ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ (46)

Συνέχεια από: Τετάρτη 21 Μαρτίου 2018

ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥΣ.

του Enrico Berti.

                            ΙΙ μέρος. Στούς Μοντέρνους. Κεφάλαιο 1.

          

Μερική επιστροφή στην Ελεατική εννοιολόγηση τής αντιφάσεως 
και τής διαλεκτικής στον Κάντ.

    

     

1. Ένας απο τους λίγους τομείς στους οποίους το πέρασμα απο την αρχαία εποχή στην μοντέρνα, μέσω εκείνης η οποία ονομάστηκε "μεσαία", δέν εμφανίστηκαν, τουλάχιστον κατά κάποιο τρόπο, ριζικές μεταβολές, είναι ακριβώς ο στοχασμός στην αντίφαση και την διαλεκτική. Και πράγματι στον πρώτο μεγάλο μοντέρνο φιλόσοφο ο οποίος είναι ικανός να σταθεί απέναντι στους μεγάλους αρχαίους φιλοσόφους, δηλαδή ο Εμμανουήλ Κάντ, ξανασυναντούμε-παρότι μέσα στο πλαίσιο ενός οράματος τής πραγματικότητος ριζικά νέου-μία εννοιολόγηση τής αντιφάσεως και τής διαλεκτικής παρόμοια σχεδόν με εκείνη η οποία εισήχθη στην ελληνική σκέψη με τους Ελεάτες και η οποία διετυπώθη στην συνέχεια ξεκάθαρα απο τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη! Και όμως ακριβώς με τον Κάντ εκείνη η εννοιολόγηση εισέρχεται σέ κρίση και καθορίζει την αυστηρή κριτική που δέχεται απο τον Χέγκελ, εγκαινιάζοντας μία νέα εννοιολόγηση-αλλά και αυτή μόνον μερικώς-τής αντιφάσεως και τής διαλεκτικής. Θα δούμε σε μία δευτερη στιγμή τί σκέπτεται ο Κάντ για την αντίφαση και για την αρχή η οποία συνδέεται μαζί της. Ας δούμε κατ'αρχάς την έννοια τής διαλεκτικής του, την πιό διάσημη  έννοιά του η οποία δέχθηκε και τήν πιό οξύτατη  κριτική από τόν  Έγελο!

          Είναι γνωστό ότι η "υπερβατική λογική", κύριος πυρήνας τής κριτικής τού καθαρού λόγου, διαχωρίστηκε απο τον Κάντ σε "υπερβατική αναλυτική" και "υπερβατική διαλεκτική" και ότι αυτός ο διαχωρισμός αποτυπώνει εκείνον τον ανάλογο, όπως επισημαίνεται απο τον ίδιο τον Κάντ, τής "γενικής λογικής" σε "αναλυτική" και "διαλεκτική". Για "γενική λογική" ο Κάντ εννοεί εκείνη η οποία ονομάζεται σήμερα "τυπική λογική" δηλαδή όπως λέει και ο ίδος, "η επιστήμη τών νόμων της διανοίας γενικώς", η οποία "αφαιρεί κάθε περιεχόμενο τής διανοητικής γνώσεως και κάθε διαφορά τών αντικειμένων της, και δέν πραγματεύεται παρά μόνον την απλή μορφή τής σκέψης". Ο Κάντ ισχυρίζεται ότι αυτή, συμπίπτει ουσιαστικά με την λογική τού Αριστοτέλη, με τον οποίο είχε λάβει καθοριστικά τον χαρακτήρα της επιστήμης: διότι πράγματι, όχι  μόνον "ξεκινώντας απο τον Αριστοτέλη δέν χρειάστηκε να κάνει κανένα βήμα πρός τα πίσω", αλλά επίσης "μέχρι σήμερα η λογική δέν κατόρθωσε να κάνει ούτε ένα βήμα μπρός έτσι ώστε, σύμφωνα με κάθε επίφαση να θεωρείται σαν κλειστή και τελειωμένη, ολοκληρωμένη"! Αυτή η δήλωση είναι λανθασμένη για δύο λόγους: διότι δέν είναι αλήθεια ότι η λογική τού Αριστοτέλη είναι καθαρά τυπική, καθότι ασχολείτο με ιδιότητες και με πραγματικούς δεσμούς τών αντικειμένων και επειδή δέν είναι αλήθεια ότι μετά τον Αριστοτέλη η λογική δέν έκανε κανένα βήμα πρός τα μπρός, καθότι έκανε και πολύ σπουδαία, για παράδειγμα με τους Στωϊκούς, με τους λογικούς τού Μεσαίωνος και ανάμεσα στους μοντέρνους ιδιαιτέρως με τους λογικούς τού Port-Royal και με τον Λάϊμπνιτς. Αυτή η δήλωση όμως φανερώνει πώς ο Κάντ, στο θέμα τής λογικής, προτίθεται να ξαναρχίσει αμέσως απο τον Αριστοτέλη, συμπληρώνοντας μ'αυτόν τον τρόπο ένα κενό είκοσι ενός αιώνων και έτσι δικαιώνοντας και την σχέση την οποία θέσαμε!

          Απο τον Αριστοτέλη επιπλέον, τουλάχιστον φαινομενικώς, ο Κάντ αντλεί και την διάκριση σχετικά με την λογική, ανάμεσα σε αναλυτική και διαλεκτική! Η τυπική λογική δηλώνει, περικλείει και λύνει ολόκληρο το τυπικό έργο τής διανοίας και τής νοήσεως στα στοιχεία της (δηλαδή τις έννοιες, τις κρίσεις και τους συλλογισμούς). Αυτό το μέρος τής λογικής το ονομάζουμε αναλυτική λογική! Και συμπληρώνει: "υπάρχει όμως παρ'όλα αυτά κάτι πολύ γοητευτικό στην απόκτηση μιάς τέχνης τόσο φαινομενικής, όπως είναι εκείνη που δίνει σε όλες μας τις γνώσεις την μορφή τής διανοίας-παρότι σε σχέση με το περιεχόμενό τους είναι δυνατόν να μείνουμε κενοί και πάμπτωχοι-απο την γενική λογική, η οποία είναι απλώς ένας κανόνας αξιολογήσεως και η οποία υπολογίζεται επίσης σαν όργανο πραγματικής παραγωγής, τουλάχιστον τής φαινομενικότητος αντικειμενικών δηλώσεων και επομένως στην πραγματικότητα, η χρήση της υπήρξε καταχρηστική. Έτσι λοιπόν η γενική λογική σαν απαιτούμενο όργανο ονομάζεται διαλεκτική! "Εδώ για να πούμε την αλήθεια δέν αναφέρεται το όνομα τού Αριστοτέλη, μάλιστα δέ ο Κάντ μοιάζει να συνειδητοποιεί τις διαφορετικές σημασίες που έδιναν οι Έλληνες στην διαλεκτική. Διότι δηλώνει: "όσο διαφορετική και αν ήταν η σημασία την οποία έδιναν οι αρχαίοι σ'αυτή την ονομασία μιάς επιστήμης ή μιάς τέχνης, μπορούμε να συμπεράνουμε με σιγουριά, απο την χρήση τής διαλεκτικής που έκαναν, ότι γι'αυτούς δέν ήταν παρά η λογική τής φαινομενικότητος. Η σοφιστική τέχνη να δίνουμε στην άγνοιά μας, μάλιστα δέ στις δικές μας εκούσιες ψευδαισθήσεις, το χρώμα τής αλήθειας, μιμούμενοι την μέθοδο τής σκέψης η οποία είναι θεμελιωμένη και την οποία συντάσσει η γενική λογική, και χρησιμοποιώντας τον τρόπο της για να χρωματίσουμε κάθε κενό τρόπο προόδου". Η διαλεκτική λοιπόν χρησιμοποιήθηκε απο τους αρχαίους, σύμφωνα με τον Κάντ, σαν μία λογική τής φαινομενικότητος, σαν μία σοφιστική δηλαδή και γι'αυτόν τον σκοπό χρησιμοποιήθηκαν ιδιαιτέρως τα "τοπικά" τής γενικής λογικής! Παρότι όπως είδαμε ήδη προηγουμένως, ο Αριστοτέλης διαχωρίζει και διακρίνει καθαρά την διαλεκτική απο την σοφιστική, δηλώνοντας ότι μόνον η δεύτερη είναι μία "φαινομενική γνώση", ενώ η πρώτη δέν εμφανίζεται καν σαν γνώση, ο Κάντ, χωρίς αμφιβολία αποδίδει αυτή την εννοιολόγηση στον Αριστοτέλη, όπως αποδεικνύεται απο την χρήση του όρου "Τοπικά", ο οποίος μαζί με τον όρο "αναλυτικά" αντιστοιχούν στον τίτλο των μεγαλύτερων πραγματειών του αριστοτελικού οργάνου, δηλαδή τα Αναλυτικά και τα Τοπικά!

          Η κριτική τού Κάντ σ'αυτή την διαλεκτική είναι προφανώς αρνητική: "μία τέτοια διδασκαλία δέν ταιριάζει με κανένα τρόπο στην αξιοπρέπεια τής φιλοσοφίας. Και γι'αυτό δόθηκε αυτό το όνομα τής διαλεκτικής στην λογική περισσότερο, σαν μία κριτική τής διαλεκτικής φαινομενικότητος και σαν τέτοιο θέλουμε να το εννοούμε". Εδώ λοιπόν ο Κάντ προτείνει, σε αντίθεση με την αρχαία έννοια τής διαλεκτικής σάν λογικής τής φαινομενικότητος, μία δική του έννοια τής διαλεκτικής σάν "κριτική τής φαινομενικότητος", χωρίς να αφήσει να εννοηθεί εάν τήν υπολογίζει σάν καινούργια, δηλαδή δική του, πρωτότυπη, ή εάν έχει ήδη χρησιμοποιηθεί απο άλλους. Σε κάθε περίπτωση υπολογίζει αυτόν τον δεύτερο τύπο τής διαλεκτικής σαν ολοκληρωτικώς ορθό, δηλαδή ισχύοντα!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.