H OIKONOMIA TOY ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ - Η ΝΕΑ ΑΙΡΕΣΗ ΠΟΥ ΔΙΑΛΥΕΙ ΤΑ ΠΑΝΤΑ (16)

του HENRI DE LYBAC

ΟΙ Απόγονοι του Μαρξισμού : Ernst Bloch.

Δέν έλειψαν οι μαθητές του Ιωακείμ. Ένας απο τους μεγαλύτερους, δύο αιώνες μετά απο αυτόν, υπήρξε ο Telesforo της Cosenza, του οποίου ο ύμνος στον Ιωακείμ «έχει τόνους πιό γήϊνους απο τίς ωδές τού Φραγκίσκου της Ασσίζη. Ο Θεός, τραγουδά, ο Telesforo στον ύμνο του, έγινε άνθρωπος ώστε ο άνθρωπος στην ολότητά του να είναι ευτυχής με τον εαυτό του, και όχι μόνον ο εσωτερικός άνθρωπος, αλλά και τα μάτια, τα αυτιά, το στόμα, τα χέρια, τα πόδια, το συκώτι και τα νεφρά.

Αυτό το κήρυγμα θα επαναληφθεί με μεγάλη δύναμη απο τον Thomas Munzer, με τις ίδιες δογματικές ρίζες. Σύμφωνα μ’αυτόν «ο Υιός φανερώνεται επεισοδιακώς στην μακρυνή άβυσσο του Πατρός και ο Θεός Πατήρ, ο Θεός Υιός και ο Θεός Άγιο Πνεύμα κομματιάζονται κάτω απο την επίθεση τής υποκειμενικής μαγείας, για να καταλήξουν απλές εικόνες, εφήμερα αντίγραφα της προσβάσεως στον εαυτό μας, δηλαδή της κοινοτικής επαναστάσεως τής ανθρωπότητος, σαν της μοναδικής πραγματικής εικόνος του Θεού». Ενός Θεού όμως που μ’αυτόν τον τρόπο έχασε την πραγματικότητά του. Απο εδώ ξεκινά μία καινούργια άνθιση τού «επαναστατικού ενθουσιασμού», όπως υπήρξαν αρκετοί απο τους χρόνους του Ιωακείμ, ιδιαιτέρως οι Χουσίτες και οι Θαβωρίτες και όπως θα είναι πολύ γρήγορα μία άλλη άνθιση, των Αναβαπτιστών. Ήταν όμως ενθουσιασμοί, αφηρημένοι και μυθολογικοί ακόμη, αρκετοί για να θέσουν σε κίνηση την βούληση για να αλλάξουμε τον κόσμο, αλλά δέν διέθεταν μία μέθοδο ικανή με την οποία θα μπορούσαν να φτάσουν τον σκοπό τους.  Και γι’αυτό κάθε φορά οι ελπίδες δέν ευδοκιμούν. Αλλά μόνον μέχρι τον 19^ο αιώνα. Διότι τότε η πόρτα που είχε μισοανοίξει για μία στιγμή ξανακλείνει. Η αντίδραση επιβάλλεται. Τα πανεπιστήμια, στην υπηρεσία της εξουσίας, γίνονται αληθινά νεκροταφεία του πνεύματος.

Ξαφνικά όμως εμφανίζονται ο Χέγκελ και ο Μάρξ. Χωρίς αμφιβολία μάς ξαφνιάζει το γεγονός του Χέγκελ, ο οποίος ψάχνει τις πηγές του Χριστιανισμού κατ’αρχάς στην Ελλάδα και στην Ρώμη αντί στην Γαλιλαία και στην Ιερουσαλήμ. Παρ’όλα αυτά πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πώς με τον Χριστό τελειώνουν οι θρησκείες τής καθαρής πνευματικής ατομικότητος και πως τώρα ξεκινά ο Θεός πανανθρωπίνως ενσαρκωμένος. Και έτσι αναπτύσσεται και ανθίζει ο «φωτεινός δαιμονισμός του Χέγκελ». «Γι’άλλη μια φορά το παλιό βιβλικό σύμβολο "σαν Θεοί θα είστε", είναι το σημείο γύρω απο το οποίο ο μυστικισμός τής ελευθερίας χωρίζει απο τον μυστικισμό τής αντίδρασης». Στον ρόλο του Προμηθέα, στο αντίστοιχο φιλοσοφικό ημερολόγιο, στην επαναστατική Ιστορία των αιρέσεων, υπάρχει το «σαν Θεοί θα είστε». Η αντιμυθική συμβουλή να τολμήσουμε την γνώση βρίσκει εδώ το μυθικό της αρχέτυπο. Το φίδι του παραδείσου είναι κατά κάποιο τρόπο η αράχνη τής σοφίτας της Θείας Λογικής.

Η Χριστιανική Θρησκεία περιέχει την αρχή πώς ο άνθρωπος διαθέτει μία αξία απολύτως άπειρη. Αυτή η αρχή εξαρτάται, ακριβέστερα, από τό γεγονός πώς ο Χριστιανισμός διαθέτει το δόγμα της ενότητος της Θεϊκής φύσεως και της ανθρώπινης φύσεως, που απεκάλυψε ο Χριστός στους ανθρώπους. Εδώ άνθρωπος και Θεός, ιδέα αντικειμενική και ιδέα υποκειμενική γίνονται Ένα. Με μία άλλη μορφή αυτή η ιδέα βρίσκεται στην διήγηση του προπατορικού αμαρτήματος.

 Σ’ΑΥΤΟ ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΤΟ ΦΙΔΙ ΔΕΝ ΞΕΓΕΛΑΣΕ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ.

Ο Μαρξ έρχεται να συμπληρώσει τον Χέγκελ, φέροντας την μέθοδο, το απαραίτητο εργαλείο για την επιτυχία της σοσιαλιστικής επαναστάσεως. Διαφέρει απο εκείνες που προηγήθηκαν για τον επιστημονικό και συγκεκριμένο της χαρακτήρα. Και έτσι βάζει ένα τέλος στην προϊστορία τής ανθρωπότητος, δημιουργώντας έναν κόσμο που δέν θα διασχίζεται πλέον απο κρίσεις. Αλλά παρ’ότι αληθινή ουτοπία, παραμένει σε στενή σχέση με όλα όσα ήταν αυθεντικά στην αρχαία ουτοπία, και με το μέρος του ονείρου που φλογίζει με διαρκή τρόπο και με την σφαίρα που αγκαλιάζει, δέν είναι εντελώς διαφορετική απο εκείνην του Ιωακείμ ντα Φιόρε.

Στις μελέτες για την παράδοση της «Τρίτης Εποχής», ο κίνδυνος είναι ο αυτοσχεδιασμός και ο ερασιτεχνισμός. Στον Μπλόχ, δέν υπάρχει κανένας αργοπορημένος αυτοσχεδιασμός. Απο τις πρώτες εκδόσεις, το όραμά του παρέμεινε σταθερό. Δέν υπάρχει ούτε ερασιτεχνισμός, καθότι είναι δεμένος με πάθος στο όνειρό του. Αλλά δέν πρόκειται όμως ούτε και για ιστορία. Ο Μπλόχ μπορεί να γοητεύσει για μία στιγμή με το πύρινο στύλ του και την μπαρόκ λαμπρότητα όσων επικαλείται. Αλλά απο την στιγμή που θα αραιώσουν οι στολισμένες ομίχλες της ευφράδειας του, μπορούμε ακόμη να θαυμάσουμε την ιδιοφυΐα με την οποία έπλεξε τον ιστό της αράχνης του με τα πλέον ετερογενή υλικά. Αλλά δέν μπορούμε να τον πάρουμε στα σοβαρά. Μας πιάνει ο πειρασμός να τον εκλάβουμε σαν έναν σαλτιμπάγκο και δημιουργό ψευδαισθήσεων. Μας προσφέρει τουλάχιστον μία περίπτωση δημιουργικής φαντασίας με θαυμαστή ανάπτυξη, που είναι χαρακτηριστική του Ρομαντισμού. Οπωσδήποτε δέν έχει τίποτε απο τον καμπούρη σχολαστικό τού γράμματος και στην ερμηνεία των κειμένων δέν υποχωρεί μπρός σε κανένα σκληρό βιασμό. Έντυσε τον Ιωακείμ ντα Φιόρε με τον Έγελο και τον Thomas Munzer, τον Χέγκελ με τον Μάρξ, αδελφοποίησε τον Μαρκίωνα με τους Χριστιανούς, τους μεγαλύτερους αντιπάλους του, έβαλε στον ίδιο σάκκο πετώντας τους στην τύχη και τους έδωσε μία βάρκα για να πορευθούν στο μέλλον, τους καθαρούς, τους Ιωακειμίτες κάθε είδους, τον Πίκο ντέλα Μιράντολα, τον Κάντ, τον Τολστόϊ και πολλούς άλλους και σχεδίασε μία γενεαλογία σύμφωνα με την οποία κατάγονται όλοι τους απο τους πρώτους μάρτυρες που κάηκαν απο τον Νέρωνα.

Και όλα αυτά είναι μικρές λεπτομέρειες, εάν τα υπολογίσουμε έξω απο το ολοκληρωμένο σχέδιο. Μίας μεγάλης εποποιΐας της ανθρωπότητος, την οποία ο Μπλόχ συνέλαβε με ορμή και στην οποία αφιερώθηκε να παρουσιάσει και να ολοκληρώσει απο το ένα του βιβλίο στο άλλο και την οποία ειναι σημαντικό να αγκαλιάσουμε με το βλέμμα μας σε όλη της την έκταση.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.