιν άπασιν.
Άκουσον τού σεπτού Μαξίμου διαλεγομένου προς Πύρρον και λέγοντος: «νεύματι Θεού εκινούντο και Μωυσής και Δαυίδ και όσοι της Θείας Ενεργείας χωρητικοί τη αποθέσει των ανθρωπίνων και σαρκικών ιδιωμάτων γεγόνασι».
Και πάλιν αλλαχού· «της εικόνος ανελθούσης προς το αρχέτυπον και της θείας απειλημμένης ενέργειας, μάλλον δε Θεού τη θεώσει γεγενημένης, και πλέον ηδομένης τη εκστάσει των φυσικώς επ’ αυτής και όντων και νοουμένων δια την εκνικήσασαν αυτήν χάριν του Πνεύματος».
3. Ουκούν ουχ απλώς βελτιούνται την φύσιν οι θεωθέντες, αλλ' αυτήν προσλαμβάνονται την θείαν ενέργειαν, αυτό το Πνεύμα το Άγιον· τούτ’ αυτό γαρ κατά τον μέγαν Βασίλειον, «όταν με την αυτού οικείαν ενοώμεν αξίαν, μετά του Πατρός και του Υιού θεωρούμεν, όταν δε την εις τους μέτοχους ενεργουμένην χάριν ενθυμηθώμεν, εν ημίν είναι λέγομεν».
Ει δε ώσπερ εν τοις κτίσμασι πάσιν ούτω και εν τοις Αγίοις εστί, και ως Θεός κατά τας σοφάς υμών επινοίας, καθάπερ εν τοις άλλοις τα κατάλληλα κτίζει, ούτω καν τοις Αγίοις την αγιότητα, τις χρεία Χριστού και της αυτού παρουσίας; Τις χρεία του κατ’ αυτόν βαπτίσματος και της εξ αυτού προσγινομένης ημίν εξουσίας τε και δυνάμεως; Τις χρεία Πνεύματος εξ υπαρχής αύθις εμφυσωμένου και πεμπομένου και ενοικιζομένου; Και γαρ ως εν τω παντί και ημίν ενήν. Έσται δε και ο Θεός ομοίως κτίζων και θεοποιών.
Καίτοι σαφώς φησιν ο μέγας Βασίλειος, «ει ο Θεός ομοίως κτίζει και γεννά, ομοίως και κτίστης ημών και Πατήρ εστιν ο Χριστός, Θεός γαρ, και ου χρεία της δια τού Αγίου Πνεύματος υιοθεσίας». «Συνήγειρε», -φησιν ο απόστολος-, «και συνεκάθισεν εν τοις επουρανίοις εν Χριστώ Ιησού, ίνα ενδείξηται εν τοις αιώσι τοις επερχομένοις τον υπερβάλλοντα πλούτον της χάριτος αυτού εν χρηστότητι εφ' ημάς εν Χριστώ Ιησού. Τη γαρ χάριτί εστε σεσωσμένοι δια της πίστεως· και τούτο ουκ εξ ημών, Θεόν το δώρον· ουκ εξ έργων, ίνα μη τις καυχήσεται».
Συ δ' ημίν εκ μόνων των έργων της κατά φύσιν μιμήσεως κατασκευάζεις την θέωσιν, τούτ’ είναι λέγων θεοποιόν δώρον και χάριν θείαν, την εκ φύσεως μίμησιν;
«Ει τις Πνεύμα Χριστού ουκ έχει, ούτος ουκ εστιν αυτού», και «το Πνεύμα του Θεού οικεί εν ημίν», και «πάντες έν Πνεύμα εποτίσθημεν», και «ο κολλώμενος τω Κυρίω έν Πνεύμα εστι», και κατοικεί Χριστός εν ταις των πιστών καρδίαις δια του Πνεύματος, και «τον λόγον ακούσαντες της αλήθειας, εν ω και πιστεύσαντες εσφραγίσθημεν τω Πνεύματι της επαγγελίας τω Αγίω, ος εστίν αρραβών της κληρονομιάς ημών», και «εν τούτω γινώσκομεν ότι εν αυτώ μένομεν και αυτός εν ημίν, ότι εκ του Πνεύματος αυτού έδωκεν ημίν», και «ουκ ελάβετε», φησί, «πνεύμα δουλείας, άλλα Πνεύμα υιοθεσίας».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου