ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ DE TRINITATE ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ (18)

Συνέχεια από:Σάββατο, 10 Ιανουαρίου 2015

ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ DE TRINITATE ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ 

ΠΟΡΦΥΡΙΟΣ ΚΑΙ ΒΙΤΤΟΡΙΝΟ.

Του Pierre Hadot.

          Το επόμενο απόσπασμα τού σχολιασμού τού Παρμενίδη τού Πλάτωνος, εκ μέρους τού Πορφύριου, που εξετάζουμε, αναφέρεται σ'αυτή την φράση τής δεύτερης υπόθεσης (Παρμ 143 α) "αυτό το έν, ο δή φαμεν ουσίας μετέχειν, εάν αυτό τή διανοία μόνον καθ'αυτό λάβωμεν άνευ τούτου ού φαμέν μετέχειν, άρα γέ εν μόνον φανήσεται, ή και πολλά τό αυτό τούτο; -Εν οίμαι έγωγε" (αυτό το "έν " που είπαμε πώς μετέχει στην ουσία, αν το συλλάβουμε με την σκέψη μας, αυτό μόνο καθαυτό, χωρισμένο απο εκείνο, στο οποίο είπαμε πώς μετέχει (στην ουσία), άραγε θα φανή ένα μόνο ή αυτό το ίδιο και πολλά; -Ένα, κατα την γνώμη μου"). Ο Πλάτων προσπαθεί εδώ να απομονώσει, με την σκέψη, "το "Ενα" στο Ένα-που-είναι. Για έναν νεοπλατωνικό σχολιαστή αυτή η προσπάθεια θέτει ένα δύσκολο πρόβλημα: τί πράγμα μπορεί να αναπαραστήσει αυτό το Ένα καθαρά Ένα λαμβανόμενο ξεχωριστά, στο εσωτερικό του Ενός-πού-είναι; Για να κατανοήσουμε πώς απαντά το απόσπασμα που εξετάζουμε, σ'αυτή την ερώτηση, πρέπει να το διαβάσουμε ξεκινώντας απο το τέλος.

          Στο τέλος λοιπόν του αποσπάσματος εμφανίζεται ο όρος ο οποίος εξηγεί όλη την αναζήτηση: το αυτό τούτο! (Σχόλιο στον Παρμενίδη, XIV, 5-12: και ούτως έν όν και απλούν "το αυτό τούτο" (όμως) ενεργεία εαυτού διαφέρει και υπάρξει, και κατά άλλο άρα έν εστίν απλούν, κατ' άλλο δέ αυτό εαυτού διαφέρει, το γάρ τού ενός διαφέρον ούχ έν και τό τού απλού έτερον ούχ απλούν. Εν μέν ούν έστιν και απλούν κατά την πρώτην και "αυτό τούτο" αυτού ταύτου ιδέαν! " (Και μ'αυτόν τον τρόπο, καθότι Ένα και απλό, αυτό το "αυτό τούτο" διαφέρει απο τον εαυτό του, σύμφωνα με την διάκριση ανάμεσα στην ενέργεια και την ύπαρξη. Απο το ένα μέρος αυτό είναι Έν και απλό, απο το άλλο αυτό διαφέρει απο τον εαυτό, διότι αυτό που διαφέρει απο το Έν δέν είναι πιά Ένα, και αυτό που διαφέρει απο το απλό δέν είναι πλέον απλό. Αυτό λοιπόν είναι Ένα και απλό σύμφωνα με την πρώτη του μορφή, δηλαδή σύμφωνα με την μορφή τού "αυτό τούτο", εκλαμβανόμενο καθαυτό, δηλαδή με την ιδέα αυτού τούτου")

          Με την έκφραση λοιπόν "αυτό τούτο" ο Πλάτων δείχνει το Ένα το οποίο θα ήθελε να υπολογίσει ξεχωριστά μέσα στο Ένα που είναι (υπάρχει): θα μπορούσαμε να το μεταφράσουμε "Αυτό το ίδιο" Αυτό το "αυτό τούτο", μας λέει ο Πορφύριος, είναι διαφορετικό απο τον εαυτό του, από αυτό το ίδιο. Απο μία οπτική γωνία είναι ένα και απλό, αλλά απο μία άλλη, δέν είναι πλέον ούτε ένα ούτε απλό. Είναι ένα και απλό σύμφωνα με την πρώτη του μορφή, δηλαδή λαμβανόμενο καθαυτό, σαν "αυτό τούτο". Αλλά δέν είναι πλέον ούτε ένα ούτε απλό όταν γίνεται ύπαρξη, ζωή και νόηση. Εδώ αναγνωρίζουμε την απάντηση στην ερώτηση που έθετε ο Πλάτων: αυτό το καθαυτό Ένα, λαμβανόμενο ξεχωριστά στο Είναι που υπάρχει, είναι ένα ή πολλαπλό; θα είναι αναγκαίως ένα στο μέτρο που εκλαμβάνεται ξεχωριστά και πολλαπλό στο μέτρο που μετέχει του Είναι. Αλλά για τον Πορφύριο το "Ένα που Είναι" ταυτίζεται με τον Νού, την Νόηση. Το Ένα λοιπόν λαμβανόμενο ξεχωριστά στο Ένα που είναι θα πρέπει λοιπόν να είναι μία κατάσταση τής νοήσεως, του Νού. Και το Ενα που μετέχει τού Ενός ένα άλλο επίπεδο του Νοός. Και πραγματικά πρόκειται για δύο διαφορετικά επίπεδα του Νού τα οποία διακρίνει ο Πορφύριος. Στο πρώτο του επίπεδο ο Νούς θα έχει τα ιδια κατηγορήματα του Πρώτου Ενός, δέν θα είναι ούτε ακίνητος σε ησυχία, ούτε σε κίνηση ούτε ταυτόσημος ούτε διαφορετικός, ούτε καθαυτός ή είς άλλο. Στην δεύτερη κατάσταση θα διαθέτει τα κατηγορήματα της δευτέρας υποστάσεως! Θα είναι ακίνητος και σε κίνηση, καθαυτός και σε άλλο, ταυτός και διάφορος, όλος και διαθέτοντας μέρη. Ο Πορφύριος αντιπαραθέτει αυτά τα δύο επίπεδα ή καταστάσεις του Νού, σαν το πρώτο και το δεύτερο Ένα. Πρέπει να συμπεράνουμε πώς στην πρώτη κατάσταση ο Νούς ταυτίζεται απλώς με το Ένα; Θα μπορούσαμε να πούμε πώς συμπίπτει μ'αυτό. Και πράγματι ο Πορφύριος διακρίνει την νόηση η οποία δέν μπορεί να επιστρέψει στον εαυτό της -η οποία αντιστοιχεί στην πρώτη κατάσταση- και την νόηση ή οποία επιστρέφει στον εαυτό της-και αντιστοιχεί στην δεύτερη κατάσταση. Αυτή η τελευταία διαθέτει μία τριαδική κίνηση.

          Σε μία πρώτη στιγμή, ο νοών ή ο νούς και η νόηση συγχέονται σε μία ταυτότητα που είναι καθαρή ύπαρξη. Σε μία δεύτερη, ο νούς εξωτερικεύεται για να θεωρηθεί και σ' αυτή την στιγμή γίνεται ζωή και άπειρο. Σε μία τρίτη στιγμή, ο νούς επιστρέφει στον εαυτό του και είναι η στιγμή τής κατανοήσεως. Στην πρώτη του κατάσταση ο Νούς δέν μπορεί να επιστρέψει στον εαυτό του, διότι είναι τελείως απλούς, "πέραν της διακρίσεως, ανάμεσα στην κατανόηση και το νοητό και πέραν και των δύο λόγω της δόξης του και της δυνάμεως του. Γι'αυτό και χαρακτηρίζεται με τα κατηγορήματα (τίς ιδιότητες) που ανήκουν στο πρώτο Ένα.

          Το πρώτο μέρος τού αποσπάσματος λοιπόν προορίζεται να κάνει κατανοητό τί πράγμα μπορεί να είναι αυτός ο Νούς ο οποίος δέν μπορεί να επιστρέψει στον εαυτό του. Και ο Πορφύριος χρησιμοποιεί γι'αυτόν τον σκοπό το παράδειγμα του "κοινου Νού", της κοινής αίσθησης, ή αντίληψης. Κάθε ιδιαίτερη αντίληψη, ή αίσθηση αντιλαμβάνεται μόνον το δικό της αισθητό και δέν μπορεί νά αντιληφθεί την συμφωνία ανάμεσα στις διαφορετικές αισθήσεις και τα αντικείμενα τους. Είναι αναγκαίο επομένως να υποθέσουμε μία δύναμη η οποία υπερβαίνει τίς αντιθέσεις ανάμεσα στα αισθητήρια και τα αντικείμενα τους. Που αντιλαμβάνεται τις αρμονίες τους, όπως και τις διαφορές τους, χωρίς να συνδέεται ή να σχετίζεται σε κάποιο ιδιαίτερο αντικείμενο. Αυτή η άτμητη ενέργεια-αυτό το σημείο, όπως είχε πεί ο Αριστοτέλης-θεμελιώνει την δυνατότητα της αντιλήψεως. Η νόηση όμως που δέν μπορεί να επιστρέψει στον εαυτό της είναι επίσης και η άτμητη ενέργεια ή πράξη η οποία θεμελιώνει την δυνατότητα τής κινήσεως με την οποία ο Νούς, στην δεύτερη κατάστασή του, συλλαμβάνεται σαν Νούς και νόηση.

          Έτσι λοιπόν το έκτο απόσπασμα του σχολίου, μάς προτείνει μία ερμηνεία αυτού τού χωρίου τού Παρμενίδη, όπου ο Πλάτων αναρωτιέται εάν το Ένα καθαυτό, λαμβανόμενο ξεχωριστά "στο Ένα που είναι" είναι Ένα ή πολλά. Για τον Πορφύριο η διάκριση που εισάγεται απο τον Πλάτωνα αντιστοιχεί σε δύο καταστάσεις του Νού. Στην καταγωγική του κατάσταση στο δικό του "Ένα" ο Νούς είναι απολύτως απλούς: σ'αυτή την κατάσταση την ατομική και της πρωταρχικής καταγωγικής ενότητος, ο Νούς συμπίπτει με κάποιο τρόπο με το πρώτο Ένα. Στην δεύτερη κατάσταση του ο Νούς πραγματοποιείται, ενεργεί, αναπτύσσεται σε μία κίνηση πήγαινε έλα, στην ενέργεια της ζωής και της σκέψης!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.