Συνέχεια από:Σάββατο, 30 Ιανουαρίου 2016
Κεφάλαιο 10ο
Η ΟΔΟΣ ΤΗΣ ΕΝΩΣΕΩΣ
Η «έκπληξις»
αυτή, ο «θαυμασμός», η αγαλλίαση του ησυχάζοντος πνεύματος καλείται ενίοτε
«έκστασις», διότι ο άνθρωπος εξέρχεται εαυτού και δεν γνωρίζει εάν ευρίσκεται
σε αυτή τη ζωή ή στην αιώνιο. Δεν ανήκει πλέον εις εαυτόν, αλλά εις τον Θεόν,
δεν αυτοκυβερνάται πλέον αλλά οδηγείται υπό του Αγίου Πνεύματος. Του έχει αφαιρεθεί
η ελευθερία κατά τον Άγιο Ισαάκ τον Σύρο.
Εντούτοις οι εκστατικές καταστάσεις με τον χαρακτήρα αυτόν της παθητικότητος,
της απώλειας της ελευθερίας και της αυτοσυνειδήσεως είναι τυπικές κυρίως στις
αρχές της μυστικής ζωής. Κατά τον Άγιον Συμεών τον Νέον Θεολόγον, οι εκστάσεις
και οι απολαύσεις ανήκουν στους αρχάριους, στους άπειρους, σε αυτούς των οποίων
η φύσις δεν εδέχθη ακόμα την πείρα του άκτιστου. Ο Άγιος Συμεών παραβάλλει την
έκσταση με την κατάσταση, στην οποία θα βρισκόταν
κάποιος φυλακισμένος σε μία σκοτεινή φυλακή, αμυδρώς φωτιζόμενη από κάποια
λυχνία, ο οποίος καμία ιδέα δεν θα είχε περί του φωτός του ήλιου, ούτε περί της
ωραιότητας του εξωτερικού κόσμου, εάν ξαφνικά θα έβλεπε το φως της ημέρας και
ένα φωτόλουστο τοπίο διαμέσου μιας σχισμής του τοίχου της φυλακής του. Ο
άνθρωπος αυτός θα καταλαμβανόταν από αγαλλίαση, θα ήταν «εν εκστάσει». Εντούτοις,
ολίγον κατ’ ολίγον οι αισθήσεις του θα συνήθιζαν στο φως του ήλιου, θα
προσαρμόζονταν στην νέα εμπειρία. Ομοίως και η ψυχή, η όποια προοδεύει στην
πνευματική ζωή, δεν γνωρίζει πλέον έκσταση, αλλά μία μόνιμη εμπειρία της θείας
πραγματικότητος στην οποία ζει.
Η μυστική εμπειρία, η οποία είναι αχώριστη της
οδού πρός την ένωσιν, δεν δύναται να επιτευχθεί παρά με την προσευχή, δια της
προσευχής. Με την ευρύτερη έννοια, κάθε εμφάνιση του ανθρώπου ενώπιον του προσώπου του Θεού
είναι προσευχή. Πρέπει όμως η εμφάνιση αυτή να γίνει μία μόνιμη στάση, πάντοτε
συνειδητή. Η προσευχή πρέπει να γίνει συνεχής, ακατάπαυστη όπως η αναπνοή, όπως
ο παλμός της καρδίας. Τούτο απαιτεί μία ειδική τέχνη, μία τέχνη προσευχής, μία
ολόκληρη πνευματική επιστήμη, στην οποία οι μοναχοί αφοσιώνονται εξ' ολοκλήρου.
Η μέθοδος της εσωτερικής ή πνευματικής προσευχής, γνωστής με το όνομα «ησυχασμός»,
ανήκει στην ασκητική παράδοση της Ανατολικής Εκκλησίας και ανάγεται αναμφιβόλως
στην αρχαιότητα. Μεταδιδόμενη από δάσκαλο σε μαθητή δια του προφορικού λόγου, δια του
παραδείγματος και της πνευματικής καθοδηγήσεως, η τάξις αυτή της εσωτερικής
προσευχής δεν καθορίσθηκε γραπτώς παρά στις αρχές του 11ου αιώνος σε μία
πραγματεία αποδιδομένη στον Αγιον Συμεών τον Νέο Θεολόγο. Αργότερα υπήρξε το
θέμα των ειδικών εκθέσεων του μονάχου Νικηφόρου (13ος αιώνας) και κυρίως του
Αγίου Γρηγορίου του Σιναΐτου, ο όποιος καθιέρωσε την άσκησιν αυτήν κατά τις
αρχές του 14ου αιώνος στο όρος Άθως. Σε κάποια μορφή λιγότερο σαφή βρίσκουμε νύξεις
για την ίδια ασκητικής παραδόσεως στον Άγιον Ιωάννη της Κλίμακος (7ος αιώνας),
στον Άγιο Ησύχιο τον Σιναΐτην (8ος αιώνας), και σε άλλους διδασκάλους της
πνευματικής ζωής, της χριστιανικής Ανατολής.
Ο ησυχασμός έγινε γνωστός στην
Δύση κυρίως χάρις στα έργα των πατέρων Jusie καί Hausherr, οι οποίοι ήταν καλά πεπαιδευμένοι
συγγραφείς, δυστυχώς όμως επέδειξαν περίεργο ζήλο στα να δυσφημίσουν το
αντικείμενο των μελετών τους: εμμένοντες κυρίως στην εξωτερική τεχνική της
νοερής προσευχής, οι νεώτεροι αυτοί κριτικοί επιτίθενται στα έργα τους, για να
γελοιοποιήσουν μίαν άσκησιν της πνευματικής ζωής, η όποια είναι ξένη προς
αυτούς. Παρουσιάζουν τους ησυχαστές ως αμαθείς και χονδροειδείς υλιστές, οι
όποιοι φαντάζονται, ότι η ψυχή κατοικεί στον ομφαλό και ότι η ανθρώπινη αναπνοή
περιλαμβάνει το Πνεύμα του Θεού. Θα αρκεί επομένως να συγκρατήσει κάποιος την
αναπνοή και να προσηλώσει το βλέμμα του επί του ομφαλού επαναλαμβάνοντας συνεχώς
τους αυτούς λόγους, για να περιέλθει σε κατάσταση εκστατική. Τούτο θα ήταν
γενικώς ένας καθαρός μηχανικός τρόπος, για να προκαλέσει μια πνευματική
κατάστασιν. Στην πραγματικότητα όμως η νοερά προσευχή, όπως αυτή παρουσιάζεται
στην ασκητική παράδοση της Ανατολής, κανένα κοινό δεν έχει με αυτή την
γελοιογραφία. Περιλαμβάνει αληθώς μία φυσική πλευρά, ορισμένους τρόπους
σχετικούς προς την θεωρία της αναπνοής, προς τη θέση του σώματος κατά την
προσευχή, προς τον ρυθμό της προσευχής, αλλά η εξωτερική αυτή τάξις έχει ένα
μόνον σκοπόν: να διευκολύνει την αυτοσυγκέντρωσιν. Ολόκληρος η προσοχή πρέπει
να στραφεί προς τους λόγους της συντόμου προσευχής «Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του
Θεού, ελέησόν με τον αμαρτωλόν». Η προσευχή αυτή επαναλαμβανομένη συνεχώς με
κάθε αναπνοή γίνεται ούτως ειπείν η δευτέρα φύσις του μονάχου. Χωρίς να
μηχανοποιεί τήν εσωτερική ζωή, χρησιμεύει αντιθέτως, στο να την απελευθερώνει,
να την στρέφει προς την θεωρίαν, απομακρύνουσα συνεχώς εκ της περιοχής της καρδίας
πάσα επαφή αμαρτίας, πάσα σκέψη ή εικόνα ερχόμενη έξωθεν, και τούτο δυνάμει του
παναγίου ονόματος του Ιησού.
Ο Επίσκοπος Θεοφάνης, διδάσκαλος της πνευματικής
ζωής και μέγας ασκητικός συγγραφέας του τελευταίου αιώνος, εκφράζεται έτσι περί
του σκοπού της νοεράς προσευχής. «Αναζητούμε -λέγει- την φλόγα της χάριτος, η οποία
εκχέεται εις τήν ψυχήν... Όταν η σπίθα αυτή του Θεού (η χάρις) ευρεθή εις την
ψυχήν, η προσευχή του Ιησού την αναζωπυρεί και την μεταβάλλει σε φλόγα. Εντούτοις
η προσευχή δεν παράγει τήν σπίθα, άλλα δίδει μόνον την δυνατότητα να την δεχθούμε
αυτοσυγκεντρούμενοι, στρέφοντες την ψυχήν προς τον Κύριον. Το σπουδαιότερο
είναι να σταθούμε ενώπιον του Θεού κράζοντες προς Αυτόν εκ βαθέων καρδίας. Κατ’
αυτόν τον τρόπον πρέπει να πράξουν όλοι όσοι αναζητούν την φλόγα της χάριτος.
Οι λόγοι ή οι θέσεις του σώματος κατά την προσευχή έχουν δευτερεύουσα σημασία.
Ο Θεός βλέπει την καρδίαν».
Τοιουτοτρόπως παρατηρούμε, ότι η άσκηση της νοερας
προσευχής, ιδιάζουσα στον χριστιανό της ανατολής σε αντίθεση πρός ό,τι θα
μπορούσε να πει κάποιος περί αυτής, συνίσταται είς τον υπό της χάριτος
εναγκαλισμόν της ψυχής, η οποία επαγρυπνεί συνεχώς επί της εσωτερικής
καθαρότητος του ανθρώπου.
Συνεχίζεται και ολοκληρώνεται το κεφάλαιο στην επόμενη συνέχεια
Αμέθυστος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου