Αλήθεια και ενότητα της Εκκλησίας - Σταύρος Γιαγκάζογλου

 Κυκλοφόρησε τὸ νέο τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ Θεολογία (τόμος 87, τεῦχος 1ο, Ἰανουάριος-Μάρτιος 2016), τὸ ὁποῖο φιλοξενεῖ τὸ B´ μέρος τοῦ ἀφιερώματος «Πρὸς τὴν Ἁγία καὶ Μεγάλη Σύνοδο τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας».

Ο υπαρχηγός

Στὸ Προλογικὸ σημείωμα, μὲ τίτλο «Ἀλήθεια καὶ ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας», ὁ Σταῦρος Γιαγκάζογλου προσφέρει μιὰ ἀνίχνευση τῶν κριτηρίων καὶ παραμέτρων τῆς συνοδικῆς φύσης τῆς Ἐκκλησίας.

Αλήθεια και ενότητα της Εκκλησίας

Στα κείμενα των Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας δεν συναντάται κάποι­ος ορισμός της Εκκλησίας γιατί η πίστη και η λατρεία της συνιστά υπαρξιακή πραγματικότητα που βιώνεται στην ευχαριστιακή κοινότητα ως αίτημα για αλήθεια και γνησιότητα ζωής. Το είναι της Εκκλησίας δεν εξαντλείται στη βάση μίας ομολογίας πίστεως, πράγμα που απηχεί τους δυτικούς εκκλησιολογικούς προβληματισμούς. Άλλωστε, όλοι οι περί Εκκλησίας ορισμοί προέκυψαν στη Δύση μέσα από την πολεμική και τραυματική εμπειρία της διαίρεσης. Η πίστη της Εκκλησίας δεν είναι μία παγιωμένη ιδεολογία μίας εγκόσμιας κοινότητας άλλα συνιστά εμπειρία των εσχάτων που υπερβαίνει κάθε εννοιολογικό και ιστορικό σχήμα. Για την ορθόδοξη θεώρηση η εκκλησιολογία δεν είναι ένα αυτόνομο και ανεξάρτητο κεφάλαιο της θεολογίας. Ως βιωματική πραγματικό­τητα η ταυτότητα της Εκκλησίας «σημαίνεται» παραπεμπτικά με εικόνες και σύμβολα στην ευχαριστιακή της λατρεία και είναι ενταγμένη οργανικά στη δογματική διδασκαλία της.

Τούτο συμβαίνει, επειδή ακριβώς η Εκκλησία δεν είναι ιστορικό και κοινω­νιολογικό επιφαινόμενο, αλλά έχει τις απαρχές της στην κοινωνία των Προσώ­πων της Άγιας Τριάδος. Ο μεταϊστορικός αυτός χαρακτήρας της Εκκλησίας την προσανατολίζει πάντοτε προς τη Βασιλεία και δεν την εγκλωβίζει στην Ιστορία, όπου η διαδρομή και η πορεία της εξελίσσεται κατά φάσεις με στα­θερό προσανατολισμό τα έσχατα. Κατά συνέπεια, η δομή και η διάρθρωση της Εκκλησίας, το πολίτευμα και το ήθος της, δεν είναι ένα οποιοδήποτε ιστορικό προϊόν αλλά συνέπεια της ευχαριστιακής και εσχατολογικής ταυτότητάς της που, ακολούθως, προσλαμβάνει ιστορική σάρκα και υπόσταση. Ακόμη, η αλήθεια και η ενότητα της Εκκλησίας δεν είναι ένας δεδομένος θεσμός που επιβάλλεται αντικειμενικά ως αλάθητη εξουσία, ούτε βέβαια μία ατομική ψυχολο­γική εμπειρία, αλλά το γεγονός και η σύναξη της Θείας Ευχαριστίας. Η Θεία Ευχαριστία είναι το κατεξοχήν Μυστήριο της Εκκλησίας που ανακεφαλαιώνει και εκφράζει την πίστη της Εκκλησίας, συμπεριλαμβάνοντας μάλιστα και όλα τα μυστήρια, όπως ακριβώς εξεικονίζει λειτουργικά το Μυστήριο της έν Χριστώ ανακεφαλαίωσης των πάντων. Γι’ αυτό και μόνον η Ευχαριστία περιέχει, συνιστά και αναδεικνύει τις βασικές θεολογικές προϋποθέσεις της εκκλησιολογίας.

Ο συνοδικός θεσμός που προκύπτει από την ευχαριστιακή πράξη και εμπειρία, ως αντανάκλαση της κοινωνίας των Προσώπων της Άγιας Τριάδος, αντιτίθεται προς κάθε πνευματοκρατική αποδόμηση του Σώματος της Εκ­κλησίας, προς κάθε αντιιεραρχικό εξισωτισμό, όπως και προς κάθε μοναρχικό ολοκληρωτισμό. Στην πορεία της μέσα στην Ιστορία συχνά και αναπόφευκτα συσκοτίζεται η αλήθεια και η ενότητα της Εκκλησίας, όταν ορισμένα μέλη της υποκύπτουν στις σκοπιμότητες και στις επιδιώξεις ενός θρησκευτικού, δηλαδή, εγκλωβισμένου στην Ιστορία κοσμικού θεσμού. Οι αιρέσεις και τα σχίσματα, οι έριδες των πρωτείων, οι πολιτικές και εθνικιστικές φιλοδοξίες, η γραφειο­κρατική ιεραρχία, τα άσχετα από την ευχαριστιακή εμπειρία αξιώματα και οι λοιπές παραμορφώσεις στην Εκκλησιολογία, δεν συνιστούν παρά την ιστορική σάρκα της Εκκλησίας, τη θρησκευτική έκπτωση και αλλοτρίωση ορισμένων μελών της. Παρ’ όλες τις κακοήθειες της Ιστορίας, μόνιμος και σταθερός πα­ραμένει ο προσανατολισμός της μίας, άγιας, καθολικής και αποστολικής ’Εκ­κλησίας που προσδοκά έντονα και ήδη βιώνει τα έσχατα της Βασιλείας, πέρα από τους περιορισμούς του χώρου και του χρόνου, στην ευχαριστιακή λατρεία, δομή και συνοδική διάρθρωσή της.

Η αποστολική διαδοχή συνιστά χαρισματική μεταβίβαση της παραδεδομένης πίστης και συνδέεται με την ευχαριστία και την ορθοδοξία, δίχως να αφορά μεμονωμένα άτομα. Πρόκειται πρωτίστως για διαδοχή ευχαριστιακών κοινοτή­των ως γεγονός κοινωνίας του όλου Σώματος και οχι ασφαλώς για δημιουργία μίας ιεραρχίας αξιωμάτων, ερήμην του λαού του Θεού. Πέρα από οποιαδήποτε άξια και ιδιότητα, ο κάθε επίσκοπος είναι εγγυητής της αποστολικότητας ως διάδοχος των Αποστόλων στην ευχαριστία και στην ορθοδοξία. Λαμβάνει την ιερωσύνη του μέσα στην ευχαριστία και για την ευχαριστία μέσα στην τοπική Εκκλησία που προΐσταται. Εξάπαντος, η επίκληση της αποστολικότητας πα­ραπέμπει στην ίδια τη δομή του Σώματος της Εκκλησίας και όχι σε κάποια ιεραρχία αξιωμάτων. Η οργανική ενότητα και κοινωνία μεταξύ των τοπικών Εκκλησιών πραγματώνεται με τον συνοδικό θεσμό που προέρχεται από την ευχαριστιακή συγκρότηση της εκκλησιαστικής κοινότητας. Οποιαδήποτε άλλη καθιδρυματική δομή παγκοσμιότητας η απόλυτου αυτοκεφαλισμού στη δομή και διοργάνωση της Εκκλησίας δεν εκφράζει παρά σκοπιμότητες και επιδιώξεις ενός θρησκευτικού, δηλαδή, εγκλωβισμένου στην Ιστορία κοσμικού θε­σμού.

Οι κατά τόπους Εκκλησίες ως αυτοτελείς εκκλησιαστικές κοινότητες δεν είναι ανεξάρτητες και άσχετες μεταξύ τους. Η οργανική τους ενότητα και αλληλοπεριχώρηση πραγματώνεται με τον συνοδικό θεσμό που, δίχως να συνιστά μία δομή υπεράνω των τοπικών Εκκλησιών, συνδέει τις κατά τόπους Εκ­κλησίες, υπερβαίνοντας έτσι τον κίνδυνο μίας παγκόσμιας οργάνωσης. Κάθε τοπική Εκκλησία, για να έχει εκκλησιολογική πληρότητα, δεν αρκείται μόνο στην υπό τον επίσκοπο ευχαριστιακή σύναξη, αλλά οφείλει να είναι σε πλήρη κοινωνία με τις υπόλοιπες τοπικές Εκκλησίες ανά τον κόσμο. Έτσι κάθε επίσκοπος που εκλέγεται και χειροτονείται συνοδικά αλλά και μετέχει στη σύνο­δό του ως επικεφαλής μίας τοπικής Εκκλησίας αποτελεί τον σύνδεσμο της το­πικής με την Εκκλησία ανά την οικουμένη.

Η εσωστρέφεια της σύγχρονης Ορθοδοξίας σχετίζεται κυρίως με το γε­γονός ότι από τη νεωτερικότητα και εξής διαμορφώθηκαν όχι απλώς τοπικές, αλλά κυρίως εθνικές Εκκλησίες. Οι ιδιάζουσες για κάθε τοπική Ορθόδοξη Εκκλησία ιστορικές συγκυρίες μετέφεραν το εκκλησιολογικό αυτό πρόβλημα, ως μη όφειλε, τόσο στη λεγόμενη Ορθόδοξη Διασπορά όσο και στην ιεραπο­στολή, δυσχεραίνοντας ακόμη περισσότερο την ενότητα και την οικουμενικότητα της Ορθοδοξίας στον σύγχρονο κόσμο.

Αντίβαρο στον ιδιότυπο αυτό εθνικισμό και στην ιδεολογική εσωστρέφεια, που αγγίζει κάθε πτυχή της εκκλησιαστικής ζωής, αποτελούν οι πρωτοβουλίες και οι εργώδεις προσπάθειες του Οικουμενικού Πατριαρχείου να συνεργα­στούν οι κατά τόπους Ορθόδοξες Εκκλησίες για την προετοιμασία της επικείμενης Πανορθόδοξης Συνόδου, της οποίας τη σύγκλιση χρόνια περιμέναμε. Η Άγια και Μεγάλη Σύνοδος αναμένεται να επανεκκινήσει τη συνοδικότητα σε πανορθόδοξο επίπεδο στον 21ο αιώνα, να αναζωογονήσει τη συνοδικότητα σε όλα τα πλαίσια της εκκλησιαστικής ζωής, αλλά και να εκφράσει εμπνευσμένα τη μαρτυρία και παρέμβαση της Ορθόδοξης ’Εκκλησίας στα προβλήματα τού σύγχρονου κόσμου.

Σταύρος Γιαγκάζογλου

ΣΑΝ ΣΧΟΛΙΟ:
 Ο Ζηζιούλας καί ο οικουμενισμός έχουν κηρύξει τόν πόλεμο στόν αόρατο πόλεμο προσπαθώντας νά τόν καταργήσουν. Βάζοντας στήν θέση τής μετανοίας καί τής ταπεινοφροσύνης τήν οίηση τού Φαρισαίου, ο οποίος ΕΥΧΑΡΙΣΤΕΙ τόν θεό, δέν τόν ικετεύει, πού δέν τόν έφτιαξε σάν αυτόν τόν ποταπόν, τόν Αγιο Γρηγόριο τόν Παλαμά.

 Από το “Ημερολόγιο” του Αλεξάνδρου Σμέμαν 
«Τετάρτη, 10 Σεπτεμβρίου, 1980

Γενικά, νιώθω όλο και πιο αποξενωμένος, απομακρυσμένος απ’ όσα έχω να κάνω. Παίζω όλους μου τους ρόλους – Σεμινάριο, θεολογία, Εκκλησία, Ρώσοι εμιγκρέδες, αλλά κυριολεκτικά «ρόλους». Δεν ξέρω πώς ν’ αποτιμήσω αυτούς τους ρόλους, τί είναι. Ίσως απλή τεμπελιά, ίσως κάτι βαθύτερο. Για να είμαι τίμιος, δεν γνωρίζω. Το μόνο που ξέρω είναι πως αυτή η αποξένωση δεν με κάνει δυστυχισμένο. Ουσιαστικά είμαι αρκετά ευχαριστημένος με τη μοίρα μου και δεν θα ήθελα κάποια άλλη. Κατά κάποιο τρόπο, μου αρέσει ο καθένας απ’ αυτούς τους ρόλους, ο καθένας απ’ αυτούς τους κόσμους, και μάλλον θα έπληττα αν τους στερούμουν. Αλλά δεν μπορώ να ταυτιστώ μαζί τους. Σκέφτομαι χονδρικά ως εξής: έχω μια εσωτερική ζωή, αλλά η πνευματική μου κρατιέται χαμηλά. Ναι, έχω πίστη, αλλά με ολοκληρωτική απουσία ενός προσωπικού μαξιμαλισμού, τον όποιο τόσο προφανώς απαιτεί το Ευαγγέλιο.
Απ’ την άλλη πλευρά όλα όσα διαβάζω για την πνευματική ζωή, όλα όσα βλέπω στους ανθρώπους που τη ζουν, κάπως με ερεθίζουν. Τί συμβαίνει;Είναι αυτοάμυνα, είναι φθόνος γι’ αυτούς που τη ζουν, και γι’ αυτό μια επιθυμία να τη δυσφημίσω; Κατόπιν, τυχαία, διάβασα ένα απόσπασμα από τον άγιο Συμεών τον Νέο Θεολόγο για την ανάγκη να μισήσεις το σώμα σου, και αμέσως ένιωσα πως όχι μόνο ό,τι χειρότερο υπάρχει μέσα μου, αλλά και κάτι άλλο είναι που δεν συμφωνεί μ’ αυτό, που δεν το δέχεται. 
Απλά ερωτήματα για μια απλή επίγεια ανθρώπινη ευτυχία: για τη χαρά που ξεπερνά τον φόβο του θανάτου• για τη ζωή στην οποία μας έχει καλέσει ο Θεός. για το γιατί και το πώς λάμπει ο ήλιος• για το ποιοι είναι οι ορίζοντες της Λαμπέλ, οι απαλοί λόφοι της που σκεπάζονται από δένδρα, ο απέραντος ουρανός της και οι λαμπρές ακτίνες του ήλιου. Απλά ερωτήματα!» 

Αγιος Σιλουανός. Τό ξεχασμένο μυστήριο τής Σωτηρίας.

«Κύριε, βλέπεις ὅτι θέλω νά προσευχηθῶ ἐνώπιόν Σου μέ καθαρό νοῦ, ἀλλά οἱ δαίμονες μέ ἐμποδίζουν. Πές μου τί πρέπει νά κάνω γιά νά ἀπομακρυνθοῦν ἀπό μένα». Καί ἔλαβα μέσα στήν ψυχή μου αὐτή τήν ἀπάντηση ἀπό τόν Κύριο:

« Οἱ ὑπερήφανοι ὑποφέρουν πάντα ἀπό τούς δαίμονες».

Ἐγώ εἶπα: «Κύριε, Ἐσύ εἶσαι ἐλεήμων· ἡ ψυχή μου Σέ γνωρίζει · πές μου τί πρέπει νά κάνω γιά νά ταπεινωθεῖ ἡ ψυχή μου».

 Καί ὁ Κύριος ἀπάντησε στά μύχια τῆς ψυχῆς μου: «Κράτα τόν νοῦ σου στόν Ἅδη καί μήν ἀπελπίζεσαι». 

ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΕΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ

Ο Γέροντας αγαπούσε πολύ τίς μακρές εκκλησιαστικές ακολουθίες στόν Ναό, μέ τόν απέραντο πλούτο σέ πνευματικό περιεχόμενο. Τιμούσε τό έργο τών ψαλτών καί τών αναγνωστών καί προσευχόταν πολύ γι αυτούς, παρακαλώντας τόν Θεό νά τούς βοηθάει, ιδιαίτερα στίς ολονύχτιες αγρυπνίες. Παρόλη όμως τή αγάπη του γιά τήν μεγαλοπρέπεια, τήν ομορφιά καί την μουσική τών ακολουθιών, έλεγε πώς καθορίστηκαν βέβαια μέ τόν φωτισμό τού Αγίου Πνεύματος, αλλά κατά τήν μορφή τους αποτελούν ατελή προσευχή καί δόθηκαν στό λαό γιατί αναλογούν στίς δυνάμεις όλων καί είναι ωφέλιμες γιά όλους.

«Ο Κύριος μάς έδωσε τίς εκκλησιαστικές ακολουθίες μέ τήν ψαλμωδία, γιατί είμαστε αδύνατα παιδιά. Ακόμη δέν ξέρουμε νά προσευχόμαστε όπως πρέπει καί έτσι η ψαλμωδία ωφελεί όλους, όσους ψάλλουν με ταπείνωση. Είναι όμως καλύτερο, όταν η καρδιά μας γίνεται ναός τού Κυρίου καί ο νούς θρόνος Του»

Καί ακόμα έλεγε πώς όλος ο κόσμος μεταβάλλεται σέ ναό τού Θεού, όταν η αδιάλειπτη προσευχή ριζώσει στά βάθη τής καρδιάς.

ΣΧΟΛΙΟ: Τήν Σωτηρία λοιπόν επιδιώκει νά καταργήσει ο οικουμενισμός καί η ευχαριστιακή εκκλησιολογία. Θηλυπρεπείς άνθρωποι κρύβονται πίσω από τίς μίτρες τους καί δέν τούς έχουμε πετάξει ακόμη έξω από τούς ναούς μας.

Αμέθυστος