ΤΟ ΕΣΧΑΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΟΥΡΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ (3)

Συνέχεια από:Τρίτη, 11 Νοεμβρίου 2014

ΤΟ ΕΣΧΑΤΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΟΥΡΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ. 

Του Giovanni Reale.

        

  2) Ο Νεοπλατωνισμος του Πλωτίνου.

         

Αφού λοιπόν ξεκαθαρίσαμε λίγο το τοπίο, ας δούμε πώς ελαττώνεται και η εμβέλεια μίας άλλης θέσεως του Dodds την οποία συναντούμε πάντοτε στην εισαγωγή του στόν Πρόκλο. Εκεί λοιπόν γράφει: "Παρότι ο Πλωτίνος θεωρείται κοινώς σαν ο θεμελιωτής του Νεοπλατωνισμού, μέσα στην πιό ευρεία κίνηση την οποία εξετάζουμε δέν βρίσκεται σαν ένα σημείο καταγωγής, αλλά σαν κορυφαία πλευρά του κύματος".

          Στην πραγματικότητα ο Πλωτίνος (στην γραμμή που έδειξε ο δάσκαλος Αμμώνιος Σάκκας, ο οποίος όμως δέν άφησε γραπτά κείμενα και δέν μπορούμε να αξιολογήσουμε ικανοποιητικά τις ιδέες του) είναι ο αληθινός θεμελιωτής τού Νεοπλατωνισμού, διότι οι Μεσοπλατωνικοί δέν διαθέτουν ακριβώς το κέντρο της νέας μεταφυσικής του Πλωτίνου, το οποίο δέν συνίσταται μόνον στην επεξεργασία των τριών υποστάσεων (Ένα, Νούς και Ψυχή), πρός τις οποίες κατευθύνθηκαν ήδη και οι Μεσοπλατωνικοί, αλλά κυρίως στην ανακάλυψη τού θεμελίου βάσει του οποίου η καθεμιά προέρχεται απο την άλλη και έτσι η ολότης τού πραγματικού μπορεί να δένεται σε μία καθολική ενότητα. Και ακριβώς αυτή η πρόοδος τών υποστάσεων και η δυναμική μεταφυσική την οποία προϋποθέτει θα αποτελέσει τον σκελετό και την σπονδυλική στήλη του Νεοπλατωνισμού. Και ο Πλωτίνος ακριβώς υπήρξε αυτός που τον θεμελίωσε θεωρητικά και συστηματικά.

          Θα μπορούσαμε να συνθέσουμε τον "χυμό" της φιλοσοφίας του Πλωτίνου σε επτά κυρίως κεφάλαια, απο τα οποία θα προκύψει με σαφήνεια τί πράγμα κληρονομεί απο τους Μεσοπλατωνικούς και τί πράγμα δημιουργεί ex novo ( εξ' αρχής).

α) Η βαθειά του θέση είναι η σαφέστατη διάκριση ανάμεσα στον αισθητό κόσμο και τον νοητό κόσμο, ανάμεσα στο σωματικό όν και το ασώματο, μία θέση που συνεχίζει, και αναπτύσσει την συζήτηση που ξεκίνησαν οι Μεσοπλατωνικοί.

β) Το δεύτερο κεφάλαιο συνίσταται στον καθορισμό τού ασώματου όντος εν λειτουργία, σε σχέση, με το τριαδικό σχήμα, δηλαδή σε σχέση με την θεωρία των τριών υποστάσεων, το Ένα, τον Νού και την Ψυχή, που προωθήθηκε σε ένα τέτοιο θεωρητικό επίπεδο χωρίς καμμία δυνατότητα παρομοιώσεως με τις σημειώσεις των Μεσοπλατωνικών.

γ) Το τρίτο συνίσταται στον ακριβέστατο καθορισμό τής σχέσεως που συνδέει τις τρείς υποστάσεις, τής προοδου δηλαδή σύμφωνα με την οποία απο την πρώτη προέρχεται η δεύτερη και απο την δεύτερη η τρίτη. Ο πιό υψηλός βαθμός δημιουργεί τον πιό χαμηλό χωρίς να ελαττώνεται, δίνει χωρίς να φτωχαίνει.

δ) Αυτή η σχέση που δένει τις υποστάσεις και τις οδηγεί να προέρχονται η μία απο την άλλη, εικονίζεται σύμφωνα μ' έναν τριαδικό ρυθμό που συνίσταται (1) στην παραμονή (μονή) κάθε υποστάσεως στον εαυτό της, κάτι που συμπίπτει με την ουσία την ίδια τής υποστάσεως, δηλαδή με την ενέργεια που ενυπάρχει, που είναι εμμενής στην υπόσταση (2), στην ενέργεια,η οποία πηγάζει και προοδεύει απο την υπόσταση και γεννά το άλλο απο τον εαυτό της (την ετερότητα) δηλαδή την επόμενη υπόσταση! και (3) στην επιστροφή ή στην στροφή ή στην μεταστροφή τής υποστάσεως πού παράγεται πρός την υπόσταση απο την οποία προέρχεται. Το κλειδί αυτής τής τριαδικής κινήσεως είναι ο μεταφυσικός διαλογισμός, η μεταφυσική θεωρία, που είναι η πιό πρωτότυπη και βαθειά θεωρία του Πλωτίνου. Ο τριαδικός ρυθμός, όπως θα δούμε θα γίνει μία θεωρία κλειδί στον Πρόκλο, αλλά στον καιρό του.

ε) Στενά συνδεδεμένη με την θεωρία της προόδου των υποστάσεων είναι το δόγμα σύμφωνα με το οποίο η αισθητή ύλη δέν αποτελεί μία αρχή υφιστάμενη καθ'αυτή, αλλά προοδεύει αυτή η ίδια απο την τελευταία των υποστάσεων: και επομένως ο αισθητός κόσμος έρχεται διά της απαγωγής, ολοκληρωτικώς απο το υπεραισθητό. Η ύλη δέν είναι παρά ένα προϊόν της ύστατης, της έσχατης, ενέργειας της τρίτης υποστάσεως (της ψυχής),η οποία καθίσταται ενέργεια θεωρίας αδύναμης και χλιαρής, σε τέτοιο βαθμό, που δέν διαθέτει πλέον την απαραίτητη δύναμη για να μεταστραφεί (σύμφωνα με την Τριαδική πρόοδο) πρός αυτό που την γέννησε και ακριβώς γι'αυτό δέν διαθέτει πλέον την δύναμη της θεωρίας και συνεπώς σβύνει και γίνεται μή-όν.

ζ) Ασχολείται ιδιαιτέρως, ωθώντας τες μέχρι τις πιό ακραίες τους συνέπειες, όπως κανείς άλλος φιλόσοφος μέχρι τότε, τις άγραφες θεωρίες, τα άγραφα δόγματα, τού Πλάτωνος. Και ενδιαφέρεται να θεμελιώσει την ενότητα ολης τής πραγματικότητος. Κατα μία σημασία το όλον είναι στο Ένα και το Ένα στο Όλον, και κάθε κατώτερος αναβαθμός είναι στον ανώτερο (και αντιστρόφως) και απο αυτόν παράγεται και στηρίζεται. Μόνον ο Πρόκλος θα πάει ακόμη πιό πέρα απο τον Πλωτίνο, τουλάχιστον στον λεπτομερέστερο προσδιορισμό αυτής της συλλήψεως.

η) Σ'αυτό το οντολογικό πλαίσιο, στο οποίο το όλον "προοδεύει" απο την Αρχή και τίποτε δέν είναι ξένο ουσιαστικώς στην Αρχή (δεδομένου ότι δέν υπάρχει τίποτε αντίθετο σ'αυτή) είναι εφικτή μία επιστροφή στην Αρχή, δηλαδή μία επανένωση πλήρης και ολοκληρωτική με την Αρχή, την οποία μπορεί να πραγματοποιήσει ο άνθρωπος όσο είναι ακόμη εν ζωή, στην "μυστική ένωση" (στην έκσταση), η οποία όμως διατηρεί τίς λογικές της βάσεις. Μόνον διατηρώντας αυτά ζωντανά μπορούμε να κατανοήσουμε τον Πρόκλο, ο οποίος όμως θα προσθέσει στο λογικό συστατικό, το μαγικό-θεουργικό συστατικό, όπως θα δούμε στην συνέχεια λεπτομερέστερα.

          Το σύστημα του Πλωτίνου παρουσιάζεται σαν η πιό τολμηρή μεταφυσική προσπάθεια της αρχαιότητος, η οποία τέμνει όλα τα παραδοσιακά σχήματα και τα διαλύει. Οι υποστάσεις τού πνεύματος και της ψυχής και ο ίδιος ο κόσμος δέν είναι παρά διαφορετικοί βαθμοί της Θείας Αρχής. Σε κάθε βαθμό και κάθε στιγμή, υπάρχει κατά κάποια έννοια, το όλον: το ΕΝΑ είναι παντού παρότι με διαφορετικό τρόπο, και σύμφωνα με την δυνατότητα κάθε πράγματος να την συμπεριλάβει. Και το όλον είναι στο ΕΝΑ.

Συνεχίζεται, με τον Ιάμβλιχο.

Αμέθυστος.