H OIKONOMIA TOY ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ - Η ΝΕΑ ΑΙΡΕΣΗ ΠΟΥ ΔΙΑΛΥΕΙ ΤΑ ΠΑΝΤΑ (22)

Συνέχεια από: Παρασκευή, 13 Μαρτίου 2015

Ο ΑΠΟΚΡΥΦΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟΥ ΙΔΕΑΛΙΣΜΟΥ (20)--ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ

του HENRI DE LYBAC

ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΡΙΑ ΤΩΝ ΡΩΣΩΝ .....ΘΕΟΛΟΓΕΙ.

Ο Μπερντιάεφ επιμένει στο γεγονός πώς το γράψιμο γι’αυτόν είναι πιό πολύ υπερβατικότης παρά εξαντικειμενοποίηση, αλλά δέν ξεφεύγει απο τον κοινό νόμο. Βρίσκεται συνεχώς σε μία απελπισμένη αναζήτηση μιάς εκφράσεως που δέν εξαντικειμενοποιεί και επομένως δέν είναι ιστορική, καταλλήλου  να αποδώσει μία εμπειρία που είναι και αυτή με την σειρά της φευγαλέα και επανέρχεται σταθερά στον εμπειρισμό της χρονικής αναπαραστάσεως.

Ο δημιουργικός ενθουσιασμός, η έκσταση που ξεπερνά την διαφορά ανάμεσα στο υποκείμενο και στο αντικείμενο, είναι ένα πράγμα, αλλά η εξήγηση που θέλουμε να δώσουμε για να διαφωτίσουμε την ιστορία της αποκαλύψεως είναι μιάν άλλη. Αυτή δέν μπορεί να αποφύγει την ανάπτυξη στην διάρκεια. Δέν πρέπει λοιπόν να μας εκπλήττει το γεγονός πώς ο φιλόσοφός μας δηλώνει ότι η αποκαλυπτική προοπτική, που ήταν του Ευαγγελίου, χάθηκε σχεδόν αμέσως. Αυτή η ιερή παράδοση θα έπρεπε να είχε συνεχίσει να δημιουργεί εν πνεύματι χωρίς σταματημό (και συνέχισε.Μέ τούς Αγίους. Μόνον ο Μπερντιάεφ δέν το γνωρίζει γιατί βλέπει μόνον τους Λατίνους και τους Γερμανούς). Ο Χριστιανικός ανθρωπισμός όμως κατάντησε αυτή την παράδοση ένα στατικό και εξωτερικό πράγμα για τον άνθρωπο και απο τότε η ζωή της Εκκλησίας έσβυσε και πέτρωσε (Αυτό είναι εν τέλει και το πρωτείο του Πέτρου). Εισήλθε σε μία ενδιάμεση εποχή απο την οποία δέν εξήλθε ακόμη μέχρι σήμερα!

Τέσσερις βασικοί χαρακτήρες αυτής της ενδιάμεσης εποχής προκύπτουν απο τα κείμενά του.

1)Το πνεύμα, ακόμη σκοτεινό, απο την περιορισμένη φύση του ανθρώπου, κατανοεί την Θεία αποκάλυψη σαν ένα ιστορικό γεγονός, απο το οποίο προκύπτει μία δογματική αλήθεια τελειωμένη και αμετάβλητη. Αυτή επιβάλλεται απο την εξωτερική αυθεντία ενός Θεού απο τον οποίο ο άνθρωπος είναι χωρισμένος απο μία άβυσσο. Ο Χριστιανισμός που προκύπτει φέρνει το ίχνος ενός κοινωνιομορφισμού. Είναι προσαρμοσμένος και πολύ συχνά υπηρετεί τον κόσμο. Είναι ένας εξωτερικός χριστιανισμός, παιδαγωγικός, οι φόρμες του οποίου είναι συμβατικές και συμβολικές και κρύβουν την ουσία της αποκαλύψεως.
2)Αυτός ο Χριστιανισμός είναι πρός χρήσιν των αδύναμων πνευμάτων, αυτών που κυριαρχούνται απο τον φόβο. Είναι μία θρησκεία της αμαρτίας και της λυτρώσεως. Ελευθερώνει τον άνθρωπο από την καταπίεση, απο την αμαρτία, αλλά τον υποδουλώνει σε μία γλυκύτητα υποτιθέμενη τής υπέρτατης δυνάμεως, η φιλευσπλαχνία της οποίας φανερώθηκε στον Γολγοθά.
3)Ακόμη και στις πιό μεγαλειώδεις φανερώσεις του, αυτός ο Χριστιανισμός παραμένει παθητικός. Θρησκεία της αγάπης, αλλά ακόμη πολύ μακρυά απο μία θρησκεία της ελευθερίας. Αυτή η αγάπη είναι ατελής. Οι σχέσεις με τον Θεό δέν είναι ακόμη πλήρως αμοιβαίες. Ο διαλογισμός των αγίων, ακόμη και η έκστασί τους δέν είναι ένας δημιουργικός ενθουσιασμός.[ Εδώ ριζώνει η ευχαριστιακή εκκλησιολογία τού Ζηζιούλα} Ο άνθρωπος δέν ανακαλύπτει ακόμη την αληθινή του φύση. Αυτή η απανθρωπία η τόσο παθητική του αρχαίου μυστικισμού, πρέπει να ξεπεραστεί.
4) Αυτός ο ιστορικός χριστιανισμός, ο κατώτερος, ο τόσο σιχαμερός, δέν είναι μόνον ένα καταφύγιο των αδύναμων πνευμάτων, των ακαλλιέργητων, ούτε μίας οπισθοδρομημένης και ξεπερασμένης εποχής. Δέν καλυτερεύει αναγκαίως με το πέρασμα των χρόνων ούτε ανοίγεται στον στοχασμό. Η μορφή του η οποία είναι άξια κριτικής, είναι ίσως αυτή ακριβώς που έλαβε στις μεγάλες κλασσικές εποχές, κοντά στις πιό λαμπρές ελίτ. Διότι το συμβόλαιο που τον ενώνει με την καλλιέργεια, του αφαιρεί τον δυναμισμό. Αυτή η ένωση τον δεσμεύει και τον κρατά μακρυά απο αυτό που θα έπρεπε να γίνει. Αυτό αποδεικνύεται απο την ιστορία της Δύσεως. Όσο περισσότερο εξελίχθηκε στους δρόμους της καλλιέργειας και του πολιτισμού, τόσο ο Δυτικός Χριστιανισμός έπαψε να ζεί στην πίστη. Ανθίζοντας σε έναν κοινωνικό ανθρωπισμό, γύρισε τις πλάτες του στην εσχατολογική εποχή, εκείνη της τελειωτικής αποκαλύψεως του Αγίου Πνεύματος, αρνούμενος πρώϊμα να ασκήσει την ανώτερη δραστηριότητα του. Έχουμε λοιπόν το δικαίωμα να ισχυρισθούμε πώς η καλλιέργεια αποκρυσταλλώνει τις ανθρώπινες ήττες, πώς οι σκοποί που κατακτά είναι συμβολικοί, και όχι πραγματικοί.
Ο Μπερντιάεφ μας προειδοποιεί πώς δέν πρέπει να κατανοήσουμε την εποχή του πνεύματος, την Τρίτη Αποκάλυψη, μόνον απο την Χρονολογική άποψη. Μ’αυτό εννοεί πώς βρέθηκαν σε κάθε εποχή και χρόνο πρόδρομοι και πρωτοπόροι, ψυχωμένοι απο την προφητική πνοή, κάτι που το βεβαίωσε πειστικότατα επίσης και ο Ιωακείμ ντα Φιόρε. Μας φανερώνει όμως εξίσου πώς δέν σταμάτησε ποτέ του να ελπίζει στην έλευση της τρίτης εποχής, παρότι τα τελευταία του χρόνια άρχισε να εμφιβάλλει για την επικείμενη άφιξή της.
Οι περιγραφές όμως που μας δίνει δέν επιτρέπουν πάντοτε να κατανοήσουμε σε πιά πλευρά της υπάρξεως πρέπει να την τοποθετήσουμε. Δέν γνωρίζουμε με ακρίβεια εάν η Βασιλεία του Θεού που μέλλει να αντικαταστήσει, με την δική μας ενεργό βοήθεια, ετούτον τον κόσμο, πρέπει να πραγματοποιηθεί σ’έναν χρόνο, σαν αυτόν που μας έχει δοθεί ή μετά θάνατον. Λέει: η εποχή τού πνεύματος θα είναι μία κοινοτική εποχή, η εποχή της κοινωνικής και κοσμικής μεταμορφώσεως, η εποχή της πραγματικής ελεύσεως τής “sobornost”, δέν θα είναι καθαρά συμβολική. (sobornost είναι καί το περιοδικό της Ρώσικης Ορθοδοξίας της Αγγλίας το οποίο διευθύνει ο Λούθ, της Ακαδημίας Βόλου συνεργάτης, δεξί χέρι του Κάλλιστου Γουέαρ. Εάν ρωτήσουμε κάποιον εγγλέζο Ορθόδοξο, του Ρώσικου τυπικού και πνεύματος, τί είναι εκκλησία, θα λάβουμε την απάντηση: sobornost). Θα είναι όμως το έσχατο τέλος; Κάθε τόσο όμως τα σύννεφα φαίνονται να διαλύονται. Όχι μόνον αντιτίθεται στην ιδέα μίας αορίστου προόδου, ο Μπερντιάεφ, που κυριαρχούσε τον δέκατο ένατο αιώνα, καί την χαρακτηρίζει παρανοϊκή και ανήθικη μάλιστα, αλλά υποβάλλει σε αυστηρή κριτική όσους ονειρεύονται ένα μέλλον που θα καταλήγει σε κάποιον γήϊνο παράδεισο.
Αυτοί πιστεύουν πώς θα έλθει μία στιγμή κατά την οποία κάτι απόλυτο θα διεισδύσει στην σχετικότητα της ιστορίας για να παραμείνει οριστικά. Δέν δέχονται πράγματι την δυνατότητα ενός περάσματος σε ένα άλλο επίπεδο του Είναι, την δημιουργία μίας τέταρτης διαστάσεως. Θέλουν αυτός ο Τρισδιάστατος χώρος να εισέλθει ολόκληρος και όπως είναι ακριβώς, απαράλλακτος, στην άλλη διάσταση της απολύτου ζωής. Σ’αυτό ακριβώς συνίσταται και η κύρια αντίφαση αυτής της ουτοπίας.
Ο παράδεισος και η τελειότης είναι ασυμβίβαστα με τα όρια του Εόνος (Του Αιώνος τούτου). Ο Ντοστογιέφσκι το είχε κατανοήσει πολύ καλά.
Δέν έχουμε ήδη διαφωτιστεί αρκετά, γύρω απο τον συγγραφέα μας; Αλλά λίγες σειρές πιό κάτω διαβάζουμε. «Εξάλλου μπορούμε να υποθέσουμε μία πολλαπλότητα κόσμων, των οποίων θα αποτελούσε μέρος και ο δικός μας, και οι οποίοι θα αποτελούσαν την επιμήκυνση της πνευματικής διαδρομής τού ανθρώπου (Το πνεύμα του Ντοστογιέφσκι)».
Επομένως ακόμη και με μία τέταρτη διάσταση ο αιών μας δέν θα ήταν ο τελευταίος; Θα ήταν ο προτελευταίος;
Η ουσιαστική ιδέα του Μπερντιάεφ, μέσα απο τον λαβύρινθο των ασαφειών και αντιφάσεων των βιβλίων του, παραμένει η ιδέα πώς κάθε ιστορική αποκάλυψη είναι μοιραίως ελλειματική, κάτω απο οποιαδήποτε μορφή και αν παρουσιάζεται, σε οποιοδήποτε σημείο της αναπτύξεως της, ακόμη και σε άλλα επίπεδα καλλιέργειας. Η μόνη αληθινή αποκάλυψη είναι πνευματική, μετά- ιστορική, εσωτερική και ο άνθρωπος δέν είναι ενεργώς μετέχων. Αυτή, στο πιό βαθύ του Είναι, είναι ένα σκίσιμο του χρόνου, που του αποκαλύπτει όλο το ψεύδος και την ψευδαίσθηση των πεποιθήσεων, ακόμη και των θρησκευτικών, αυτού του κόσμου, και τον βοηθά να εισχωρήσει σ’εκείνη την μυστηριώδη ζώνη, στην οποία ο άνθρωπος και ο Θεός δημιουργούνται αμοιβαίως. (στην ζώνη των ειδώλων της νεωτερικότητος. Ού ποιήσεις σεαυτόν είδωλον. Όχι σεαυτώ. Ο Μπερντιάεφ είναι ένας μυστικιστής του Δυτικού Μεσαίωνος).
Η σταθερή επιμονή του Μπερντιάεφ στην δημιουργική ελευθερία τού ανθρώπου, στην δημιουργική του κλήση, στην δημιουργική του αποθέωση κ.τ.λ, έχει οπωσδήποτε έναν Νιτσεϊκό απόηχο και οπωσδήποτε δηλώσεις σαν αυτή «είναι σκληρό, πάρα πολύ σκληρό να είσαι πρόδρομος του πνεύματος», δέν μπορούν να μετριάσουν αυτούς τους απόηχους. Μας είπε όμως επίσης, για να μπορέσουμε να συλλάβουμε την σκέψη του: η δημιουργική πράξη για μένα δέν είναι ούτε μία ανάγκη, ούτε ένα δικαίωμα του ανθρώπου, αλλά μία απαίτηση του Θεού απευθυνόμενη στον άνθρωπο και είναι υποχρεωτική γι’αυτόν. Και ακόμη: η διαβεβαίωση πώς ο άνθρωπος αρκεί στον εαυτό του μεταμορφώνεται σε άρνηση του ανθρώπου. Η παράλληλη δέ επιμονή του σε ένα ανθρώπινο προαιώνιο στον Θεό, καθότι το ανθρώπινο ενυπάρχει στο δεύτερο πρόσωπο της Τριάδος, έχει απόηχους του Μπαίμε αυτή την φορά. Αλλά όπως ο Μπαίμε, και ακόμη περισσότερο ο Μπερντιάεφ, θέλησε, η τολμηρή του σκέψη που είναι μία κριτική της αποκαλύψεως, να είναι μία κριτική κάτω απο το φώς της ίδιας της αποκαλύψεως.
Ονομάστηκε ένας πιστός ελεύθερος στοχαστής, ένας ελεύθερος Χριστιανός που δέν τα σπάει με την Εκκλησία. Απέρριπτε με αποφασιστικότητα τον ορισμό του αιρετικού. Η Εκκλησία της οποίας αισθανόταν μέλος ήταν η μυστική Εκκλησία του Χριστού, εκείνη που κατέχει το πνευματικό μυστήριο στο οποίο ο Θεός γεννιέται μέσα στον άνθρωπο και ο άνθρωπος γεννιέται στον Θεό. [Μιάς υπερήφανης εκκλησίας]
Τέλος ο Μπερντιάεφ.
Συνεχίζουμε με τον Ντοστογιέφσκι.
Αμέθυστος.