ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ (14)-ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ.

Συνέχεια από: Τρίτη, 7 Απριλίου 2015

Ο ΜΟΝΟΘΕЇΣΜΟΣ ΣΑΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ.

ERIK PETERSON

        

Σε συμφωνία με την πατριστική παράδοση ο Orosio έγραψε και γύρω από την Ρωμαϊκή ειρήνη (την Pax Romana). Δύο φορές μάλιστα μετέφερε τα ιστορικά δεδομένα τής ειρήνης τού Αυγούστου στην Ιερή Ιστορία. Και γιά τον χαρακτήρα αυτής τής ειρήνης δεν έχει καμία αμφιβολία. Είναι μια ειρήνη η οποία σταμάτησε τον πόλεμο και κατά συνέπειαν την εθνική πολλαπλότητα. «Σε ολόκληρο το σύμπαν επιβλήθηκε μία μόνη ειρήνη και όχι με την διακοπή αλλά με την κατάργηση τών πολέμων, έκλεισε η διπλή πόρτα του Ιανού, ξεριζώθηκαν οι ρίζες των πολέμων, δεν καταπιέστηκαν μόνον, και επραγματοποιήθη εκείνη η μεγάλη απογραφή όταν σε αυτό το μοναδικό όνομα του Καίσαρος, το σύνολο των μεγάλων λαών της δημιουργίας ενώθηκε με όρκο και ταυτοχρόνως ενώθηκε σε μία μοναδική κοινωνία μέσω της κοινής απογραφής».

Αυτός ο Ισπανός, όπως κανείς άλλος δεν είχε κατορθώσει πριν, έδεσε μεταξύ τους την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία και τον Χριστιανισμό. Αλλά ιδιαιτέρως εντυπωσιακός είναι ο συνδυασμός του Αυγούστου με τον Χριστό. Με αυτό γίνεται κατανοητό ότι ο Αύγουστος εκχριστιανίζεται και ο Χριστός, ο οποίος γίνεται πολίτης της Ρώμης, εκρωμανίζεται. Το πολιτικό νόημα αυτού του συνδυασμού είναι φανερό. Πρέπει να βεβαιωθεί ο συμβιβασμός ανάμεσα στον Χριστιανικό μονοθεϊσμό και την ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Αυτό υπήρξε ήδη το θέμα του Ευσέβιου αλλά οι πολιτικές αναταράξεις στις οποίες περιέπεσε τον 5ο αιώνα η ρωμαϊκή αυτοκρατορία, έθεσαν το επικίνδυνο ερώτημα, μήπως ακριβώς ο εκχριστιανισμός της αυτοκρατορίας οδήγησε στην εσωτερική διάλυση της αυτοκρατορίας. Σε αυτό το ερώτημα ο Orosio δεν έδωσε καμία απάντηση. Αλλά αυτό ακριβώς το ερώτημα, μέσω της αναπτύξεως τής χριστιανικής θεολογίας, είχε ήδη ξεπεραστεί.

Και πράγματι ήταν σωστό να δούμε στην χριστιανική πίστη, μόνον τον μονοθεϊσμό;

Η χρήση τής έννοιας τής μοναρχίας του θεού, από τους Αρειανούς, σιγά-σιγά έφερε την απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Γνωρίζουμε ότι ο Αρειανός Ευνόμιος «παντού και πάντοτε ήθελε να σώσει την υπεροχή του θεού και την μοναρχία». Αυτές οι λέξεις βρίσκονται στο τέλος μιας διατυπώσεως της πίστεως, η οποία συνορεύει, όπως έχει ήδη αναγνωρισθεί, με το πιστεύω που βρίσκεται στους Αποστολικούς κανόνες VII 4,1! Στο βιβλίο δέ V στ.20  παρ.11, του ιδίου έργου συναντάται ένα χωρίο το οποίο ανήκει στην αρειανική επεξεργασία τού έργου. Σε αυτό εκτίθεται, πώς ο Χριστός, ο υιός του ανθρώπου, ολοκληρώνοντας την προφητεία του Δανιήλ 2,34, έγινε ένα μεγάλο βουνό, «το οποίο γεμίζει όλον τον κόσμο και κατήργησε την πολλαπλότητα των πολιτικών βασιλείων τών τοπικών τυράννων όπως επίσης και τον πολυθεϊσμό τών ανόμων, αναγγέλοντας έναν μοναδικό θεό και εγκαθιδρύοντας την μοναδική κυριαρχία των Ρωμαίων». Σε αυτές τις προτάσεις οι οποίες επαναλαμβάνουν πιστά τις σκέψεις του Ευσέβιου, εκφράζεται καθαρά το αληθινό πολιτικό νόημα του αρειανισμού. Ο Μονοθεϊσμός είναι μια πολιτική αναγκαιότης, ένα μέρος τής πολιτικής τής αυτοκρατορίας. Την στιγμή όμως κατά την οποία η έννοια της θείας Μοναρχίας, η οποία ήταν μόνον η αντανάκλαση τής εικόνος τής γήινης μοναρχίας στην Ρωμαική αυτοκρατορία, ερχόταν σε αντιπαράθεση με το Χριστιανικό δόγμα της Τριάδος, η διαμάχη περί του δόγματος αυτού, έπρεπε αναγκαίως να μεταφρασθεί σε διαμάχη καθαρά πολιτική.

Εάν ο μονοθεϊσμός λοιπόν, με την εύνοια της θείας μοναρχίας με την οποία τον είχε εκφράσει ο Ευσέβιος. δεν στηριζόταν θεολογικά, τότε δεν μπορούσε να εξασφαλιστεί ούτε η συνέχεια τής Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Επομένως ο Κωνσταντίνος ή οι διάδοχοί του δεν μπορούσαν να θεωρηθούν σαν αυτοί που πραγματοποίησαν ότι είχε θεμελιώσει κατ' αρχάς ο Αύγουστος. Αλλά τοιουτοτρόπως κινδύνευε και η ενότης της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας η οποία ήταν στην πλειοψηφία της εθνική. Και ο Χριστιανισμός επομένως φανερωνόταν σαν "επανάσταση" τόσο της μεταφυσικής τάξης όσο και της πολιτικής, ακριβώς όπως το είχε προβλέψει ο Κέλσος. Γίνεται κατανοητό λοιπόν το πολιτικό ενδιαφέρον να δοθεί επείγουσα ώθηση κατ' αρχάς στους αυτοκράτορες εκ μέρους των αρειανών και από το άλλο μέρος η ανάγκη να γίνουν οι αρειανοί οι θεολόγοι της Βυζαντινής αυλής. Το ορθόδοξο Τριαδικό δόγμα απειλούσε σοβαρά την πολιτική θεολογία της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Ακόμη και μετά τις διαμάχες τών Αρειανών δεν έπαψαν να ομιλούν περί της θείας μοναρχίας, αλλά η έκφραση χάνει, με το ορθόδοξο δόγμα, τον πολιτικο-θεολογικό της χαρακτήρα. Ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός έδωσε σ' αυτό το τελικό του βάθος, όταν στον τρίτο θεολογικό του λόγο εξηγεί πως «υπάρχουν τρεις έννοιες του θεού. Η αναρχία, η πολυαρχία και η μοναρχία. Τις μεν δύο τις χρησιμοποίησαν οι ειδωλολάτρες και ας συνεχίσουν να τις χρησιμοποιούν. Διότι και η αναρχία είναι κατάστασις άτακτος και η πολυαρχία είναι στασιώδης. Και έτσι αναρχία και έτσι αταξία. Και τα δύο οδηγούν στην αταξία και αυτή στην διάλυση, διότι η αταξία είναι προπαρασκευή τής διαλύσεως. Εμείς όμως τιμούμε την μοναρχίαν, και μάλιστα την μοναρχίαν η οποία δεν περιορίζεται εις ένα πρόσωπον, διότι μπορεί να συμβεί και το ένα να επαναστατεί εναντίον του εαυτού του και να γίνεται πολλά, αλλά μοναρχία την οποία πραγματοποιεί η ισοτιμία της φύσεως, η σύμπνοια της γνώμης, η ταυτότης της κινήσεως και η συμφωνία προς το ένα εξ' αυτών, κάτι που δεν συμβαίνει επί της γενητής φύσεως». Με αυτό το ξεκαθάρισμα ο μονοθεϊσμός σαν πολιτικό πρόβλημα είναι θεολογικά τελειωμένος. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή την περίοδο οι πατέρες της Εκκλησίας συνειδητοποιούν την Ιουδαϊκή προέλευση του μονοθεϊσμού και μάλιστα φαίνεται πλέον καθαρά, λόγω του τριαδικού δόγματος, ο παληός πόλεμος των αποστόλων εναντίων των Ιουδαίων και των Εθνικών.

Ταυτόχρονα όμως δημιουργείται και μια διάσπαση ανάμεσα στην χριστιανική αγγελία και την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία.

 Αυτό που πέτυχαν οι Έλληνες πατέρες όσον αφορά την έννοια του θεού, το έκανε και ο Αυγουστίνος στην Δύση με αφορμή την έννοια της "Ειρήνης". Η Ειρήνη του Αυγούστου, με την οποία διαμορφώθηκε στην Εκκλησία μία πολύ αμφίβολη πολιτική, φαίνεται πολύ προβληματική στα μάτια του Αυγουστίνου. «Είναι γεγονός όμως ότι ο Αύγουστος διεξήγαγε πολλές εμφύλιες διαμάχες και σε αυτές επίσης πέθαναν πολύ σημαντικοί άνθρωποι, ανάμεσα στους οποίους και ο Κικέρων»(Πολιτεία του θεού ΙΙΙ, 30). Και στην ερμηνεία του Ψαλμού (45,10) "ανταναιρών πολέμους μέχρι τών περάτων της γης", την οποία έδωσαν ο Ευσέβιος και ο Αμβρόσιος και πολλοί άλλοι, σύμφωνα με την οποία θα ολοκληρωνόταν στην Pax romana, ο Αυγουστίνος αντέτεινε εν πλήρη συνειδήσει: «Βλέπουμε πως αυτό δεν έχει πραγματοποιηθεί ακόμη, υπάρχουν ακόμη πόλεμοι ανάμεσα στους λαούς για την εξουσία. Άλλοι μάχονται για την αλήθεια, άλλοι για το λάθος. Δεν έχει πραγματοποιηθεί λοιπόν ακόμη ο λόγος του Ψαλμού. Αλλά ίσως πραγματοποιηθεί. Στα ζιζάνια πάντως δεν έχει πραγματοποιηθεί».

Ο μονοθεϊσμός σαν πολιτικό πρόβλημα αναδύθηκε από την Ελληνιστική μεταμόρφωση τής Ιουδαϊκής πίστης στον θεό. Ενώ ο θεός των Ιουδαίων συγχωνεύεται με την μοναρχική αρχή τής Ελληνικής φιλοσοφίας, η έννοια της θείας μοναρχίας λαμβάνει κατ' αρχάς για τους Ιουδαίους την λειτουργία μιας πολιτικο-θεολογικής προπαγάνδας. Αυτή η προπαγανδιστική έννοια χρησιμοποιήθηκε από την Εκκλησία κατά την διάρκεια τής εξάπλωσής της στην Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Στην συνέχεια συναντάται με μια έννοια της πολιτικής θεολογίας των εθνικών, σύμφωνα με την οποία ο θείος μονάρχης κυριαρχεί, αλλά κυβερνούν οι Εθνικοί θεοί. Για να αντιμετωπιστεί αυτή η εθνική θεολογία, κομμένη και ραμμένη για την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, οι Χριστιανοί δήλωσαν πως οι Εθνικοί θεοί δεν μπορούσαν να κυβερνήσουν διότι με την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία είχε εκμηδενιστεί η εθνική πολλαπλότης.

Με αυτή τη σημασία λοιπόν ερμηνευόταν η Ειρήνη του Αυγούστου σαν η ολοκλήρωση της Εσχατολογικής προφητείας των Γραφών. Αλλά αυτή η καλοστημένη έννοια της θείας μοναρχίας απέτυχε τελικώς απέναντι στο τριαδικό δόγμα και η ερμηνεία της Ρωμαϊκής ειρήνης απέναντι στην χριστιανική εσχατολογία. Με αυτόν τον τρόπο δεν τέλειωσε μόνον θεολογικά ο μονοθεϊσμός σαν πρόβλημα πολιτικό και ελευθερώθηκε η χριστιανική πίστη από τον δεσμό της με την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, αλλά πραγματοποιήθηκε η ρήξη με κάθε "πολιτική θεολογία" η οποία παραβιάζει το Χριστιανικό Ευαγγέλιο για να δικαιώσει μια κάποια πολιτική κατάσταση. Μόνον στο έδαφος του Ιουδαϊσμού και της ειδωλολατρείας μπορεί να υπάρξει κάτι σαν "πολιτική θεολογία". Αλλά το Χριστιανικό άγγελμα του Ενός εν Τριάδι θεού βρίσκεται πέραν του Ιουδαϊσμού και της ειδωλολατρείας, καθότι το μυστήριο της Τριάδος υπάρχει μόνον μέσα στην Ίδια την θεότητα, όχι μέσα στο ανθρώπινο πλάσμα. Έτσι όπως η Ειρήνη την οποία αποζητά ο Χριστιανός, δεν εξασφαλίζεται από κανέναν αυτοκράτορα αλλά είναι αποκλειστικώς ένα δώρο Αυτού, ο οποίος είναι "πέρα από κάθε λογική".

ΤΕΛΟΣ

Σχόλιο: Ας προσέξουμε λοιπόν ιδιαιτέρως τον Μονοθεϊσμό που προωθεί για πολιτικά συμφέροντα ο Ζηζιούλας καί οι υπηρέτες του τής Ακαδημίας Βόλου.

Αμέθυστος!